Listado de la etiqueta: josé_antela_conde

A saca da curva de Puxeiros

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á saca da curva de Puxeiros do 15 de setembro de 1936:

Como é de xustiza, o 27 de agosto lembrouse no cemiterio de Pereiró aos dez executados contra o seus muros tal mañanciña de 1936. Execucións tras a causa 124/1936, pola que foron levados a xuízo sumarísimo os responsables do socialismo vigués, acusados de oporse ao golpe de estado e repartir armas entre a veciñanza: o alcalde de Vigo, Emilio Martínez Garrido; o impresor Enrique Heraclio Botana, responsable da UXT en Vigo durante catro décadas; o mestre Apolinar Torres López, presidente da agrupación socialista e responsable da «Página Pedagógica» de Faro de Vigo; o médico e veterano concelleiro Waldo Gil Santostegui; o concelleiro Ramón González Brunet; o panadeiro e candidato da Frente Popular Ignacio Seoane Fernández, así como Manuel Rey Gómez, delincuente común coñecido como «Vilagarcía». Fusilamentos aos que se engadiron os da causa 140/1936, pola que o 22 de agosto foron xulgados o alcalde de Lavadores, José Antela Conde e os irmáns Antonino e Demetrio Bilbatúa Zubeldía, membros dunha familia socialista fortemente castigada polos sublevados.

Dous consellos de guerra moi rápidos e sen garantías ningunhas, que despois dos máis de corenta mortos na Porta do Sol, tras a lectura o 20 de xullo do bando de guerra polo capitán Carreró, e dos combates nas barricadas de Lavadores, sinalaron o comezo do terror en Vigo e na súa bisbarra. No libro recomendabilísimo, O soño crebado. Da República á Guerra Civil en Vigo e na súa bisbarra (IEV, 2019), o historiador Xoán Carlos Abad, presidente do Instituto de Estudios Vigueses, estima que só no período que coincide coa duración da Guerra Civil en Vigo foron fusilados preto de 100 veciños, 48 en Tui e outro en Nigrán. Vítimas ás que habería que engadir as provocadas, ademais dos coñecidos como «paseos», polas «sacas» criminais de grupos de presos seleccionados que agardaban pola investigación das súas posibles responsabilidades, mais que unha noite serían sacados do cárcere da rúa do Príncipe ou do Frontón de María Berdiales ou das cortes da Garda Civil da rúa Magallanes por un grupo armado composto decote por gardas civís e falanxistas para aparecer ao día seguinte asasinados en lugares afastados.

Para Xoán Carlos Abad, a primeira daquelas «sacas» foi especialmente sinalada, «xa que foi dirixida contra un grupo de reclusos que tiñan unha especial relevancia dentro da cidade». Tratábanse de sete presos sacados sen explicación ningunha do cárcere vigués na madrugada do 15 de setembro de 1936, cuxos corpos baleados na caluga foron atopados de mañanciña na estrada por un grupo de leiteiras de Mos nunha curva inmediata ao cemiterio de Puxeiros. Cadáveres identificados como os do xinecólogo Eugenio Arbones Castellanzuelo, impulsor do Ateneo vigués e deputado socialista nas Cortes constituíntes; do médico Adolfo Morgade Pazos, militante de esquerdas; de Segundo Echegaray García, fillo do primeiro presidente de Tranvías Eléctricos de Vigo, tesoureiro da Federación Galega de Atletismo e considerado masón; do funcionario Luís Bilbatúa Zubeldia, xefe do servizo de Telégrafos, cuxos irmáns Antonino e Demetrio foran fusilados en Pereiró apenas dúas semanas antes; do empresario Inocencio Taboada Montoro, exportador de peixe; do palentino Abraham Muñoz Arconada, funcionario de prisións e socialista e do metalúrxico Marcial Araújo Conde, sindicalista comunista.

