Onte 684: Feira do Libro en Rianxo

Recollemos o fío do traballo e viaxamos a Rianxo para participar nos actos da Feira do Libro instalada na praza do concello. Tras a desgraza tan grande de Angrois, que truncou a vida de dúas persoas veciñas de Asados, a programación prevista entre Noite Aberta de Rianxo e a Feira do Libro quedou reducida aos actos literarios que se celebraron no salón de plenos da vila: primeiro a intervención de  Xosé Neira Vilas, que presentaba os seus dous libros máis recentes, Cancela aberta en Xerais e Aquel neno en Embora; despois o debate «A noite no deserto», entre Antón Riveiro Coello e Chisco Fernández Naval, moderado por Xerardo Agrafoxo.

Diante dun público moi numeroso, que deixou pequeno o salón, Pepe Neira confesou estar moi ledo en Rianxo, «Anisia e mais eu vivimos oito días na casa de Rafael Dieste, despois do seu falecemento, acompañando a Carmen Muñoz». «Alédame tamén polo carácter literario de Rianxo, terra de grandes escritores dende Paio Gomez Chariño, Manuel Antonio, Rafael Dieste, Castelao até o poeta Faustino Rey Romero, a quen coñecín tamén en Arxentina». Referiuse despois a Cancela aberta, o quinto volume na colección Crónica de Xerais de compilación doutros cen artigos dos publicados en El Correo Gallego. Definiu o libro como «un cento de artigos de 1.500 matrices sobre temas variadísimos, galegos e internacionais, mais coa intención de que perduren, evitando que sexan efémeros». Tras lembrar unha frase de Miguel de Unamuno, «non teño tempo para escribir artigos curtos», confesou que «a brevidade e a limitación do espazo obriga a unha condensación e a utilizar un estrutura de conto, o xénero narrativo que máis me agrada».

Falou despois de Aquel neno, o libro publicado por Embora, «un libro que tivo un embarazo moi rápido, case setemesino, que acabei de escribir a pasada semana, que se acabou de imprimir onte e que vin por vez primeira hoxe». «O libro naceu da idea de que todo home leva de por vida un neno dentro de si, e toda muller unha nena». «Neste libro están todos os meus nenos literarios, Moncho, Toño, Lelo, mais tamén está a miña infancia, os meus soños e as miñas lembranzas. Sei como dicía o poeta José Hierro que cando falo de min, falo tamén dos demais». Antes de ler unha decena das 160 estampas, Neira Vilas gabou as viñetas coas que Xosé Vizoso ilustrou cada un dos textos. As súas palabras finais foron para lembrar que «cando un escribe ten que facer idioma, este foi tamén o meu esforzo con este libro».

Onte 678: Do Irixo á Pedra de abalar

Foi a de onte unha xornada de viaxe polos vieiros do país de noso, de Vigo ao Irixo pola mañá, do Irixo á Pedra da abalar pola tarde, de Muxía a Vigo pola noite. Acudimos á convocatoria da #Festadapalabra da Fundación Ínsua dos Poetas, na que se entregaron os premios Setecarballas e Salvador García Bodaño, Víctor Campio e Arcadio López Casanova homenaxearon aos poetas do Rexurdimento. Foi o do Irixo un convivio promovido con moito agarimo polo «Che» Tosar, movido polos ideais da colaboración e a irmandade, nun espazo natural privilexiado, un xeito de Brocelandia ourensá. No serán apoiamos os actos organizados en Muxía pola Fundación Gonzalo López Abente (impulsada polos incansables irmáns Rivadulla) con motivo do cincuenta aniversario do pasamento do escritor da Terra de Nemancos. Un serán histórico comezado coa presentación da edición da Poesía completa de López Abente, unha proeza bibliográfica (de máis seiscentas páxinas) do editor de Espiral Maior Miguel Anxo Fernán Vello e do editor literario Miro Villar destinada a poñer en valor, definitivamente, ao poeta muxián. Entusiasmo que continuou coa entrega a Daniel Salgado do premio de poesía López Abente por Dos tempos sombrizos (Diario). O poeta de Monterroso nunha gran intervención definiu a obra gañadora como «poemas sobre o medo escritos nunha lingua desprezada, amarrado a unha esperanza desesperada, un libro dos vencidos». Peche magnífico para unha xornada na que abalamos polo país entre a memoria e o futuro da poesía galega. Pagou a pena.

