Listado de la etiqueta: placeres_castellanos

Urzáiz ten nome de muller

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á proposta de redenominar a estación de Urzaíz con nome de mulleres viguesas:

Raquel Sánchez, ministra de Transportes, Mobilidade e Axenda Urbana, anunciou que ao longo deste 2022 as principais estacións serán redenominadas con nomes de mulleres. Comezada con Chamartín – Clara Campoamor e a estación de Málaga – María Zambrano, continuada agora coa de Puerta de Atocha – Almudena Grandes, a iniciativa foi xustificada pola ministra como «un xeito de facer visible o compromiso que ten o goberno coa igualdade e as políticas de xénero», «un xesto cargado de simbolismo para lembrar nomes de mulleres que en moitas ocasións a historia invisibilizou». Un anuncio que provocou a reacción dos sectores conservadores da capital, que dubidaron dos méritos da autora dos «Episodios dunha guerra interminable» para renomear Atocha, e que, ao tempo, abriu nas redes sociais as propostas para outras estacións. No caso da viguesa estación de Urzáiz, Ana Miranda, representante do BNG no Parlamento Europeo, apuntou en Twitter o 4 de marzo a posibilidade de que levase o nome de Xela Arias, que aquel mesmo día faría 60 anos.

E abofé que a poeta viguesa homenaxeada o pasado 17 de maio acredita méritos e simpatía popular abondos para este recoñecemento póstumo, xa que parafraseando a reacción de Luis García Montero, o viúvo de Almudena Grandes, cando soubo do nomeamento da súa dona, permitiría que «os trens, como as nosas lembranzas, saiban cal é o seu punto de partida e de chegada». A escritora, editora, profesora e tamén tradutora, representou o compromiso de toda unha xeración cunha cidade que confesaba lle doía, mais da que se amosaba orgullosa polo seu carácter dinámico e contraditorio, o que ela definía como «revolcado». Unha poeta que quixo Vigo como a súa cidade amada, a urbe en arrabalde que coñeceu a súa chegada con sete anos que percorreu dende entón de forma incansable «paseo arriba», «praza abaixo» nun botarse andar aparentemente errático, como o deambular de Carlos Oroza, o poeta peripatético, o primeiro que recibiu a súa poesía nas páxinas de Faro de Vigo como «a fusión do aire no verso e a mar en catarse».

Certo é que a estación de Urzáiz podería levar o nome doutras viguesas pioneiras que acreditan tamén méritos para facer visible decote as mulleres. Nesta relación de viguesas destacadas nunca poderían faltar tres escritoras en lingua galega: Begoña Caamaño, nacida no Calvario (1964), xornalista na radio pública galega, feminista e autora da aclamadísima novela Morgana de Esemelle (Galaxia 2012); Xohana Torres, autora da novela Adios María (1971) ou de libros de poemas memorables como Tempo de ría (Espiral Maior 1992); e María do Carme Krukenberg (Vigo 1926), prolífica autora, na que a poesía tivo un lugar predominante. Relación que máis alá das literatas contaría con outras viguesas sobresaíntes, pioneiras do movemento protofeminista: Emilia Docet Ríos (Vigo, 1915), a «señorita Galicia», deportista; Antonina Sanjurjo Aranaz (Vigo, 1910), profesora mercantil e impulsora do hóckey sobre herba; Urania Mella Serrano (Vigo, 1900), política; Placeres Castellanos (Vigo, 1896), xornalista; Olimpia Valencia (1878), a primeira muller en Galicia que obtivo a licenciatura de medicina e mantivo aberta consulta de xinecoloxía na rúa Príncipe; e Aida Fernández Ríos (1947), bióloga e oceanógrafa, directora do Instituto de Investigacións Mariñas de Bouzas.

Se fose posible que esta escolla de nome de muller para Urzáiz se ampliase ás pioneiras vivas, a relación estaría encabezada pola escritora María Xosé Queizán (Vigo, 1939), a fundadora do movemento feminista galego, figura extraordinaria das letras galegas contemporáneas e de comportamento ético referencial. María Xosé Queizán naceu nunha casa da rúa Urzáiz, xusto fronte ao muro da estación do ferrocarril, nun cuarto –confesa nas súas memorias, Vivir a galope (Xerais 2018)– «que se abría a un balcón do terceiro andar onde se divisaba a ría de Vigo, incluíndo a Guía e as Illas Cíes». Vínculo da autora de Amor de tango (Xerais, 1992), novela cento por cento viguesa, co barrio da estación que mantivo dende a súa primeira infancia, e que confesa nunca perdeu, cando «foi arrolada polas sirenas e aprendeu a camiñar co aroma peixeiro que embriagaba as entrañas de Vigo».

