Listado de la etiqueta: herminio_barreiro

Dona Ernestina, mestra

/en , , , , , /por

Dediquei o artigo da semana en Faro de Vigo a reinvidicar a figura da pedagoga redondelá Ernestina Otero

A mestra e pedagoga Ernestina Otero Sestelo é unha das nosas pioneiras que mellor expresaron o anceio de igualdade e liberdade da causa feminista. Nacida en Redondela en 1890 cursou a carreira de Maxisterio na Escola Normal de Pontevedra, obtendo aos dezaoito anos o grao de «Mestra superior». Inqueda e afouta, Ernestina vencendo as resistencias daquel tempo que aconsellaba ás mulleres recluírse no eido privado, ao ano seguinte ingresou na recén creada Escuela de Estudios Superiores de Magisterio de Madrid destinada á formación do profesorado das Escolas Normais, o precedente das actuais facultades de Pedagoxía. Unha estancia en Madrid que resultou decisiva xa que lle permitiu coñecer a persoas vinculadas á Institución Libre de Ensinanza, impregnándose das ideas educativas progresistas e coeducadoras, que dende entón desenvolvería na súa práctica profesional.

De regreso a Galicia, casou co boticario Luis Pereira Míguez, incorporándose en 1915 á Escola Normal de Pontevedra como profesora de Pedagoxía. Integrada na vida cultural e social capitalina, Ernestina promove coas súas alumnas iniciativas educativas novidosas como excursións e visitas a museos, instalacións industriais ou lugares históricos. Actividades que despregará con toda a súa intensidade unha vez proclamada a República, cando ocupará a dirección da Normal e presidirá o Consello Provincial de Primeira Ensinanza, órgano de xestión da rede de escolas públicas que recibiu pulo durante aqueles anos de entusiasmo educativo. Ernestina participou na creación de novas escolas e na posta en marcha de cantinas e roupeiros escolares, cos que se pretendía fomentar a escolarización e contribuír a mellora da situación precaria de moitas familias. Mais tamén atendeu á promoción da educación de persoas adultas, ao fomento da reciclaxe do profesorado rural e á cooperación cos concellos na creación de campos agrícolas experimentais.

Comprometida co país, ademais de fomentar o estudo e investigación das características xeográficas, históricas e culturais de Galicia, en febreiro de 1933 asinou o «Manifesto dos intelectuais galegos en favor do Estatuto de Autonomía», nunha relación onde só aparecía dúas mulleres, ela e Mª Cruz Pérez inspectora de Primeiro Ensino. Unha sinatura e un compromiso coa democracia que co levantamento militar pagaría moi caro, tanto ela como a súa familia, xa que foi depurada e suspendida de emprego e soldo en novembro de 1936 (como as súas irmáns Lola e Esperanza, mestras as dúas) e, despois en xuño de 1937, expulsada definitivamente do seu posto case coincidindo co pasamento do seu home, que morrería anémico, tras recibir malleiras e múltiples inxestións de aceite de rícino provocadas polos rebeldes fascistas. Anos difíciles para ela nos que mantivo a súa familia e pagou varias multas con pasantías e converteu a rebotica do seu home en roupeiro solidario desde o que axudar a presos do penal da illa de San Simón e ás súas familias. Revisado o seu expediente en decembro de 1939, Ernestina sufriría o traslado forzoso a Escola Normal de Ourense, onde exerceu unha década até que en 1951, tras ser autorizada a participar no concurso de traslados, recuperou por fin a súa praza na Escola de Maxisterio de Pontevedra. Durante un lustro, representou na Normal da Boa vila os valores da ILE e as experiencias educativas do movemento da Escola Nova da que sempre foi seguidora, formando nelas a varias promocións de mestres e mestras nos que deixou unha forte pegada.

Un daqueles seus alumnos, Herminio Barreiro, anos despois inesquecible profesor de Historia da Educación da facultade de Pedagoxía de Compostela, escribiu que dona Ernestina foi «o símbolo da emancipación feminina e feminista na educación da primeira metade do século XX». A pesar de sufrir o desgaste da persecución política e os achaques dunha feble saúde, até o seu pasamento en 1956 dona Ernestina representou o valor da dignidade daquelas mulleres que permaneceron relegadas e silenciadas na súa defensa a prol da igualdade e dos dereitos das mulleres. Por ventura, só hai uns poucos anos comezaron os recoñecementos e a posta en valor da súa figura. Primeiro en Redondela, o seu berce natal e espazo familiar, despois en Pontevedra, onde exerceu durante trinta anos, que incorporaron o seu nome ao rueiro. Hai pouco na Universidade de Vigo, que lle deu o seu nome a un dos seus edificios. Como recoñecementos honoríficos co nome de Ernestina Otero outorga cada 8 de marzo o Consello Municipal da Muller de Vigo (nesta edición á xornalista María Xosé Porteiro) e a Asemblea Feminista Paxaretas a aquelas persoas e entidades do concello de Redondela que traballan a prol da igualdade real entre homes e mulleres. Grazas, a dona Ernestina, mestra e pioneira.

