Faleceu Victoria Díaz Cabanela

/en /por
Onte, antes de comezar, a presentación do libro do profesor don Xesús Alonso Montero na primeira xornada da Feira do libro da Coruña, soubemos do falecemento de Victoria Díaz Cabanela, a admirada mestra, feminista e militante comunista coruñesa. Hoxe xornal.com, onde colaboraba, dá a noticia e varios obituarios a recordan. Aconsello a lectura da derradeira e estremecedora anotación que Victoria publicou en xornal.com, onde relata cómo sufriu o infarto.
Ao fío desta tan triste perda e parolando na viaxe de volta da presentación (un grande éxito de público e unha intervención vibrante e con moita agulla do autor), o profesor comentábame a súa decepción polo escaso tratamento que os medios impresos de maior difusión en Galicia proporcionan a este tipo de noticias, nos que existe escasa tradición do xénero do obituario [o caso contrario sería a da edición nacional de El Pais que dedica atención a esta cuestión]. Recordoume o profesor o falecemento de Manuel Barros, o máis veterano militante comunista de Redondela (un dos presos da illa de San Simón), que a pasada semana foi enterrado en Reboreda sen que apenas os medios deran noticia ningunha.
O noso recordo emocionado, tanto para Victoria como para Manolo Barros. Que a terra que axudaron a fertilizar cos seus gromos de liberdade e xustiza, lles sexa leve.

Morreu don Elixio Rodríguez

/en , /por

Esta mañá soubemos do falecemento en México D.F., aos noventa e sete anos, de don Elixio Rodríguez Domínguez. Foi este o primeiro verán no que don Elixio, acompañado sempre de dona María Gloria, non puido acudir a Bande, onde tivemos a enorme fortuna de coñecelo hai case vinte anos cando alí traballamos, a vila onde hai setenta e cinco fundou a agrupación das Mocidades Galeguistas e onde deixou tantos e tantos amigos.
Durante toda a súa vida, este “metiche” (como agarimosamente o chamaban os membros da comunidade galega emigrada en México), nunca desistiu da súa fe galeguista e republicana. Testemuño recollido en Matádeo mañá, un volume memorialístico que constitúe unha reconstrución emocionante do seu periplo vital, ao tempo que unha das pezas primeiras da nosa literatura da memoria histórica.
Viviu, contra o seu criterio, a Guerrra Civil nos dous bandos, no sublevado en intres dramáticos, case diante dun pelotón de fusilamento en Celanova, incorporándose como piloto de combate e, posteriormente, pasando ao bando legalmente constituído. Traballou como secretario de Castelao na Solidariedade Antifeixista Galega, para logo, en 1939, coller o camiño do desterro cara México no buque Ipanema. No seu país de acollida, don Elixio desenvolveu unha actividade empresarial como propietario dunha empresa de plásticos, o que non lle impediu realizar unha actividade política e cultural galeguista moi intensa, participando en múltiples iniciativas como no programa radiofónico “A Hora de Galicia” ou no Padroado de Cultura Galega de México participando no consello de redacción da revista Vieiros (1959), xunto a Luis Soto, xermolo da vangarda política, cultural e estética dun renovado nacionalismo galego.
Recordo a don Elixio sempre fumando, parándose para comentar devagariño un acontecido. Recordo a viaxe que fixermos a Ponte da Barca un sábado para tomar o bacallao e o estropicio que a nosa María (que entón non tiña dous anos) lle fixo ao seu coche. Recordo súas chamadas telefónicas para anunciarnos con voz entusiasmada a súa presenza en Galicia, durante os meses dun veráns que alongaba ate o San Martiño. Recordo a humilde homenaxe que lle rendemos no premio Xerais de 1993 en Pontevedra, antes da aparición de Matádeo mañá, cando case era un descoñecido no país que tanto amaba. Hoxe recordámolo con saudades e emoción agradecida. A nosa apreta solidaria para dona María Gloria e para Iago Xes, Paio Fiz, Alda Olaia, Elixio Gael e Denís, os seus catro fillos que manteñen acesa a causa de Galicia en México D.F.

