Listado de la etiqueta: suso_vaamonde

Cortázar en Redondela e Lourido

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a estancia de Juio Cortázar e Aurora Bernárdez en Redondela e Lourido en 1956 e 1957:

As alamedas Castelao de Redondela e Rosalía de Castro de Chapela posúen a singularidade de perpetuar natureza, lecer e memoria dende que no mes de xuño de 2019 algúns dos seus bancos foron identificados cunha placa na que se lembra a intelectuais e artistas relacionados dalgunha maneira co concello. Unha iniciativa de conservación da memoria histórica tan humilde como eficaz e respectuosa, posta en marcha dende o servizo de Normalización Lingüística, que homenaxea a figuras tan diversas como as de Mendiño, trobador; Casto Sampedro Folgar, pescudador do folclore; Reveriano Soutullo, músico; ou de Salvador Dalí, o pintor que deu o seu nome a unha camisa feita na fábrica de Regojo. Unha iniciativa retomada nos meses pasados engadindo novos nomes a outros bancos como os de Alejandro Otero, médico no exilio; Telmo Bernárdez, médico e alcalde fusilado en 1936; José Figueroa, emigrante no Brasil e filántropo; Ernestina Otero, mestra; Antonia Míguez Lago, sindicalista; Juana Domínguez Núñez, dona da taberna Nador; as Mulleres Solidarias de San Simón e do buque Upo Mendi; Ignacio Ramonet, xornalista; o da estirpe Cal de fotógrafos; Rita Regojo, fundadora da ONG Aldeas Infantís ou Suso Vaamonde, cantor e veciño de Chapela, entre outros.

De todos estes bancos da memoria da alameda de Redondela chamou moito a miña atención o dedicado a Julio Cortázar, o escritor que desexou se chegaba algún día a ter un dous cabalos «levar a Aurora a Galicia, instalar cuarteles de primavera en Redondela» e «dedicarse aos paseos, á pesca e a herborizar como Rousseau». Unha metafóra para a historia recollida da carta que o cronopio escribiu en 1956 ao seu amigo o pintor Eduardo Jonquières dándolle noticias da súa primeira viaxe a Galicia coa súa muller, Aurora Bernárdez, filla de emigrantes galegos de Dacón, que pasara varios anos da súa infancia en Vigo e Ourense. Unha viaxe de vacacións a Galicia do matrimonio residente en París que sería lembrada pola propia Aurora nun texto memorialístico que permaneceu inédito até 2015 (El País, 11 de novembro) no que cita a sorprendente paisaxe redondelá no relato dunha longa viaxe nun tren de Renfe, «con cheiro a caspa e sono nos gastados asentos de felpa»: «Por sorte, antes de chegar a Santiago, estivo o agasallo do Miño verde, eglóxico, e de Redondela dende o alto cos seus piñeiros e o seu mar azul meténdose sinuoso na terra.»

Julio e Aurora encantados coa súa primeira experiencia galega volveron o verán seguinte (1957) a Galicia para montar o seu cuartel durante tres semanas no hotel Miramar na praia de Lourido, a mesma que un emigrante arxentino pretendera nos anos trinta transformar no Balneario de Galicia e puxera o nome de praia América. Días inesquecibles en Nigrán nos que na correspondencia coas súas amizades Julio confesa que dominaron os ventos e as nubes, o que non impediu que se bañará como un poseidón. Días nos que a parella paseará polo Val Miñor tomando fotos coa curiosidade de quen pretende saber das características dos cruceiros e dos hórreos que os responsables do hotel chaman para a sorpresa de ambos os dous «canizos». Camiñadas polo piñeiral da península do Monte Lourido, nas que o gran cronopio identifica un arrecendo marabilloso e unha serenidade única. Días felices dos que de regreso a Vigo, no mesmo tranvía no que chegaron, camiño de París, levarán no corpo algunha que outra marca do sol e do vento de Lourido e unhas cantas fotos, algunhas extraordinarias como as tiradas ao pé do peto de ánimas na ponte romana da Ramallosa sobre o Miñor, que formarán parte da súa colección e memoria literarias.