 

O inicio do día escolar pola paz

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo a lembrar o que foi o inicio en Vigo do día escolar pola paz, que se celebra cada 30 de xaneiro.

PazComo cada 30 de xaneiro celebrouse onte o “Día da non violencia e a paz”, unha efeméride instituída en 1964 polo inspector de educación mallorquín Llorenç Vidal coa intención de conmemorar nas escolas o aniversario do pasamento de Mahatma Gandhi, asasinado a tiros o 30 de xaneiro de 1948 en Nova Delhi. Unha xornada educativa non gubernamental, recoñecida hoxe no calendario escolar, que en Vigo comezou a ser celebrada de forma pioneira en 1983 no Colexio Público García Barbón, promovida polo profesor Xesús R. Jares, sendo directora do centro Marina Cabeza. Unha data que dende entón continúa abordándose nos centros educativos, coa intención de salientar os valores do diálogo e da resolución non violenta dos conflitos característicos da cultura da paz.

Unha efeméride bautizada o ano seguinte como “Día escolar pola paz” polo grupo de Educadores pola Paz de Nova Escola Galega, fundado por Xesús R. Jares, que no seu “Manifesto dos Ensinantes galegos pola paz e o desarme”, apoiado por case un milleiro de docentes, chamou a celebración desta xornada de concienciación nos centros e á integración da educación para a paz no currículum. Primeira convocatoria na que xa participaron unha ducia de escolas e colexios de Vigo e bisbarra, sendo apoiada polo propio alcaldía de Vigo, que o 30 de xaneiro de 1984 emitiu un bando con motivo do “Día escolar pola paz mundial e o desarme”. Un texto (hoxe podemos cualificalo de “histórico”) no que o alcalde Manuel Soto instaba a que “a escola non debe deixar de lado o obxectivo de educar para a convivencia e a paz” e chamaba ao alumnado e ao profesorado vigueses “a celebrar e participar nas actividades conmemorativas desta efeméride, para abandonar na vosa escola os xogos da guerra e para que o espírito implícito deste día permaneza na conciencia de todos”.

Formaban parte do programa deste 30 de xaneiro de 1984 as primeiras xornadas de Educación para a Paz, dirixidas ao profesorado e a toda a cidadanía. Celebradas do 13 ao 18 de xaneiro no Auditorio da caixa de aforros da rúa Rosalía de Castro, lembramos que foron abertas cunha conferencia brillantísima do filósofo Fernando Savater sobre as razóns do desarme, diante dunha sala onde non entraba unha agulla. Xornadas nas que se proxectaron “Guernika”, a documental de Alain Renais, e “Johnny cogió su fusil” de D. Trumbo, un clásico do cine antibelicista, con outro éxito de público impresionante. Como tamén foran moi interesantes as mesas redondas nas que participaron, entre outros, o debuxante Máximo, o propio Llorenç Vidal, Herminio Barreiro, Alexandre Cribeiro, Antonio Ojea e Segundo Mariño.

Xaora, a cerna do programa foron as actividades colaborativas nas que participaron preto dun milleiro de alumnos e alumnas. Realizáronse exposicións de traballos escolares nos centros e na sala de exposicións do Centro Cultural Cidade de Vigo; convocáronse concursos literarios e fixéronse recitais poéticos nos centros; graváronse programas en Radio Popular de Vigo e Radio Cadena e desenvolveuse unha marcha festiva pola paz na rúa do Príncipe. Sen esquecer que “Faro de Vigo” apoiou o programa coa publicación o 18 de xaneiro de 1984 de tres artigos longos sobre Educación para a paz e o desarme no seu suplemento “A pizarra”.

Iniciativas semellantes desenvolvéronse noutras localidades, promovidas por membros de Nova Escola Galega, como en Vilagarcía, A Estrada, Ribeira, Ourense e Santiago, onde o alcalde Xerardo Estévez tamén emitiu o seu bando e o Departamento de Educación enviou aos centros diversos materiais para apoiar o traballo didáctico da xornada. Sendo tamén significativo que o daquela Conselleiro de Educación Víctor Vázquez Portomeñe solicitase á comunidade educativa “que a paz informase a educación galega”.