Máis alá do interesante debate aberto pola posibilidade desta redenominación da estación de Vigo – Urzáiz, é imprescindible que os nomes de muller se incorporen de xeito máis intenso tanto ao rueiro vigués, como se estendan ao catálogo dos centros educativos (tamén ás aulas, escaleiras e bibliotecas), ás instalacións deportivas, aos centros de saúde e de persoas maiores, así como ao resto de espazos públicos. A relación de viguesas pioneiras debe ser ampliada coa das contemporáneas que loitan teimosamente pola igualdade real en todos os ámbitos da sociedade.

Na honra da familia Fraiz Castellanos

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a lembrar a memoria da familia Fraiz Castellanos:

O pasado sábado fixéronse oitenta e dous anos do fusilamento de Víctor Fraiz Villanueva, militante comunista, mestre nacional de 50 anos, con escola en Coia, na rúa Tomás Alonso nº 62, e de Manuel Rodríguez Careu «Chato», comerciante de 46 anos, veciño de Bouzas. Ambos os dous foran xulgados en Vigo por rebelión militar co resultado de sentenza a pena de morte e executados ás sete da mañá do 14 de setembro de 1937 no monte do Castro. O seu delito foi ser dirixentes sindicais, Víctor un dos fundadores da Federación de Traballadores do Ensino da UGT, o «Chato» do Sindicato de Transporte Marítimo da CNT de Bouzas.

Aquela negra xornada foi lembrada durante moitos anos pola esquela que Salustiano, un do sete fillos de Fraiz, publicaba nas páxinas de Faro de Vigo cada 14 de setembro, lembrando «aos seus mártires»: ao seu pai, a súa nai Placeres Castellanos Pan e aos seus tres irmáns, Víctor, Vicente e Moncho, vítimas dunha ou doutra maneira daqueles anos de terror, tras o golpe de estado contra a legalidade republicana.

A figura de Víctor Fraiz Villanueva pasará a historia viguesa por representar xunto ao tamén mestre nacional, sindicalista de FETE e xornalista educativo Apolinar Torres López –executado o 27 de agosto de 1936 en Pereiró, xunto aos alcaldes de Vigo e Lavadores, Emilio Martínez Garrido e José Antela Conde e outros cinco militantes socialistas, noutra das xornadas máis infames para a cidade– as luces de progreso e igualdade emitidas pola educación republicana.

Mestre, fillo, neto e irmán de mestres, dende as súas escolas de Pontecaldelas, Vilaza e Coia, Víctor loitou ao longo de vinte e cinco anos de profesión pola causa do maxisterio. Fraiz foi un activista da educación nova organizando aos mestres, que entón vivían en condicións moi precarias, nun sindicato que os defendese, artellando reunións e festas escolares, creando batallóns de boys-scouts, promovendo cadros de declamación, equipos deportivos, pronunciando conferencias, publicando artigos nos xornais ou en revistas profesionais como Escuela Vivida (1935).

Víctor Fraiz e a súa compañeira Placeres Castellanos, a primeira muller da agrupación socialista de Vigo (1933), pagaron un prezo enorme pola súa angueira educativa e republicana. A súa familia – fotografada por Pacheco nun dos seus retratos en escala máis característicos– foi destrozada dende o mesmo día do alzamento que sorprendeu a Placeres en Madrid nunha reunión do Socorro Vermello Internacional, organización da que ela era secretaria do comité de Vigo. Víctor agachouse nunha casa de Gondomar e logrou pasar a Portugal, o que provocou a detención en Vigo do seu fillo Víctor Jesus (19 anos), que dende había pouco era funcionario en Madrid e viñera a visitar a súa moza. Recluído no frontón de María Berdiales, habilitado como cárcere, o rapaz correu idéntica desgraza ca do xornalista de Faro de Vigo Manuel Lustres Rivas (48 anos), xa que despois de ser conducidos á illa de San Simón aparecerían paseados noutra noite de terror o 10 de novembro de 1936 no Alto da Concheira, na parroquia redondelá de Trasmañó. Tras a detención doutros dous dos seus fillos, Vicente e Moncho, Víctor Fraiz decidiu entregarse no consulado de Uruguai a cambio de que os liberasen e tivese un xuízo xusto.

Depurado como mestre nacional en 1937, o prego de cargos, recuperado polo catedrático de Historia de Educación da USC Antón Costa Rico, amosa toda a iniquidade do réxime de Franco co profesorado fiel ás luces da educación republicana. Como tamén dúas cartas de despedida de Víctor ao seu irmán Celso e a súa muller Placeres, escritas no cárcere o 15 de agosto de 1937, exhumadas en 2002 polo seu biógrafo Emilio Garrido Moreira, expresan o desgarro atroz sufrido por esta familia.