 

Onte 674: «Os xornalistas utópicos» de Manuel Veiga

Jaureguizar publicou onte un chío recomendando de forma entusiasta a lectura d´ Os xornalistas utópicos, a novela máis recente de Manuel Veiga. «Culta, divertida, estarrecedora, emocionante» foron os adxectivos utilizados para cualificar unha novela coa que Veiga acada a súa madurez como narrador achegándose a propostas de «ficción radical» como as de Roberto Bolaño, Enrique Vila Matas ou Ricardo Piglia, nas que se funden a vida e a literatura.

Unha novela que Manuel Romón no acto da súa presentación en Librouro emparentou coas de Christa Wolf e Thomas Bernhard e definiu como «cronica dun disidente que non renega, construída coma un mecano capaz de explorar casualidades e interferencias». No mesmo acto, Manuel Veiga recoñeceu que coa novela realizara un esforzo literario. «Escribín Os xornalistas utópicos baixo a influencia de Roberto Bolaño, os autores debemos ler xa que precisamos un pulmón grande para subir todas as cotas que require a escritura». Confesou que o consideraba o seu mellor libro e o «que máis esforzo me levou». «Teño a sensación que os meus libros anteriores non envolvían ao lector de forma suficiente para que tras a lectura acabase con algo novo. Isto é froito das condicións de precariedade do país que fai que as cousas queden á metade, que lles falte acabamento». Salientou despois a súa intención de «facer cada un dos meus libros á altura de calquera outro autor dos que poidamos atopar nesta libraría». «Estamos obrigados a esforzarnos. Xa non abonda con ofrecer unha novela mediana», asegurou, para confesar despois a súa intención de formar parte «do grupo daqueles autores que teñen intención de crear público». Rematou Veiga as súas palabras referíndose á oportunidade que o momento actual supón para a literatura. «Este é o mellor  momento, dende a Transición, para os escritores e o xornalismo. A sociedade con contradicións é magnífica para o traballo do escritor. Este momento debería ser aproveitado para sacar as ambigüidades da sociedade; é un magnífico momento, xa que non sabemos por onde vai saír».

Onte 668: A experiencia dos nacionais da Xeración Lamote

Máis dun cento de participantes no curso de formación continua de LIJMI moito celebraron cos seus aplausos cada unha das intervencións de Agustín Fernández Paz, Fina Casalderrey, Paco Martín e Xabier DoCampo na mesa redonda sobre a súa experiencia como «premios nacionais» galegos de literatura infantil e xuvenil. En cadanseu parladoiro, os membros da Xeración Lamote (Xavier Senín estaba entre o público) expresaron con moita ironía o chimpo de xigante que supuxo para a nosa incipiente LIX a concesión de tan importantes recoñecementos que a cada un deles, sen excepción, pillou por sorpresa (e traballando na escola). En tardes tan divertidas (e emocionantes) como as de onte, comprobamos a xenerosidade e grandeza destas catro persoas amigas capaces de forxar un éxito colectivo (para a nosa lingua e cultura literaria) e continuar sentíndose partícipes e corresponsables dunha tarefa inacabada nas súas angueiras vitais como educadores, escritores e militantes do idioma. Unha marabilla, a dos mestres da Xeración Lamote!

Beizón, á parte, merece a profesora Blanca Roig e o seu equipo de LIJMI capaces de consolidar (e mesmo ampliar agora ao ámbito iberoamericano) este espazo formativo e a publicación anual que recolle os seus contidos (xa son nove os volumes editados). É de xustiza salientar que grazas ao esforzo deste equipo de investigadoras, Galicia é, tamén, unha referencia no eido da investigación e mediación sobre as literaturas infantís e xuvenís.