A saca da curva de Puxeiros, que coincidiu con varios sinistros «paseos» froito nalgúns casos de vinganzas persoais, quizais polo feito de tratarse de persoas moi coñecidas en Vigo, nalgúns casos con amizades entre os sublevados que impuñan o novo réxime, obrigou a que as autoridades militares xustificasen as sete mortes. E o fixeron, como demostra Xoán Carlos Abad, falsificando un documento no que «atribuían as defuncións ao resultado dun tiroteo sufrido polos vehículos policiais cando estes pasaban pola zona de Cabral, por parte duns descoñecidos, momento que aproveitaron os presos para tentar fuxir; e como lamentablemente non fixeron caso ás ordes de deterse, a forza viuse na obriga de ter que disparar contra eles». Sinistra falacia, que non puido agachar que a nai de Segundo Echegaray, Inocencia García fose sancionada economicamente e axudada en tan difícil transo polo industrial Eugenio Fadrique. Saca de Puxeiros que precedería aqueloutra do 16 de outubro de 1936 de nove persoas, case todas afiliadas ao Sindicato de Industrias Pesqueiras o Espertar de Panxón e ao Sindicato de Mariñeiros de Baiona, vinculados ambos os dous á CNT, sacadas por vinganza dos cárceres de Vigo, cuxos cadáveres apareceron na curva da Bombardeira de Baredo, lembrados de forma subversiva durante o franquismo con nove cruces vermellas gravadas na terra, coñecida agora como «A volta dos nove».

Ilustración Frontón de María Berdiales: Evaristo Pereira. Moitas grazas.

Luces republicanas

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao 90 aniversario da proclamación da Segunda República:

Salvador Rodríguez lembraba moi oportunamente o domingo nestas páxinas de Faro de Vigo as figuras dos primeiros alcaldes republicanos das cidades galegas con motivo do noventa aniversario da proclamación da Segunda República. E lembraba que foi o concello de Vigo o primeiro de España no que durante tres cuartos de hora ondeou a bandeira republicana, izada a unha da madrugada do 14 de abril de 1931 no balcón da casa do concello por simpatizantes republicanos e retirada minutos despois pola Garda Civil. Unha madrugada de entusiasmo na que os republicanos vigueses reunidos na Porta do Sol celebraban a vitoria (axustada, por apenas 1.500 votos) nas eleccións municipais do 12 de abril e agardaban as novas chegadas de Madrid recollidas polos xornalistas de El Pueblo Gallego, ao tempo que as orquestras dalgúns cafés do centro interpretaban os acordes da Marsellesa, himno da liberdade que anunciaba a chegada da República.

Habería que agardar até ás oito da tarde do 14 de abril para que as figuras do movemento republicano vigués, entre elas o avogado Amando Garra Castellanzuelo e o líder socialista Emilio Martínez Garrido, anunciasen dende o balcón da Casa do Concello a constitución da Xunta municipal de concelleiros electos, como goberno lexítimo de Vigo, solicitasen disciplina e cordura á cidadanía e ao alcalde monárquico Casiano Méndez o inmediato traspaso da alcaldía. Mágoa que  boa parte daqueles políticos republicanos vigueses participantes nunha xornada esperanzadora fosen cinco anos despois, como amosan os traballos do historiador Xoán Carlos Abad Gallego, actual presidente do Instituto de Estudios Vigueses, vítimas da represión tras o golpe de estado do 18 de xullo de 1936.