Información na rede do falecemento: Caderno arraiano (imaxe do seu velorio enviada polos seus familiares), Vieiros, La Voz de Galicia, GZnación, Xornal.com.

Etiquetas:

Ramón Camaño ou os cartaces da memoria

/en , /por

Hoxe coñecimos a noticia da morte do Ramón Camaño, o grande fotógrafo da Costa da Morte. Caamaño foi desa clase de persoas, como lle sinalaba o fotógrafo Henri Cartier-Bresson ao escritor John Berger, que saben que a súa misión na vida foi captar o “instante decisivo”; saben que para tirar unha foto hai que sentir o momento da totalidade, esa extraña hiperexcitación, provocada polo “terceiro ollo” que só posúen os grandes fotógrafos, que permite deixar as vidas e as paisaxes en suspenso, eses instantes únicos onde a luz e a escuridade se entrecruzan nunha finísima liña de penumbra.
Foi a vocación de Caamaño conservar ese impulso espontáneo, esa vocación de estar perpetuamente mirando, de atrapar o instante e a súa eternidade, de volver familiar o que antes era descoñecido, de provocar o asombro diante dun recordo imprevisto. Velaí a actividade xenerosa e solidaria do fotógrafo, dese permanente observador que nos devolve aos demais o que miramos e non somos capaces de ver. Así o demostran as oito mil fotografías que Caamaño tirou ao longo dunha vida toda, desque se iniciou en 1924, cando entrou casualmente en contacto coa norteamericana Ruth Matilda Anderson, que visitaba Muxía para fotografar a descoñecida fisterra galega.
Os retratos de Caamaño, caracterizados pola súa austeridade e falta de sofisticación (o fotógrafo empregaba luz natural e dispoñía aos modelos sobre un farrapo, con colchas ou o muro da súa horta como teón), constitúen unha magnífica galería de miradas que atrapan a do espectador. Un estraño xadrez de rostros ríxidos, inmóbiles, de mirada fixa e frontal, que impresionan pola súa gravidade, pola sobriedade e pola verdade que destila a súa inequívoca tristeza.
Impresionoume moito a súa derradeira exposición en Vigo (hai cinco anos) de cen dos seus retratos, un poliedro de historias de vida por imaxinar: moitas familias sen pai, moitas avoas soas cos netos, moitas parellas maiores pousando entre unha cadeira baleira (simbolizando ao emigrante que falta), familias burguesas que fachendean no coche impoñente, mozotes sobre a caixa dun camión acugulado de rodas de arenques prensados, o equipo de fútbol infantil co estandarte de “Viva España”, as costureiras arredor da súa máquina Singer, a banda no día de festa, os executantes da danza de arcos, os gaiteiros o día de troula, a noiva vestida de negro, os fillos que no velorio rodean o cadaleito do pai (as fotos dos mortos eran algunhas veces as únicas que quedarían desas persoas), os párrocos, as monxas, as mozas de longas guedellas, os nenos…, a vida, sempre a vida. Imaxes que vimos, que, igual que aqueles aos quen ían dirixidas, quedan para sempre conosco. A plenitude e a sinxeleza dos retratos de Caamaño forman xa parte da nosa memoria. Hoxe lembrámolo con melancolía.