Onte 667: Fóra de Xogo 150

Onte chegaron os exemplares de control de calidade de Todos somos, a nova novela de Marcos Calveiro, coa que a colección Fóra de Xogo acada o seu título 150. Unha cifra redonda que non podo deixar de salientar. Creada en 1994 con catro títulos (A sombra cazadora, Tristes armas, Flanagan de luxe e ¡Asústate Merche!), hoxe emblemáticos, e recibida con gran severidade e moitos prexuízos por parte da crítica literaria galega daquel tempo, Fóra de Xogo foise constituíndo devagariño, ao longo de dúas décadas, mesmo contra vento e marea, nun esteo de referencia para o desenvolvemento dun espazo editorial literario dacabalo entre a edición infantil e adulta. Mais tamén serviu para contribuír a consolidar un espazo amplo de lectura en lingua galega e para axudar no esforzo do profesorado por formar un criterio literario nos estudantes do ensino secundario obrigatorio. Unha colección, a que non tivemos medo en poñerlle a etiqueta de «xuvenil», coa que quixemos e queremos reivindicar o pracer transgresor da lectura (eis a razón do seu nome inequivocamente futbolístico), mais tamén coa que pretendimos e pretendemos que cada persoa lectora explore as posibilidades da diversidade da narración e dos seus diferentes subxéneros.

Dende o inicio apostamos polo carácter transversal da colección, introducindo traducións de clásicos contemporáneos e novelas de xéneros moi diversos. Foi este o guieiro principal do catálogo da colección na que fomos ampliando marxes e gañando perímetro para a nosa literatura xuvenil (un xénero de fronteira, que admite definicións moi amplas). Se repasamos o catálogo, comprobaremos que en Fóra de Xogo hai novelas de terror  (Cartas de inverno, Cando petan na porta pola noite ou Pel de lobo…), de aventura (A expedición do Pacífico, Irmán do vento), de amor, de fantasia (dende Arnoia, Arnoia ás triloxías do Brindo de OuroDragal…),  diarios, novelas da memoria (A sombra descalza, Noite de voraces sombras…), históricas, biografías, policiais, realistas, até as mal chamadas «novelas de instituto» (Anxos en tempos de chuvia, Unha estrela no vento…). Mais coa madurez da colección, puidemos abrila ao teatro e á poesía, xéneros que tamén interesaron ao seu lectorado, como amosan éxitos rotundos como os acadados por títulos como Poetízate e Makinaria.

Non descarto que fose esta diversidade á que axudase na importante difusión acada polos títulos de Fóra de Xogo. A día de hoxe, cando aínda non se cumpriron os dezanove anos dende a aparición dos primeiros títulos da colección, levamos vendidos 834.195 exemplares, o que supón unha media de 5.561 exemplares por título e de case 44.000 por ano. Cifras excelentes para a edición en lingua galega. Sen dúbida, un gran éxito colectivo da nómina de autores e autoras de Fóra de Xogo, mais tamén (e sobre todo) dos seus lectores e lectoras («Xeración Fóra de Xogo»), ao que sabemos non foi alleo o papel esencial dos mediadores, sobre todo o profesorado de ensino secundario, que creron no valor destes libros e da proposta literaria da colección. Coincidindo co título 150 aparecen este verán os primeiros títulos de Fóra de Xogo en E-pub, un formato electrónico que a partir de agora compartirán todas as novidades en papel e na que iremos recuperando unha parte significativa do catálogo da colección. Beizóns a todas as persoas que compartiron e comparten o esforzo de Fóra de Xogo, un espazo transgresor da lectura en galego.

