Listado de la etiqueta: Burbida

Búrbida e Turonio, as orixes de Vigo

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a recomendar o libro Búrbida. As orixes de Vigo (Toxosoutos, 2020) do arqueólogo vigués Manuel Santos-Estévez:

A pasada semana citabamos Burbida como o nome do Vigo da época romana. Unha mención que tirabamos dos textos de Manuel Santos-Estévez (Vigo, 1968), investigador no Laboratorio de Paisagens, Património e Território (Lab 2PT) da Universidade do Minho. Autor dun cento de traballos arqueolóxicos, acaba de publicar Búrbida. As orixes de Vigo (Toxosoutos, 2020), unha obra de síntese na que empregando os datos arqueolóxicos dispoñibles se reconstrúe nun cento de páxinas a historia da comarca viguesa dende as comunidades agrícolas neolíticas e a aparición da primeira arquitectura megalítica (hai 4.500 anos), pasando polo esplendor do Vigo celta-castrexo e romano (entre os séculos I e VII), até o rexurdir no século XI, cando aparece na historia por vez primeira co seu nome, do Vigo medieval cantado por Martín Codax.

Un libro concibido polo arqueólogo vigués, tamén, coa pretensión de desmontar os prexuízos asociados a unha visión minimizadora da historia viguesa, xurdida no século XIX polos intereses políticos da nova división administrativa provincial de 1833, cando se acuñou o mito negacionista de que Vigo carecía de historia, desavaliando, como sinala no limiar o profesor Carlos Barros, a historia antiga e medieval da maior cidade de Galicia.

Con esa intención Santos-Estévez e analizando tanto a paisaxe arqueolóxica, fundamentalmente dende a época romana até a Idade Media, como os grandes achados arqueolóxicos que tiveron lugar en Vigo dende a década de 1990, vai respondendo con inequívoco afán didáctico a unha serie de preguntas claves que desmontan esa visión que pretendía anular a historia viguesa: que pobo habitou a comarca de Vigo antes da chegada dos romanos?, cando comezou a súa actividade portuaria e comercial a longa distancia?, cando naceu a cidade?, que conexión existe entre o Castro de Vigo e o santuario do facho de Donón?, cales eran as vías romanas que chegaban a cidade?, como foi o Vigo romano e como desapareceu?, como e cando rexurdiu o Vigo amurallado medieval?

Respostas do historiador Santos-Estévez que amosan a grande importancia que tivo a urbe viguesa xa no século II antes de Cristo cando o Castro de Vigo se converteu (antes da conquista romana) en oppidum do pobo helleno (que tiña na cerva o símbolo da súa comunidade), nacendo a primeira cidade en Vigo, a que será coñecida como Búrbida (palabra que significa tanto manancial como outeiro), cunha enorme extensión, 14 hectáreas (das que hoxe se ten escavado apenas un 2%), e cunha poboación estimada entre os 2.500 e 3.000 habitantes, unha das máis grandes do que despois sería a Gallaecia.

Importancia que Búrbida mantivo tras a incorporación ao Imperio Romano (século I), urbe castrexo romana identificada no Itinerario Antonino (séculos III e IV) de vías romanas. Como importancia adquiriu a nova poboación costeira de fundación romana, produtora de sal, conservas de peixe e garum, tamén núcleo comercial e administrativo, asentada arredor dun porto onde finalizaba a ruta mediterránea. Urbe romana soterrada entre as rúas do actual Vigo Vello e o Areal e entre Policarpo Sanz e García Barbón e a costa, que Santos-Estévez cre podería tratarse do Turonio citado no Parroquial Suevo (ano 569), coincidindo cun dos períodos de maior esplendor do porto de Vigo.

Durante os séculos V e VI, converteuse nun dos principais portos da capital sueva, participando tanto nas rutas comerciais mediterráneas do Imperio Bizantino como nas atlánticas co reino Franco e coas illas británicas. Xaora, na segunda metade do século VI coincidindo coa caída da monarquía sueva e a interrupción do tráfico marítimo, comezou a súa decadencia como porto comercial e a práctica desaparición como entidade urbana. Habería que agardar ao século XI, tras séculos de escuridade, para que Vigo volvese medrar sobre o seu porto mariñeiro, desta volta xa co seu nome actual e protexido por unha muralla.

Un relato que para Manuel Santos-Estévez demostra que a historia de Vigo estivo vencellada a súa condición de porto marítimo con inmellorables condicións en canto a súa situación xeográfica: «os momentos de expansión da cidade foron tamén os momentos propicios para as relacións comerciais, non obstante, os períodos de decadencia foron aqueles nos que primaron as ideas autárquicas». Este de Santos-Estévez é un libro esencial e recomendabilísimo para entender a estirpe atlántica da nosa urbe milenaria e para colocar a Vigo no lugar da historia que lle corresponde.

Mágoa que os responsables do goberno local se conformen con contar cun modestísimo museo con algúns contidos de historia local, carente de actividade didáctica e investigadora algunha. As urbes de Búrbida e Turonio, quizais o noso maior monumento histórico, continúan aos nosos pés, aínda por descubrir.