Fotografías tiradas por Julio e Aurora que hoxe forman parte do legado fotográfico de máis de dúas mil pezas entre copias e negativos e cinematográfico (dúas horas de gravación das viaxes por Brasil, India e Uganda) do autor de Rayuela, que Aurora Bernárdez, a súa testamenteira, doou en 2005 á Xunta de Galicia, para ser conservadas no Centro Galego de Artes da Imaxes (CGAI) con sede na Coruña. Un importante legado audiovisual que xunto á biblioteca persoal do escritor, conservada na Fundación Juan March de Madrid, son os únicos documentos conservados de Córtazar en Europa. Mágoa que despois de transcorridos máis de tres lustros este legado cortaziano non estea dispoñible dixitalizado para a súa consulta na rede; unha de tantas outras anomalías dunha institución autonómica creada en 1989, coa finalidade de salvagardar o patrimonio audiovisual galego, que esmoreceu de forma dramática cos gobernos de Alberto Núñez Feijoo.

Non semellaría disparate ningún que o CGAI artellase unha pequena  exposición coas fotografías que Cortázar e Bernárdez tomaron nos veráns do 56 e 57 en Galicia para expoñelas en bibliotecas públicas tan dinámicas como as de Nigrán e Redondela.

Onte 1073: Celso na memoria

celsogrande1No trixésimo quinto cabodano de Celso Emilio Ferreiro procuro de novo o relato das súas derradeiras horas nas páxinas dos seus biógrafos. Coinciden tanto Nicolás como Porteiro e Perozo que foi un pasamento repentino. Aquel xoves, caloroso en Vigo, xantara co cantor Suso Vaamonde, e co seu irmán Luís, que lle agasallara un exemplar de Limiar, o seu álbum no que incluira o poema homónimo de Ferreiro. A primeira hora da tardiña tomara café no Cosmos, a cafetaría da rúa Marqués de Valladares, co pintor Abreu e co xornalista Xosé Antonio Perozo, que pouco despois o acompañaron a súa casa da avenida de Castrelos. No serán, Celso sentiuse mal, sentindo unha grande opresión no peito, polo que decidiu deitarse un rato antes de cear con toda a familia para celebrar a noticia do próximo casamento do seu fillo Xosé María. Celso confesáralle a Moraima que «hoxe non teño acougo». Antes da medianoite chamou polos seus, mais caeu fulminado diante deles. O médico cando chegou só puido certificar o falecemento por «hemorraxia cerebral». Días antes, segundo relata Ramón Nicolás, Celso agasallara a Moraima dous poemas manuscritos, «A noite» e «Abril 72», que ela levaba no bolso e nos que agora identificamos a morte presentida e a derradeira e apaixonada declaración do poeta amante:

«Todo navegante ten un tempo
no reloxio das horas implacables
que marcarán o tempo do naufraxio.
Alerta, capitán:
Por sotavento achégase o trebón.»

Trinta e cinco anos despois, Celso Emilio Ferreiro continúa «enversado» (como a el lle prestaba dicir) en milleiros de lectores e lectoras de diversas xeracións, cantado en ducias de linguas ao son dos ritmos máis diversos. Celso Emilio Ferrreiro, poeta do pobo, sempre na memoria de noso!

Suso Vaamonde: «Nin rosmar un laído»

A vindeira semana, o martes 16, hai dez anos do pasamento do inesquecible Suso Vaamonde na viguesa clínica de Fátima. Contaba apenas con 49 anos. Coñecino nun seu recital na Escola de Comercio de Torrecedeira. Un acto daqueles semiclandestinos que se convocaban para reclamar a amnistía e as liberdades democráticas plenas. O recordo máis claro que conservo daquela tarde foi o de ter mercado alí unha das miñas primeiras casetes de música galega, Loitando; unha fita clandestina que incluía, ademais de poemas de Celso Emilio, Darío Xohán Cabana e Manuel Álvarez Torneiro, a versión galega do «Venceremos nós» e o «Romance de Castrelo do Miño», unha canción con texto de Miro Casabella que Suso Vaamonde interpretaba en tódolos seus recitais como «Romance de cego de Pedro I o Inundador». Non souben gardar a gravación, que hoxe sería unha peza cobizada de coleccionista, pero dende entón conservei a miña admiración pola figura indómita do cantor de Regodobargo.