Etiquetas: Ramón_Camaño

Morreu Carlos Díaz Martínez

/en , , /por

Por agardada que fose, a nova petounos moi fondo. Esta mañá morreu o noso benquerido amigo o editor Carlos Díaz Martínez. Editor de estirpe, documentalista da nación, Carlos foi un mestre de humanidade xenerosa a quen non sabemos agradecer todo e tanto que nos ensinou.
Editor emigrante, ocupouse da edición príncipe de Cemiterio privado de Celso Emilio Ferreiro e de tantas outras iniciativas culturais e políticas da Galicia desterrada durante a Ditadura. Xa en Galicia teimou por enriquececer co seu coñecemento os proxectos editoriais d’ A Nosa Terra, Espiral Maior, Artesa (ese obradoiro de beleza e poesía) e de Xerais (onde dirixía dende hai unha década a nosa liña de Álbums de postais, nun traballo de recuperación de memoria gráfica das cidades e vilas do país do que nos sentimos tan orgullosos).
Carlos era un editor artesán, minucioso, comprometido coa fasquía do libro coma síntese da expresión cultural. Haberá ocasións de recoñecer devagariño a obra que nos deixa para a memoria. Mañá na Coruña será incinerado na intimidade, como quere a familia. Hoxe todas as nosas beizóns para el e para os seus, desgarrados por tan terrible perda. Que a Terra dos teus soños che sexa leve, compañeiro!

Actualización (08-04-2007): No artigo da semana recordo a figura de Carlos.

Armesto

/en , , /por
X.F. Armesto proporcionoume a oportunidade de publicar a miña primeira colaboración en Faro de Vigo, hai agora vinte e catro anos, un feito que nunca poderei esquecer e non saberei como agradecerlle. Armesto foi o meu primeiro director, daquel Faro de comezo dos oitenta do Vigo de Soto que el quixo plural e galeguista.
Mais, Armesto pasará con letras de ouro á historia da literatura galega por ser autor de Cunqueiro. Unha biografía, unha das máis brillantes achegas á literatura biográfica escrita na nosa lingua. Un libro excepcional, unha rara avis, –premio da Crítica Galicia na categoría de ensaio e finalista do Premio Nacional– que tivemos a oportunidade de publicar en Xerais en 1987 sendo editor noso Luís Mariño, outra figura inesquecible.
Aquel libro ventureiro, escrito coa potencia e orixinalidade que lle correspondía ao biografado, reeditado en 1991, uniu para sempre as figuras de Josito Armesto e don Álvaro Cunqueiro, o seu mestre na redacción de Faro. Porén, non é feito menos relevante, que estas dúas figuras quedaron unidas no oficio de fabuladores do cotiá, no labor de contadores do extraordinario das pequenas cousas, oficios artesáns da literatura oral que Armesto desenvolveu alí onde o destino profesional o levase, fose durante tantos anos na redacción de Faro, e máis tarde, na dirección de Castrelos ou na da Universidade Popular ou como membro do Instituto de Estudos Vigueses, cátedras onde exerceu tan extraordinario maxisterio.
Armesto era un mestre en sacarlle ferro, coas armas do humor e da ironía que manexaba con galanura, aos acontecementos máis dolorosos ou complexos, mais, sabía, tamén, afiarlle a punta aos aparentemente menos relevantes que sucedían ao seu arredor. Narrados por el, todos parecían igualmente extraordinarios e relavantes. Unha marabilla!
Estou convencido que a biografía de Armesto, escrita dende a admiración e a profunda amizade con don Álvaro, contribuíu decisivamente a que moitos membros da miña xeración puidésemos redescubrir, fóra de prexuízos, a figura do mindoniense universal. Armesto, dotado dunha grande capacidade narrativa (mágoa que non se ocupase do xénero novelístico), artellou un relato vibrante, depurando milleiros de artigos e anécdotas, para ofrecernos a imaxe dun Álvaro de carne e óso que perdurará mil primaveras máis.
No entanto, Armesto, non é autor só dese libro, insisto excepcional nin de moitos outros traballos indispensables para entender a biografía cunqueirán. Publicou ademais unha fecunda obra arredor doutra das súas paixóns non menos oculta. Vigo, a nosa cidade revolcada de sal, ese volcán de dinamismos e contradicións que a todos nos vencella e que a el lle facía vibrar. Apupado polo editor Gonzalo Allegue de Nigra, Armesto publicou hai seis anos unha das obras máis fermosas e documentadas literariamente que se teñan feito arredor da nosa abella da ribeira, Vigo paixón atlántica. Anos antes, outro gran editor vigués Bieito Ledo animouno a escribir unha monografía sobre Baiona, apoiada nas fotografías do noso amigo Manuel G. Vicente.
Armesto era un pozo profundísimo de saberes e acontecidos; feito que coñeciamos os editores e aproveitabamos para realizarlle consultas eruditas que ninguén mellor ca el podía satisfacer. Aínda recordo unha das últimas conversas con el na Escola de Artes e Oficios cando lle fun consultar a posibilidade de editar a historia de Vigo de Avelino Rodríguez Elías, o que fóra cronista da cidade durante o período da IIª República. Armesto contoume daquela a lea na que trafegada, a redacción dunha biografía de Manuel Fraga Iribarne, da que nunca máis tiven noticia e, quizais, algún día se poida chegar a publicar.
Narrador natural e dotadísimo, erudito concienzudo e moi ben informado, persoa tolerante, agarimeira, das que o abrazo é a súa expresión primeira Armesto deixou un vieiro de humanidade desbordada que nos fixo un pouco mellores a todos os que tivemos a fortuna de coñecelo. Sexan para el e para a memoria dos seus, hoxe todas as nosas beizóns.
Etiquetas:

Homenaxe a Xohán Ledo

/en , /por
Con certo retraso onte tiven oportunidade de ler As caras do libro. Homenaxe a Xohán Ledo, outra entrega dos Cadernos Grial de Galaxia. Unha entrega completísima qye recupera a figura de Ricardo García Suárez, médico, pintor e deseñador editorial de Galaxia durante vinte anos claves no desenvolvemento editorial galego, finado o pasado mes de xuño.
O Caderno recolle traballos de Francisco Fernández del Riego (“Xohán Ledo na memoria” e a entrevista co deseñador publicada nun número de Galicia emigrante de 1956 co pseudónimo de Cosme Barreiros ), Xaime Isla Couto (“Un galeguista elegante e discreto”), Gustavo Adolfo Garrido (un percorrido biobliográfico moi completo, que constitúe o cerne do caderno), Víctor F. Freixanes (“As caras do libro”, unha primeira historia do deseño do libro galego, traballo, a partir de agora, de referencia), Xosé Díaz (“A creación do libro moderno en Galicia”, sobre as relacións entre Xohán Ledo e Luís Seoane, as dúas figuras claves do noso deseño editorial anteriores á Reforma Política), Manuel Janeiro (“O pensamento gráfico de Xohán Ledo”), Uqui Permui (“Inspirar… espirar”) e Fausto Isorna.
Completa o volume a recuperación de varios textos de García Suárez de carácter teórico sobre o deseño editorial: “O libro coma continente” (ponencia que presentara no famoso Iº Seminario encol do Libro Galego, celebrado en maio de 1972 no Castro) e dous artigos publicados en Grial (“André Breton e o superrealismo” e “Seoane, 1963”).
Particular interese ten a gran cantidade de documentación gráfica recuperada neste Caderno, desde capas de libros, cartelería, pinturas e fotografías que permite valorarde forma máis acaída o esforzo e a calidade deste traballo central da historia da editorial Galaxia e da nosa edición moderna.
A recuperación da figura de Ledo, así como a valoración acaída do labor realizado por Seoane na edición galega do exterior, son imprescindibles para construír ese relato da historia da nosa edición, aínda por facer. Os editores galegos contemporáneos temos aí os alicerces da fantasía na que teimamos. Beizóns ao equipo de Grial por tan interesante achega.

