No artigo da semana, diante da intención da Autoridade Portuaria de Vigo de acometer novos recheos na Ría, propoño unha reflexión historica que pode axudar a entender a irracionalidade coa que se levou sempre o proceso de crecemento do porto. Levamos cento cincuenta anos empedrando o noso primeiro patrimonio. Con certeza que debería haber outra solución para a potenciación do porto de Vigo que non pasase por estragar a plataforma do noso anfiteatro.
“Veo que de mi abuela es quizá de la que menos información tenéis y me ofrezco para contaros lo que sé, que tampoco es mucho. Hace un par de años, mi padre (es el José que mencionas en tu texto) y yo pedimos permiso al Ministerio de Defensa para consultar el archivo militar del Ferrol. Allí encontramos el legajo de un consejo de guerra a uno de los “fuxidos” que mi abuela tenía refugiado en su casa y allí también encontramos por primera vez testimonios directos de cómo mis abuelos perdieron la vida. Mejor dicho, se la quitaron violenta y salvajemente. En el legajo aparecen las declaraciones de los que participaron en la redada y como poco después aparecieron los cadáveres de mis abuelos asesinados por balas por la espalda. Y muchos comentarios sobre el hecho de que mi abuela era “protestante” y desafecta al régimen.También tengo testimonios de como guardias civiles y falangistas participaron en aquellos hechos. No sé donde estan los cuerpos de mis abuelos, pero si se que su recuerdo está vivo en nosotros, especialmente en mi padre, que se quedó huérfano a los 4 años. Y no sólo perdió a sus padres, también le separaron de su hermano Eliseo, a quien no volvió a ver hasta transcurridos 40 años, en la década de los 70.La hermana de Angela Iglesias, Maruja, aún vive. Es mi abuela-madrina. Cumplió 100 años el pasado mes de octubre…”
Moito agradecemos esta información que axudará a restaurar a memoria de Ángela Iglesias Rebollar e José Niebla García. Grazas, moitas grazas.
No artigo da semana recupero un anaco das vidas das seis mulleres cuxos nomes identificarán seis novas rúas da cidade de Vigo. Unha rúa de Teis levará o nome de Ángela Iglesias Rebollar; dúas da zona da Travesía de Vigo os de Rosario Hernández Diéguez “A Calesa” e Carmen Miguel Agra; dúas do PERI de Barreiro os de Margarita Bilbatúa Zubeldia e Urania Mella Serrano; e outra de Pardaíña-Rocío o de Mercedes Núñez Targa. Seis nomes, portadores de historias de vida moi duras, esgazadas en tempos de intrasixencia e terror. Seis nomes borrados ou esquecidos que, despois de máis setenta anos, agroman no noso rueiro para contribuír ao proceso de recuperación da memoria histórica das mulleres da IIª República en Vigo. Un acto de xustiza.
Moito agradezo a Pablo Eifonso a recuperación deste documento, publicado o 6 de febreiro de 1983, con motivo da reacción moi irada dos sectores da “música oficial” viguesa (para eles “Cultura” en maiúsculas) tras senllos concertos no Auditorio Municipal onde se interpretaron obras de Enrique X. Macías. O texto serviume para lembrar o concerto, botar unhas risas e gozar dunha aceda melancolía sobre o acontecido e a reacción da caverna. A oportuna anotación de Eifonso (deostra que dispón dun moi valioso arquivo hemerográfico) amosa, ademais, a necesidade imperiosa de continuar cos exercicios de memoria. Grazas, moitas grazas por expurgar para a rede este documento.
Clicando sobre a imaxe pode lerse comodamente.
Hoxe Agatha Santos dedica en Faro unha páxina completa á figura e á obra do noso amigo o músico contemporáneo Enrique X. Macías. O vindeiro 18 de maio renderáselle unha homenaxe, con motivo do cincuentenario do seu nacemento. Unha iniciativa da Concellaría de Cultura que merece o noso recoñecemento.
Hoxe Ferrín faise eco en Faro do manifesto asinado por centos de persoas que solicitamos ao concello de Vigo que estatua de Curros Enríquez, que se atopa oculta no Castro, nun xardinciño clandestino ao pé do Castelo, fronte ao miradoiro dos Galeóns de Rande, volva a súa ubicación orixinal nos xardíns da Alameda. Esta sería a imprescindible homenaxe ao poeta no ano do centenario do seu pasamento. Hai sete anos nun artigo no Faro xa propuxera esta medida e contara o devir da estatua, traslada ao Castro durante a ditadura, sendo alcalde Portanet. O busto ao noso poeta (obra de Coullat Valera) fora inaugurado en agosto de 1911 e promovido por subscrición popular pola Sociedade La Oliva a instancias de Manuel Olivié. Reproduzo o texto do manifesto:
“Este ano cúmprese o primeiro centario do falecemento de Curros Enriquez, o noso poeta civil por excelencia. Poucos anos despois do seu pasamento, acaecido en 1908, a sociedade “La Oliva”, e mediante aportacións populares, en 1910 púxose a primeira pedra da estatua dedicada a Curros Enríquez. En 1911 foi descuberto e inaugurado aquel monumento na praza de Compostela, logo coñecida tamén como Alameda. Un mozo, Manuel Gómez Román, que naquel tempo presidíu a sociedade promotora da iniciativa, participou na homenaxe ao bardo, de quen Xosé María Álvarez Blázquez, escribíu: “Foi un home consciente das inquedanzas da súa época e puxo os seus versos sobre a chaga social do seu tempo, coma un ferro de candentes rebeldías”.