Vigo romano, berce do albariño

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao descubrimento de sementes arqueolóxicas de uva alabarda nas escavacións de salinas romanas en Vigo:

Os rigores da pandemia fixeron pasar desapercibida a comunicación dos resultados dunha investigación que identificou en Vigo os primeiros indicios de uva albariña. Unha noticia relevante para a historia e a cultura do viño en Galicia e para a propia cidade de Vigo, que pode ser considerada como o berce do albariño, o viño que don Álvaro Cunqueiro, o seu primeiro publicista, describía como «limpo, nostálxico e pálido» e consideraba de carácter «impaciente como un primoxénito», polo feito de que non debe deixarse moito tempo na copa polo perigo de estragar os seus aromas.

Publicado recentemente no «Australian Journal of Grape and Wine Research», este descubrimento é froito da colaboración dos membros dun grupo de investigación multidisciplinar no que participaron membros da sección de Viticultura da Misión Biolóxica de Galicia (MBG) do CSIC, dirixida por Carmen Martínez, e arqueólogos da Universidade de Santiago como Andrés Teira, acompañados dos ampelógrafos Rafael e Carlos Ocete, que identificaron sementes de uva albariña no xacemento vigués do Areal, a salina romana museificada na rúa Rosalía de Castro, ao pé do Centro de Saúde.

Un achado extraordinario que obriga a reconsiderar a cuestión sempre polémica sobre a orixe do viño en Galicia, xa que até agora se cría que as 67 variedades de uvas cultivadas en Galicia, estudadas pola Estación de Viticultura e Enoloxía de Galicia (EVEGA) procedían de apenas catro grandes liñaxes (caíño, merenzao, garnacha e moscatel), das que só as dúas primeiras, se poderían considerar como liñaxes xenéticas propias, distribuíndose a do caíño no oeste de Galicia e a do merenzao ao leste. Xaora, como situar neste mapa a variedade albariña?

O descubrimento da MBG e da USC cuestiona de raíz as explicacións sobre a orixe da variedade da uva albariña utilizadas até agora, xa que non procedería nin das terras do Rin (onde o imperio romano tivo unhas das súas fronteiras) nin tampouco sería distribuída dende o corazón de Europa, como defendía Álvaro Cunqueiro, polos freires do Císter dende o mosteiro de Armenteira no século XII para logo espallarse polas terras vizosas das Rías Baixas. Para o grupo de investigación de Martínez e Teira as sementes de vide aparecidas no xacemento vigués do Areal, que o carbono catorce data entre os séculos segundo e cuarto, como noutros xacementos galegos, como o de Roza Vella de Ourense (tamén de época romana) e Ponte do Burgo de Pontevedra (séculos XIII-XIV), serían morfoloxicamente semellantes ás da actual variedade de uva albariña da denominación de orixe Rías Baixas. Estas sementes arqueolóxicas, que poderiamos considerar como «avoas» do albariño actual, estaban presentes xa na Galicia romana o que pode obedecer a que procedían de vides silvestres da zona domesticadas de forma autóctona ou hibridadas con outras procedentes doutras zonas do imperio, o que futuras probas de ADN das sementes deberán determinar. En todo caso, semella que a orixe do albariño, como doutras variedades galegas, estaría nestas variedades silvestres domesticadas polos habitantes das nosas rías.

O descubrimento arqueolóxico e enolóxico tamén é relevante para a historia da cidade de Vigo xa que dende agora une a súa orixe como porto exportador de sal cara a todo o Imperio Romano tamén a condición de ser un dos berces do viño albariño. Un achado que reforza o seu carácter como cidade romana, despois de Lugo, a segunda cidade galega con máis restos arqueolóxicos desta época. Así o testemuñan os restos do xacemento de Rosalía de Castro, onde se atoparon as sementes enolóxicas, aberto en 1998 e musealizado en 2008 como «SALINAE. Centro Arqueolóxico do Areal», no que se recrea un ambiente semellante o que hai case dous mil anos tiña a salina romana de evaporación solar máis antiga que se coñece.

Itinerario do Vigo romano que continúa coa vila de Toralla na Finca Mirambell e o seu centro de interpretación (2017), que axuda a coñecer como era a vida alí no século cuarto. Un espazo arqueolóxico, aínda por escavar, como o do oppidum castrexo do Castro. Vestixios romanos que tamén se poden atopar na sala de arqueoloxía do Museo de Castrelos e na exposición permanente do Museo do Mar de Galicia, nos xacementos do Fiunchal e A Mourisca, na costa de Alcabre, ou nos restos que os arqueólogos valoran en Marqués de Valadares e na Praza de Compostela ou en Marqués de Valterra.

É indubidable a importancia da pegada romana na nosa historia, dos vestixios da cidade identificada polo arqueólogo Manuel Santos como  a Burbida citada no Itinerario Antonino, unha importante urbe romana, porto comercial, poboación extensa, con industrias de salazón e amplas vilas residenciais. Queda moito por descubrir sobre aquela Burbida romana, un dos berces do Vigo actual.