Onte 664: «A noite no deserto»


A pesar da calor abafante, a conversa entre os escritores Chisco Fernández Naval e Antón Riveiro Coello, moderada polo crítico Ramón Nicolás, resultou moi interesante. Unha etapa máis dunha actividade, presentada baixo o título «A noite no deserto», que se celebra en cada unha das Feiras do Libro de Galicia deste ano e supón a colaboración entre dous escritores, dúas editoriais, coa intención de crear un espazo para a conversa estritamente literaria. Os autores de Laura no deserto e A noite branca, dúas das novelas máis premiadas e valoradas polo lectorado das publicadas o pasado ano, obras entre as que existen certas coincidencias temáticas, de arquitectura e mesmo de enfoque, falaron con Ramón Nicolás sobre o proceso de ideación e escrita de cadansúa obra. Abordaron tamén a importancia das personaxes femininas e da memoria (tamén do esquecemento) e da identidade como motores das súas novelas. Como remate confesaron que na actualidade traballaban en proxectos de longo calado, coincidindo desta volta no feito de facelo sobre temas e problemas do noso tempo. A nosa gratitude a Chisco, Antón e Moncho por tan excelente serán literario, a pesar da calor, que debeu achegarse aos temibles corenta graos.

Onte 662: «Inmaterias» de Suso de Toro

Outro serán excelente na Feira do Libro de Vigo. Unha marabilla! Moito público nas asinaturas de Agustín Fernández Paz e Xabier Paz e nas presentacións de Cartas de inverno, a novela gráfica de Antonio Seijas, e Inmateriais, o novo libro de Suso de Toro.

Moi interesante foi a intervención de Suso de Toro na presentación de Inmateriais. Comezou cualificando o libro como «un acto político». «Inmateriais leva dentro un argumento político, presento o meu país como me sae de dentro. Non pretende ser un libro de investigación. Son trinta narracións, trinta vidas». Explicou despois a xénese máis profunda do libro. «Tras trinta anos como autor dinme conta que un se fai dono da súa vida cando se fai relato. A vida vivida con profundidade pode ser relato. Só cando tes a vagar e o acougo, a posibilidade de verte dende fóra e, ademais, o podes contar, que é o traballo do escritor, pode comprenderse verdaeiramente o destino da vida. A vida é un conto. A literatura é unha forma de estar na vida».

Referiuse despois a súa condición como autor. «Quen son eu? Un rapaz ao que os seus avos maternos dicían “o ghalleghista”. Tiven e teño unha querenza por enlazar coa vida dos meus avós campesiños, mais tamén coa música dos Tamara, dos Beatles ou dos Rolling Stones. Quixen enlazar cos meus avós e co meu tempo. Coñecín o mundo do silencio, tamén despois o da radio e o da televisión. Foi unha viaxe rápida dende o mundo oral ao actual dixital dos medios de comunicación. Mais tamén fun un neno fantasioso e soñador. Fun un adolescente militante, a miña primeira cita clandestina foi no 72, son fillo do 72, daqueles conflitos de Ferrol, onde mataron a dous obreiros, de Santiago, onde morreu un estudante, das folgas de Vigo daquel ano. Foi toda esa memoria a que me fundou. Deixei a vocación artística de lado. Dende entón partellei a vocación literaria coa da acción social, sempre dende o compromiso co meu pais. Teño sido sindicalista agario e obrero. Teño traballados en moitos oficios. Teño servido moitos viños e cafés. Iso formoume. Con todo iso escribín este libro no que busquei o sentido de cada unha destas vidas. Ningunha delas é unha biografía exhaustiva, a pesar de que me documentei até que comprendín a razón de cada unha delas. Fixen o esforzo de comprendelas a cada unha delas. Intentei identificar o dilema de cada unha destas figuras, que participaron na construción do país».

Rematou o seu discurso Suso de Toro facendo referencias a algúns dos retratos do libro, dende a polémica entre Rosalía de Castro e Emilia Pardo Bazán, a inclusión de figuras como Torrente Ballester ou Maruja Mallo, a súa devoción por Xelmírez («o verdadeiro fundador político do reino de Galicia»), ou a súa admiración por Antolín Faraldo («o fundador da Galicia moderna, o artífice da revolusión de 1846»).

Onte 661: «Faneca Brava» en Vigo

Excelente o serán na Feira do Libro de Vigo no que Manuel Portas presentou Faneca Brava, Manuel Rivas fixo unha lectura d’ As voces baixas e Elena Gallego asinou exemplares da súa triloxía Dragal.  As presentacións dos libros dos manueles constituíron senllos alicientes para moitas persoas para as que a carpiña da Alameda quedou moi pequena.

