Acompañei onte a María Xosé Porteiro na presentación no Corte Inglés de Santiago da segunda edición de Sándalo, a súa novela sobre a emigración galega en Cuba. Dende o título, que fai referencia a esta madeira dunha árbore sagrada que conserva sempre o seu arume, todo nesta novela evoca a memoria do que permanece, a esencia do vivido. Un texto nacido da experiencia e da memoria familiar dunha autora que viviu os anos decisivos da súa infancia en Cuba, boa coñecedora da súa historia política e das transformacións sociais da pérola do Caribe durante os dous centos últimos anos. Unha novela ambiciosa na concepción, intensa no emotivo, complexa na súa estrutura fragmentaria e acumulativa, onde se entretecen de forma absolutamente natural os fíos dos acontecementos históricos acaecidos en ambas as dúas beiras do Atlántico cos ires e devires dunha familia galega emigrante que agocha un enigma.

Concedéndolle todo o protagonismo ás mulleres, tanto no que atinxe á historia familiar como a política e social, Porteiro ofrece en Sándalo unha das pezas literarias máis logradas sobre a emigración galega a América, á altura de novelas como A república dos soños de Nélida Piñón, coa que mantén algunhas semellanzas. Para Porteiro a emigración galega supuxo intercambio cultural e mestizaxe, contribuíndo tanto ao desenvolvemento de Galicia como o dos países aos que nosos heroes e heroínas marcharon e continúan marchando. Unha moi interesante esculca sobre a conformación da identidade familiar e colectiva, que para o escritor e editor Xosé Antonio Perozo constitúe, tamén «un romance de sentimentos, asumible por todos os pobos emigrantes, que son todos».