Suso Vaamonde viviu co anhelo e coa convicción de ser un cantor popular do seu tempo. Dende moi noviño participou na eclosión rockeira viguesa dos anos sesenta, formando parte de grupos como Os Copens ou Marco Balorento. No comezo dos setenta incorporouse, xunto a Benedicto, Bibiano, Vicente Araguas e Xerardo Moscoso, a Voces Ceibes, un movemento musical que tentaban derrubar, coa única arma das súas cancións «protesta», os muros que debuxaban a silueta dunha patria perseguida. Anos despois, coincidindo co inicio da Reforma Política, acometeu a tarefa histórica de recuperar a tradición da canción e da festa popular (velaí o seu impulso inicial da mellor canción tabernaria da Roda) e poñer música ós textos dos poetas de noso: Lamas Carvajal, Celso Emilio Ferreiro, Manuel María, Bernardino Graña ou Darío Xohán Cabana. Suso devolvíanos a palabra dos poetas da lingua prohibida, dun idioma de resistencia que loitaba pola súa oficialización.

Desas angueiras e do seu peregrinar constante dando recitais polo país enteiro xurdiron os seus dous discos de vinilo máis emblemáticos: Nin rosmar un laído (1977), unha das primeiras gravacións en directo da música de noso –onde foi acompañado por algúns dos membros de Fuxan os Ventos («Sementar, sementarei…») e por Pilocha («Alecrín, alecrín dourado»)–, e Os soños na gaiola (1978) no que poñía musica a dúas ducias de poemas de Manuel María, a primeira tentativa de facer música para os nenos galegos.

Suso Vaamonde cría que a súa tarefa de cantor popular («¡Cantarei, cantarei, cantarei…!», cantas veces repetiu) era a de levar os problemas e a identidade de Galicia alí onde a súa guitarra e a súa voz quebrada podían chegar. Esta convicción cívica supúxolle múltiples dificultades vitais que o levaron a converterse, xunto a Xavier Vinader e Albert Boadella, no primeiro exiliado da democracia española e, anos despois, a un inxusto encarceramento.

Suso Vaamonde nin foi un xenio musical nin posuía unhas extraordinarias calidades vocais e técnicas. Non o foi, nin nunca o pretendeu. A súa tarefa foi a do novo trovador, a do artista que emprega o pentagrama das palabras nun exercicio permanente de insubmisión para propoñer as ideas racionais de solidariedade, fraternidade e liberdade para o seu pobo. Xogando sempre coa alternancia da euforia («Uah, la, la, la…«) e da melancolía («¿Cómo hei vivir mañán sen a luz túa?»), nunha comunicación (comuñón) moi depurada co seu público, fixo da súa traxectoria artística e vital un admirable exercicio de coherencia, nun camiño de ida e volta á estirpe do seu Regodobargo natal.

O laído de Vaamonde, o folclore comprometido de Fuxan os Ventos, a voz máxica e esmagadora de Pilocha, a recreación complexa da música de raíz de Milladoiro, a zanfona de Amancia Prada, o maxisterio de Enrique Otero («O gaiteiro do Fragoso»), o labor de Moxenas e os admirables anos de traballo colectivo de Muxicas prenderon a mecha do grande estourido da música galega ao que asistimos alborozados e orgullosos durante esta primeira década do século XXI. Grazas a teimosía e o talento de todos eles, Carlos Núñez, Berrogüeto, Luar na lubre, Xosé Manuel Budiño, Susana Seivane, Na Lúa, Uxía, Marful, entre outros moitos músicos, presentan en todo o mundo o son da Galicia contemporánea. Recordar a Suso Vaamonde, xa non é rosmar un laído, é un necesario exercicio de agradecemento colectivo. Uah, la, la, la….