Foi Ramón Nicolás quen presentou Faneca Brava que comezou cualificando como «unha ficción escrita con maiúsculas». Salientou despois aspectos que consideraba comúns con respecto ás novelas anteriores de Portas, como a importancia da arquitectura e das relacións de amizade ou consaguinidade que establecen os personaxes. «Portas non opta por unha ficción historicista. Até agora todas as súas ficcións foron moi contemporáneas, protagonizadas por personaxes de carne e óso. En todas introduciu unha dosificación da intriga e de certo nivel de suspense como elementos que axudan a soster o interese do lectorado». A continuación, sinalou Ramón Nicolás os elementos que entendía principais en Faneca Brava. Primeiro: «a construción dunha saga familiar con arrecendo e precedentes en autores como Otero Pedrayo e Carballo Calero». Segundo: «o respecto ao tratamento á figura da muller e a presenza de moitos personaxes femininos». Terceiro: «a figura da voz narradora, que o autor domina moi ben, como un recurso que vai dando frescura, veracidade e movemento , para chegar a un final explosivo, un clímax, unha catarse, que permite a reconstrución da memoria familiar e colectiva». Rematou o seu discurso Nicolás cualificando Faneca Brava como »un libro chamado a perdurar». «Manuel Portas é un escritor que escribe con claridade, talento e con vontade de que lean».

Pola súa banda, Manuel Portas comezou a súa intervención sinalando que consideraba Faneca Brava como unha novela diferente ás dúas anteriores. «En Faneca Brava hai unha espiña central constituída pola historia dunha muller que lle tocou vivir unha etapa moi dura, a infancia na metade do franquismo, na que sufriu os problemas daquel tempo e o feito de ser muller. Concha Pereira padece pola súa beleza, polo seu espírito rebelde, que a leva a non calar, a reaxir fronte a sociedade que lle tocou vivir». Referiuse despois a Arousa, Compostela e Barcelona como os tres puntos do seu topos vital, presentes tamén nesta novela, e ao seu «atrevemento» a escribir aos cincuenta anos. «A esta idade non abonda co chispazo dunha boa historia. É tamén o momento de construír unha arquitectura. De novo quixen ser arquitecto. Na primeira novela, Denso recendo a salgado, xoguei coa estrutura do tempo. Na segunda, Un dendo manchado de tinta, xoguei como Pirandello cos personaxes. Nesta terceira quixen facelo coa narración, coa gradación da información, cos puntos de vista. Fíxeno para abordar a biografía dunha muller muller considerada como a ovella negra do seu entorno familiar. A polifonía resultaba necesaria para transmitir a idea de que a realidade non é única, fun engorsando a historia para facela verosímil, así como introducindo unha tensión para manter o interese da narración». Rematou Portas desculpando que na obra non se fixese máis referencia «á importancia da música, especialmente a de Fausto».

Onte 657: O anxo de Marina Mayoral

Acompañamos a Marina Mayoral na presentación en Couceiro da súa novela máis recente O anxo de Eva. Foi Xesús Alonso Montero, o presidente da Academia Galega, quen glosou a novela e os escritores Berta Dávila e Alberto Ramos os que pecharon a presentación coa lectura do primeiro capítulo da obra.

Comezou o seu discurso Alonso Montero confesando que «eu non son lector de novelas». A seguir, expresou que «a novela como xenero hoxe non me atrae poderosamente. Cando alguén chega a certa altura da súa vida coma min, a literatura narrativa que frecuento é a que visitei cando era novo da man do meu profesor do Bernardino Graña. Eu fun dos que leu o Quixote á lus do candil, en 1942, cando na miña casa aínda non había luz eléctrica. Dende entón lino sete veces e media. Gústame abrir o Quixote ao chou e escoitar falar a Quixote e Sancho. Os vellos deben ler poesía e ensaio. Porén, hai circunstancias que aconsellan tamén ler narrativa actual, como é o caso de cada unha das novas novelas de Marina Mayoral». Continuou o presidente da Academia expresando o seu entusiasmo pola obra, «estou encantado coa novela» e aventurando que «vai ter éxito entre os lectores esixentes e tamén a aqueloutors que lle piden á novela amenidade e un pouco de entretemento».