Viña de vello o vencello de Curros e Vigo. Nunha das ocasións na que pasou pola cidade, en 1877, escribíu aquí, de volta a súa terra, logo dunha delongada ausencia: “Si mi desventura es tal,/de tu sol bajo el imperio,/¡oh Vigo!, préstame leal/una choza en tu arenal/ o un hoyo en tu cementerio”. Máis adiante, en 1904, Curros comentoulle a un grupo de amigos o desexo de vir vivir a Vigo. “O proxecto non pasou dunha lírica arela”, comentou Álvarez Blázquez, a quen este ano se lle dedica o Día das Letras Galegas.
Aquelas expresións de afecto a Vigo foron correspondidas por esta cidade tantas veces xenerosa. Non só coa estatua dedicada a Curros, senón con outras homenaxes ao poeta e apoios a súa familia. Primeiro, a súa irmá Sofía e a un fillo desta, residentes en Vigo algún tempo e necesitados de socorro económico; logo, á viúva do gran bardo galego, a quen o Concello chegou a concederlle unha pensión.
Co gallo do centenario do seu pasamento, e en vésperas do centenario daquela homenaxe a Curros, a actual corporación podería e debería rememorar tal data devolvendo a estatua ao seu lugar de oríxe, a Praza de Compostela, onde permaneceu ata que nos anos sesenta foi trasladada ao Castro, lugar no que permanece. Sería unha mostra de renovado afecto a quen manifestou por Vigo tanto amor. Sen dúbida, o alcalde da cidade fará patente a súa sensibilidade ordenando a iniciación do expediente de traslado e a programación dun acto de homenaxe, que os asinantes solicitamos.”
No artigo da semana celebro a publicación do libro O Real Club Náutico. Cen anos de historia de Vigo de José Gómez Alén. Ademais do libro hai un interesante documental que o acompaña.
No artigo da semana fago un repaso polas obras claves da historiografía viguesa anterior a 1960, propoñendo a edición da Historia de la ciudad de Vigo de Avelino Rodríguez Elías, que permanece aínda inédita, a pesar de que o seu manuscrito está “custodiado” polo concello de Vigo dende hai anos.
Con motivo do domingo de Entroido, no artigo da semana lembro cómo se desenvolvía en 1877 o Carnaval en Vigo. Daquela era o deus Momo e a suá corte de damas e demos os quen protagonizaba un desfile que se celebraba dende o Campo de Granada ata a Alameda (onde este ano, felizmente, volveu a entroidada da man da Concellaría de Festas).
Esta noticia de Máis Alá éncheme de ledicia. A volta dos “Merdeiros” a máscara tradicional do Berbés é unha das miñas vellas teimas. Hai sete anos, publiquei o primeiro artigo no Faro sobre esta máscara viguesa dos “merdeiros” ou “escabicheiros” do noso barrio de pescadores, figuras que satirizaban ou parodiaban cruelmente aos campesiños que viñan a Vigo a limpar os pozos negros e recoller o escabiche, os refugallos do peixe no peirao do Berbés, co que estercaban as súas leiras. Unha máscara desaparecida a partir de 1936, que pretendía ridiculizar de forma festiva, e algunhas veces provocadora, aos campesiños nun ambiente netamente mariñeiro.
Tivemos noticia dela pola noticia aparecida no libro de Federico Cocho que recollía a descrición realizada por Vicente Risco e debuxada nos traballos etnográficos publicados polo entrañable Xoaquín Lourenzo. A miña proposta foi axiña recollida polo Plan Comunitario de Teis que intentaron reiventar o humilde disfrace de merdeiro: camisa branca arremangada, chaleco e pantalón de pano a xogo, polainas e zapatillas brancas. Máscara de confección ben sinxela que, se seguísemos a descrición de Risco e Lorenzo, debería enriquecerse na parte posterior do chaleco cunha aplicación de tea que, semellante a dos cigarróns ou a dos peliqueiros, representase símbolos astrais ou animais: o sol, a lúa, un burro, un galo, unha galiña… Tampouco habería que esquecer o pucho de pano branco cunha tira vermella ou verde no bordo e un sol ou unha lúa de pano ganduxada no alto.
A imaxinación que se lle queira botar e as novas tecnoloxías da costura e dos tecidos poden levar a insólitas variacións na fasquía desta máscara de entroido, xenuinamente viguesa, que protexía as súas partes co peluxe dunha vasoira ou cunha ristra de cebolas, pendurada dun cordel atado á cintura sobre unha faixa azul, verde ou encarnada. Sen esquecer que non lle pode faltar unha vara ou un farol, que poden ser substituídos polo mango dunha vella vasoira ou por unha verza, xa que gostaban de vagar en solitario polas rúas, choutando, como fan os Troteiros de Bande, diante da xente e botando para diante o seu colgarexo.
Hai dous anos volvimos no Faro sobre a cuestión dando noticia de que a recuperación do disfrace dos merdeiros de Vigo parecía un feito consolidado grazas á iniciativa da Asociación Cultural A Revolta do Casco Vello (Real 32) e ao traballo de investigación e divulgación de Gerardo González: tivemos oportunidade de coñecer a cinco merdeiros trouleando polas rúas do Vigo vello. Este ano 2008, como se pode comprobar na foto, os mozos mozas da Revolta volverán saír este domingo e martes de Entroido. Beizóns, para estes novos escabicheiros!
Estes días daremos outras notas sobre a historia do entroido tradicional vigués.