O primeiro alcalde republicano Enrique Blein Budiño, tras ser encarcerado, morreu o 10 de decembro de 1936 doente de cancro no Hospital Municipal, sendo multada a súa familia con 50.000 pesetas e embargados os seus bens. Emilio Martínez Garrido, alcalde de 1932 a 1934 e tras as eleccións de febreiro de 1936, membro da comisión de alcaldes de Galicia que viaxou a Madrid para entregar o 13 de xullo de 1936 o Estatuto de Galicia aprobado en referendo, sería fusilado no cemiterio de Pereiró o 27 de agosto de 1936, xunto a outras oito persoas, entre elas os socialistas José Antela Conde, o primeiro alcalde de Lavadores, e Heraclio Botana Pérez, concelleiro elixido tamén naquela primeira corporación republicana de 1931. Como o mestre socialista Víctor Fraiz Castellanos, que interveu tamén aquela tarde do 14 de abril, internado na Illa de San Simón, sería paseado o 10 de novembro de 1936 na estrada Redondela-Vigo, na Cuncheira. Represión que sufrirían tamén os primeiros alcaldes republicanos de Ferrol, Xaime Quintanilla Martínez, paseado o 17 de agosto de 1936, e de Vilargarcía, Elpidio Villaverde Rey, fuxido e exiliado na Arxentina até o seu pasamento en 1962.

Tras décadas de esgotamento da restauración borbónica de 1876, incluídas as ditaduras de Primo de Rivera de comezos dos felices anos vinte e de Berenguer dos convulsos trinta, a Segunda República proclamada hai noventa anos, encarnaba os valores republicanos tradicionais (as luces da república) de liberdade, igualdade e fraternidade, mais tamén os de laicidade, austeridade, racionalidade, deliberación e exemplaridade que serían desenvolvidos tras moito debate nos 125 artigos da Constitución aprobada o 9 de decembro de 1931. Toda unha concepción nova do estado de dereito que por primeira vez recoñecía un amplo catálogo de liberdades, dereitos (entre eles o sufraxio feminino) e obrigas a cidadanía que permitisen unha democratización plena. Un modelo modernizador do estado dotado cun forte constituínte social, que privilexiaba o ámbito educativo, considerado como a principal carencia dun país entón analfabeto, e a mudanza das estruturas sociais e económicas do mundo do traballo (seguro de doenza, paro, vellez e invalidez). Ao tempo que pretendía abordar, con bastante menor fortuna, o problema territorial, o «caso catalán» e os das mal chamadas rexións.

Nove décadas despois daquel 14 abril, no marco do deterioro da imaxe da monarquía borbónica producido na última década, cabe preguntarse se é posible a re-existencia dun novo movemento republicano capaz de presentarse como alternativo por ofrecer unha lectura actual dos valores da igualdade e do catálogo dos dereitos cívicos, como das aspiracións nacionais e da propia supervivencia do planeta. Un novo republicanismo plural e politicamente transversal que sen renunciar ao lexítimo exercicio de memoria histórica, aínda incompleta, con moitos cadáveres nas fosas e gabias, non pode aparecer nin como arremedo nostálxico da Segunda República nin vencellado exclusivamente coa esquerda.

Na honra da familia Fraiz Castellanos

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a lembrar a memoria da familia Fraiz Castellanos:

O pasado sábado fixéronse oitenta e dous anos do fusilamento de Víctor Fraiz Villanueva, militante comunista, mestre nacional de 50 anos, con escola en Coia, na rúa Tomás Alonso nº 62, e de Manuel Rodríguez Careu «Chato», comerciante de 46 anos, veciño de Bouzas. Ambos os dous foran xulgados en Vigo por rebelión militar co resultado de sentenza a pena de morte e executados ás sete da mañá do 14 de setembro de 1937 no monte do Castro. O seu delito foi ser dirixentes sindicais, Víctor un dos fundadores da Federación de Traballadores do Ensino da UGT, o «Chato» do Sindicato de Transporte Marítimo da CNT de Bouzas.

Aquela negra xornada foi lembrada durante moitos anos pola esquela que Salustiano, un do sete fillos de Fraiz, publicaba nas páxinas de Faro de Vigo cada 14 de setembro, lembrando «aos seus mártires»: ao seu pai, a súa nai Placeres Castellanos Pan e aos seus tres irmáns, Víctor, Vicente e Moncho, vítimas dunha ou doutra maneira daqueles anos de terror, tras o golpe de estado contra a legalidade republicana.