Lembrou despois cando coñeceu a Marina Mayoral, con motivo da presentación da súa tese de doutoramento sobre Rosalía de Castro, prologada por Rafael Lapesa, «o que me produciu unha emoción especial, xa que é un dos meus filólogos máis admirados». Considerou afortunado O anxo de Eva, «un título atractivo e acaído». »É unha novela coral escrita co esmero e minucia coa que se fai un tratado de reloxaría, como fixo Cela coa Colmena». «Ademais de Eva, unha rapaza de trece anos superdotada con algúns problemas, hai unha chea de personaxes, entre os que o meu preferido é Evarista, a avoa, unha muller que le o texto da realidade, o personaxe máis sensato, capaz de converter a novela en exemplar». Rematou Alonso Montero cualificando O anxo de Eva como «gran novela» e salientando que a súa lingua «constituía unha festa filolóxica». «Como construción lingüística é perfecta, tanto pola pulsión coma pola vitalidade do idioma utilizado».

Pola súa banda, Marina Mayoral centrou a súa intervención en reflexionar sobre a construción do personaxe, «un tema central na escrita de calquera novela». «Cada personaxe ten que aparecer na cabeza do narrador. Debe posuír raíces». Salientou que n’ O anxo de Eva, como noutras novelas súas anteriores, «están moi presentes dúas amigas, xa que creo que o amor normalmente non dura toda a vida, mentres que a amizade é perdurable». Rematou insistindo na súa convicción de que «é o lector quen debe sacar conclusións». Con todo, sinalou que «pretendeu coa presenza do ser alado expresar a irrupción do misterio no devir do cotián». «Acredito na frase de Unamuno, “no fondo da conciencia máis consciente de quen non cre, sempre hai unha voz que di: quen sabe? “, é coma un mosca que zoa na tempestade», rematou.

656: En Pontevedra coa «Causa Lueiro»

A presentación en Pontevedra do libro de homenaxe a Manuel Lueiro Rey concitou grande interese. Como sucedera o sábado no Grove a libraría Paz quedou pequena para acoller aso asistentes nun acto no que se lembrou en repetidas ocasións a relacións de Lueiro coa cidade de Pontevedra, na que traballou como funcionario de Facenda.

Foi Ramón Nicolás, o coordinador do volume, quen primeiro lembrou este vínculo afectivo de Lueiro coa cidade de Lérez retratado en artigos inesquecibles en Faro de Vigo e Diario de Pontevedra. Tras a lectura de varios fragmentos dun deses artigos, Nicolás rematou as súas palabras lendo un texto autobiográfico de tres páxinas preparado por Lueiro nos anos oitenta. Uns minutos de intensa emoción prolongada por un aplauso moi longo.

Despois interviu Luís Cochón que leu o texto titulado «Lueiro na crista do galo», onde gabou a importancia da figura literaria do autor d’ O sol na crista do galo e a súa dimensión humana. Rematou Cochón con estas fermosas palabras: «Meu amigo era un home de ben, de peso, ponderado, honrado por demais, entregado á amizade da xente boa do seu tempo, e á boa xente nova que tanto lle quixemos. Manolo Lueiro pasounos o testigo da vella lexitimidade dos homes de ben da República. Canto de valor sucede na humana condición. Soubo estar sempre por riba das circunstancias, no nivel de excelencia que para el comportaba o feito de ser persoa. Cando nun individuo se dan excelencia da persoa e supremacía da palabra: o home íntegro, e a creación admirable que nos deixou en herdo, non se pode pedir máis. Convén que se saiba e que o saiban nesta terra que foi a súa».

A próxima parada da »Causa Lueiro» será en Fornelos de Montes, o berce natal de Lueiro, no mes de xullo, en data aínda por derterminar, onde se presentará este libro dos amigos que tanta emoción e intererese está suscitando.