Sei que aquela primeira celebración do Día escolar pola paz estaba moi mediatizada polos efectos da carreira armamentista que nos anos setenta e oitenta caracterizaba un mundo bipolar, amedrentado pola posibilidade do emprego dos mísiles nucleares. Un mundo incerto e inquedante que, magoadamente, regresou co inicio do século XXI. Tras o destrozo de Iraq e Siria, persisten as guerras ocultas en África, continúan as veas abertas do conflito palestino e as ameazas do terrorismo jihadista, mentres que milleiros de refuxiados se enfrontan en varios continentes aos valados do unilateralismo xenófobo que reza nas propostas de Trump, Putin e os membros emerxentes da chamada “nova dereita europea”. Tempos nos que educar nos valores da cultura da paz e da igualdade semella imprescindible.

Onte 1678: Camiño aberto para Lueiro

/en , , , , , , , /por

5

Participamos onte na mesa redonda sobre a narrativa de Manuel Lueiro, O segundo acto do ciclo  que durante todos os xoves deste mes de maio se desenvolve no marco da excelente exposición Camiño aberto, instalada Pazo da Cultura de Pontevedra, comisariada por Ramón Rozas e concibida por Carmen Carreiro, con motivo da celebración do centenario do escritor Manuel Lueiro Rey. Unha sesión literaria magnífica, na que interviron Ramón Nicolás e Modesto Hermida, que serviu de presentación da nova edición de Xerais de Non debían medrar, a noveliña de infancia de Lueiro, unha das pezas narrativas máis importantes da súa traxectoria.

Particular interese tivo para nós a intervención do profesor Modesto Hermida García, amigo e camarada de Lueiro e estudoso da súa obra narrativa, que comezou expresando a necesidade de “restaurar a memoria e os valores literarios de Manuel Lueiro Rey”. “Foi un autor premiado onde aparecía, fose España ou América, mais é sorprendente que a pesar de ser tan premiado e divulgado non acabou de enraizar no sistema literario nin educativo galego, quizais por que os seus defensores non souberon divulgalo mellor”. A seguir Modesto Hermida leu algunha das referencias que se teñen feito de Lueiro por parte de autores do seu tempo. “Ferrín destacou que Lueiro era un autor que ao simbolizar a realidade pretendía subvertila, é un poeta subversivo, Lueiro”. Citou, despois, as emocionantes palabras do profesor Herminio Barreiro, outro dos grandes amigos de Lueiro: “Poeta, sentimento de poeta, razón de poeta, conduta de poeta, soidade de poeta, tristeza de poeta, ledicia de poeta, amor de poeta, paixón de poeta.. esa era a razón vital de Manuel Lueiro”. “Ferrín, Basilio Losada, Xesús Alonso Montero, Luís Seoane, Lorenzo Varela, mesmo Benedetti escribiron marabillas de Lueiro, aínda que non o fixeron como merecía a súa obra literaria.”

XG00259301Modesto Hermida salientou que “Manuel Lueiro posuía, fundamentalmente, sen merma de calquera outro rasgo definitorio, unha apaixonada vocación de escritor, concibida como unha necesidade estética, como un medio liberador da súa intención creativa, como unha proxección ao tormento de ser dunha personalidade posuída polo canto e pola estrela”. Xaora, Hermida detívose na análise de Non debían medrar, “unha obra na que debe ser valorada a novidade estrutural que supón que entre os relatos de infancia que teñen autonomía de seu, Lueiro compuxera unha novela engarzada pola pomba, un elemento determinista que xurdiu da súa capacidade como narrador”. “Hoxé é seguramente posible facer unha análise desa pomba que provocar reaccións e circunstancias, manchándose de bulleiro social nun ámbito de comrpomiso”. Rematou Modesto Hermida salientando que “a obra de Lueiro bifúrcase entre o home comprometido que escribe e o escritor de tema de compromiso  non de todo ben tratado pola crítica dos observadores”.

Morreu o mestre Herminio Barreiro

/en , , /por

Un impacto tremendo produciunos a noticia do pasamento do mestre Herminio Barreiro. Perdemos a un dos intelectuais máis potentes que coñecimos ao longo da nosa vida. O primeiro mestre dunha xeración de pedagogos e educadores nos que el forxou os valores da educación republicana: a igualdade, a liberdade de pensamento, o esforzo solidario. Comunicounos a paixón pola lectura e o desexo por coñecer, como os primeiros valores que debían manexar os educadores republicanos. Hemrinio concebiu a educación como panca inequívoca de transformación social. Lembro, agora, con melancolía como a tarde daquel 23 de febreiro Herminio soubo manter con toda a dignidade nas aulas da Facultade de Xoán XXIII un debate sobre «Educación e loita de clases« co sociólogo Carlos Lerena, que faleceu anos despois de accidente de tráfico. A publicación de Recordar doe foi unha nova oportunidade para achegarnos ao seu maxisterio e ao seu compromiso político que mantivo inquebrantable até o día de hoxe. Con todos os abrazos para os seus.