A figura de Víctor Fraiz Villanueva pasará a historia viguesa por representar xunto ao tamén mestre nacional, sindicalista de FETE e xornalista educativo Apolinar Torres López –executado o 27 de agosto de 1936 en Pereiró, xunto aos alcaldes de Vigo e Lavadores, Emilio Martínez Garrido e José Antela Conde e outros cinco militantes socialistas, noutra das xornadas máis infames para a cidade– as luces de progreso e igualdade emitidas pola educación republicana.

Mestre, fillo, neto e irmán de mestres, dende as súas escolas de Pontecaldelas, Vilaza e Coia, Víctor loitou ao longo de vinte e cinco anos de profesión pola causa do maxisterio. Fraiz foi un activista da educación nova organizando aos mestres, que entón vivían en condicións moi precarias, nun sindicato que os defendese, artellando reunións e festas escolares, creando batallóns de boys-scouts, promovendo cadros de declamación, equipos deportivos, pronunciando conferencias, publicando artigos nos xornais ou en revistas profesionais como Escuela Vivida (1935).

Víctor Fraiz e a súa compañeira Placeres Castellanos, a primeira muller da agrupación socialista de Vigo (1933), pagaron un prezo enorme pola súa angueira educativa e republicana. A súa familia – fotografada por Pacheco nun dos seus retratos en escala máis característicos– foi destrozada dende o mesmo día do alzamento que sorprendeu a Placeres en Madrid nunha reunión do Socorro Vermello Internacional, organización da que ela era secretaria do comité de Vigo. Víctor agachouse nunha casa de Gondomar e logrou pasar a Portugal, o que provocou a detención en Vigo do seu fillo Víctor Jesus (19 anos), que dende había pouco era funcionario en Madrid e viñera a visitar a súa moza. Recluído no frontón de María Berdiales, habilitado como cárcere, o rapaz correu idéntica desgraza ca do xornalista de Faro de Vigo Manuel Lustres Rivas (48 anos), xa que despois de ser conducidos á illa de San Simón aparecerían paseados noutra noite de terror o 10 de novembro de 1936 no Alto da Concheira, na parroquia redondelá de Trasmañó. Tras a detención doutros dous dos seus fillos, Vicente e Moncho, Víctor Fraiz decidiu entregarse no consulado de Uruguai a cambio de que os liberasen e tivese un xuízo xusto.

Depurado como mestre nacional en 1937, o prego de cargos, recuperado polo catedrático de Historia de Educación da USC Antón Costa Rico, amosa toda a iniquidade do réxime de Franco co profesorado fiel ás luces da educación republicana. Como tamén dúas cartas de despedida de Víctor ao seu irmán Celso e a súa muller Placeres, escritas no cárcere o 15 de agosto de 1937, exhumadas en 2002 polo seu biógrafo Emilio Garrido Moreira, expresan o desgarro atroz sufrido por esta familia.

Estremecedora foi tamén a peripecia de Placeres Castellanos, investigada pola escritora Elsa Quintas Alborés, lonxe de Galicia e impotente ante a traxedia que sufría a súa familia. Mestra e enfermeira no Madrid resistente, en 1938 desprazouse a Valencia onde traballou como secretaria da Solidariedade Galega Antifascista. Tras a caída da República, exiliouse e incorporouse en Francia en 1941 á terceira brigada da resistencia contra os nazis como guerrilleira 35.435, desempeñando un importante papel como enlace.

Unha peripecia que, finalizada a segunda guerra mundial, continuaría coa súa participación en 1945 no Congreso Internacional de Mulleres de París e co reencontro con Manuel, o seu fillo máis novo, con quen embarcaría en 1949 para Arxentina, onde vivía Celso Fraiz, o seu cuñado. Placeres regresaría a Vigo en 1955 e finaría o 25 de xuño de 1971, sendo enterrada no cemiterio de Pereiró xunto ao seu amado Víctor.

A memoria resistente da familia Fraiz Castellanos forma parte da historia viguesa e da súa loita contra a barbarie fascista. Continuemos lembrándoa cada 14 de setembro.