Etiquetas: ,

Carlos Casares

/en , , , /por

DEMORARSE NA AVENTURA DA VIDA
A última vez que xantamos xuntos, Carlos Casares convidoume a coñecer a súa maqueta ferroviaria da que tantas veces nos falara nas reunións de editores. Tratábase dun tinglado formidable de tres pisos, construído durante anos coa axuda dos seus fillos, pola que circulaban durante horas miniaturas marabillosas, sometidas ás velocidades, ás paradas ou aos asubíos cadenciosos que Carlos programaba cun temporizador. Amosoume, logo, a colección de leicas, as máquinas fotográficas das que era un consumado especialista. Despois, tíñame reservada outras sorpresas: ensinarme o teclado despregable que acabara de mercar para conectar á súa palm, o microordenador de peto que sempre o acompañaba; o funcionamento do programiña que lle preparara o seu fillo para contar as palabras do procesador de textos, unha ferramenta imprescindible para escribir os seus medidísimos artigos da Marxe; ou esculcar nos libros dixitais que tiña cargado naquela máquina diminuta. Gozando daquelas chilindradas tecnolóxicas, deixándonos asolagar en Vilariño pola marea dixital, estabamos celebrando aquela tarde ter pechado un proxecto común que levabamos anos acariñando.
Aquelas últimas horas compartidas son hoxe unha fermosa metáfora visual do xeito de entender a aventura da vida que mantiña Casares. Sei que todos os que o coñecimos conservaremos como alfaia preciosa o seu sorriso tranquilo, a quentura da súa conversa cotiá, dúas mostras dun seu intelixente escepticismo, concibido coma unha forma de coñecemento aprendido en longas horas de conversa co seu admirado Vicente Risco. Por dificultades que houbera, Carlos mantiña unha mirada permanentemente curiosa para gozar co espectáculo do mundo, para demorarse na escritura da vida, para deterse nas miudallas que, por aparentemente insignificantes que sexan, nos permiten atopar un sentido no coñecemento da alma humana. Ensinounos a vivir a vida e a mirar o mundo, que non é pouca bagaxe.
Esa permanente curiosidade vital impregnou tamén toda a súa formidable obra narrativa. Dende aqueles “Vou quedar cego” ou “Cando cheguen as chuvias”, algúns dos relatos do seu primeiro libro Vento ferido, os seus milleiros de lectores quedamos marcados polo seu esforzo técnico, pola súa depuración constante para acadar unha prosa desmiuzada, transparente, afastada de calquera tipo de ornamentalismo grandilocuente. A desaparición de Carlos déixanos mancados. “Só de pensalo éncheseme o sangue de formigas e unha pena grande e negrísima méteseme dentro do corazón”, escribiu premonitoriamente el mesmo.

Publiquei este texto, agora lixeirísima actualizado, no Faro de Vigo o 10 de marzo de 2002, o día no que a terra lle foi leve ao noso admirado Carlos. Unímonos, así, á difusión da homenaxe do blogomillo que tan felizmente propón Marcos.

Etiquetas:

Homenaxe ás vitimas do Portiño

/en , , , /por

Os membros da Comisión pola Recuperación da Memoria Histórica da Coruña fixéronos chegar información da homenaxe que se realizará o vindeiro venres, 9 de marzo, ás 19:30, no Peirao do Portiño do barrio de San Pedro de Visma da Coruña en lembranza do setenta aniversario da traxedia do Portiño. No acto intervirán Eliseo Fernández, Xurxo Souto e Manuel Rivas. Reproduzo a nota enviada pola Comisión organizadora da homenaxe:

“Este pasado 3 de marzo cumpríronse os setenta anos do intento de fuga polo Portiño, o feito máis dramático de todas cantas fugas por mar intentáronse no noso País. Queremos lembrar pois tal data, na que morreron moitos homes, tanto nesa mesma noite do 3 de marzo, como nos meses posteriores, consecuencia do xuízo sumarísimo á que foron sometidos os que caeron nas mans dos represores. Os pesqueiros “Generoso” e “José Linares” levaríanos fóra de Galiza, para salvalos do cerco no que estaban sendo acorralados. Abortada a fuga, resultaron 28 detidos, outros ficaron alí mortos, afogados; algúns salvaron momentaneamente a vida para rematar sendo atopados, ou outros con máis sorte, lograron fuxir noutra ocasión ou voltar de novo a seus agochos. Moitos dos detidos morrerán fusilados no Campo da Rata en outubro, e outros serán condeados a cadea perpetua. Todo por tratar de fuxir; poucos eran cadros destacados de sindicatos ou partidos, os máis, simples militantes, da CNT na súa maioría, obreiros mozos que fuxían da morte ou de calquera outra das formas de represión de seus verdugos. A fuga foi artellada pola organización coruñesa do “Despertar Marítimo”, que conseguiu rachar co cerco en diversas ocasións, máis non en esta. Quixeramos convidarvos a todos os mulleres e homes de ben que quixerades lembrar tal traxedia nas nosas costas.”

Sempre Kapuscinski

/en , , /por
A morte do grande mestre polaco conmocionou a rede de forma tan unánime como moi poucas veces teño visto. Desque hai case unha década descubrín La guerra del fútbol quedei prendido á obra deste narrador da verdade que silenciosamente (sen apenas contar co apoio da mercadotecnia editorial) foi gañando a milleiros de lectores. Ninguén pode dubidar que as súas grandes reportaxes son memorables, mais os seus libros de “ensaio” máis recentes (Los cínicos no sirven para este oficio, Lapidarium IV e El mundo de hoy) quedarán para sempre na miña memoria de lector como os meus preferidos, deses poucos libros que se deixan reler como manantío. Kapuscinski foi autor dunha obra que se resiste a unha clasificación unívoca; definiu a súa prosa simplemente como “textos” escritos ou falados. A esencia do xornalismo contemporáneo.

Hoxe, cando sabemos que só nos quedarán os seus textos, traduzo uns poucos anacos maxistrais de Lapidarium e O mundo de hoxe, anticipatorios da textualidade dos blogs:

“A forma da sonata é a estrutura dunha obra musical cuxa esencia consiste nunha transformación libre de temas. Unha das súas variantes: a sonata barroca, que se compón de movementos breves que constrastan un co outro. En literatura, o seu equivalente sería o fragmento, a forma fragmentaria.” (Lapidarium IV)

Cando me preguntan qué escribo, sen formular cuestións propias da teoría da literatura, contesto: un texto. E que tipo de texto? Un texto bo. Todo escritor desexa crear un bo texto. (O mundo de hoxe)

En todos e cada un dos meus textos intentei descubrir, captar e reflectir o quid, a esencia do acontecemento, do fenómeno ou da realidade que describo. (O mundo de hoxe)

O detalle sérveme como punto de partida para unha reflexión xeralizadora. (O mundo de hoxe)

En todo o que fago intento falar coa miña propia voz, unha voz persoal, amortecida. Non sei berrar. (O mundo de hoxe)

Que a terra che sexa leve, mestre!

Etiquetas:

Iniciativa Man de Camelle

/en , , , /por

Oportunísima a páxina de hoxe de La Voz de Galicia recordando o cuarto aniversario do falecemento de Man de Camelle. É inxustificable o esquezo por parte das institucións públicas galegas (dende a Consellaría de Cultura, a Deputación da Coruña ata o propio concello de Camariñas) dunha figura que simbolizou, como poucas, a comunión do home co mar e a coherencia radical dunha persoa coa súa conciencia. Poñer en valor o legado artístico do seu Museo, como reivindica Xoán Abeleira no seu libro e como esixen os milleiros de asinantes da Iniciativa Man de Camelle, é un acto de estrita xustiza e de autoestima da sociedade galega que se mobilizou contra o chapapote. Man merece non ser esquecido.

Etiquetas: ,