Estremecedora foi tamén a peripecia de Placeres Castellanos, investigada pola escritora Elsa Quintas Alborés, lonxe de Galicia e impotente ante a traxedia que sufría a súa familia. Mestra e enfermeira no Madrid resistente, en 1938 desprazouse a Valencia onde traballou como secretaria da Solidariedade Galega Antifascista. Tras a caída da República, exiliouse e incorporouse en Francia en 1941 á terceira brigada da resistencia contra os nazis como guerrilleira 35.435, desempeñando un importante papel como enlace.

Unha peripecia que, finalizada a segunda guerra mundial, continuaría coa súa participación en 1945 no Congreso Internacional de Mulleres de París e co reencontro con Manuel, o seu fillo máis novo, con quen embarcaría en 1949 para Arxentina, onde vivía Celso Fraiz, o seu cuñado. Placeres regresaría a Vigo en 1955 e finaría o 25 de xuño de 1971, sendo enterrada no cemiterio de Pereiró xunto ao seu amado Víctor.

A memoria resistente da familia Fraiz Castellanos forma parte da historia viguesa e da súa loita contra a barbarie fascista. Continuemos lembrándoa cada 14 de setembro.

Urania Mella e outras viguesas pioneiras

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a lembrar a Urania Mella e a

É probable que unha parte das cen mil persoas que nos manifestamos en Vigo o pasado 8 de marzo, nunha das comitivas cívicas máis emocionantes das nosas vidas, descoñecese o nome da viguesa Urania Mella Serrano (1900-1945), unha das pioneiras do movemento feminista galego. Profesora de piano e alfabetizadora, presidenta da Agrupación de Mulleres contra a Guerra e o Fascismo, que contaba en 1936 en toda España con 50.000 afiliadas, Urania era filla da madrileña Esperanza Serrano e do anarquista vigués Ricardo Mella. Comprometida cos valores da educación laica, que inculcou nos seus fillos Humberto e Raúl e nas súas fillas Alicia e Conchita, Urania foi condenada a morte xunto ao seu home, Humberto Solleiro Rivera, «O Chapapote», sindicalista ferroviario da UGT e traballador tranviario, que combinou a súa militancia coa promoción do deporte e da cultura en Lavadores, que sería fusilado con 40 anos o 30 de outubro de 1936.

Conmutada a súa pena de morte por 30 anos de cárcere, en 1938 Urania foi trasladada dende Vigo ao cárcere de mulleres de Santurrarán, instalado nun antigo convento de monxas de Mutriku en Guipúscoa, onde amigou con María Gómez González, alcaldesa da Cañiza (tamén a primeira alcaldesa do noso país), e viviu consumida durante sete anos xunto a outras cincuenta presas galegas, entre as que estaba Josefa García Segret, a mestra de Tui salvada de ser fusilada polo doutor Darío Álvarez Blázquez. Anos de sufrimentos terribles de 1.700 mulleres e centos de crianzas, rescatadas do esquecemento no documental Prohibido recordar (2010) de Txaber Lareategi e Josu Martínez. Consumida e cun tumor cerebral xestado no cárcere, Urania regresou a Vigo en 1945 para recuperar os afectos, pero atopándose nun ambiente hostil, trasladouse a Lugo co seu fillo Raúl e coa familia de María Gómez, onde faleceu cando apenas pasara un mes da súa liberación. Sendo o seu un dos relatos máis conmovedores da nosa memoria, por ventura comezou a ser reparada en 2008 cando o concello de Vigo dedicoulle o seu nome a unha rúa de Lavadores e o Ministerio de Fomento deulle o seu nome a un buque anticontaminación, sendo aprobado en 2010 polo Goberno o seu expediente de declaración de reparación e recoñecemento persoal.

O caso de Urania Mella, pioneira feminista que merecería o recoñecemento nos centros educativos vigueses, non é o único na nosa cidade esquecedeira, que conta con outras pioneiras case ocultas. Este é o caso de Ernestina Otero Sotelo (1898-1956), mestra de Redondela, presidenta do Consello Provincial de Primeiro Ensino, unha das figuras máis brillantes da escola republicana. Como tamén o de Olimpia Valencia (1898-1987), a primeira muller galega en obter a licenciatura de medicina (1925), comprometida co pensamento galeguista, que mantivo aberta durante décadas a súa consulta de xinecoloxía na rúa do Príncipe. Como cómpre recuperar o nome de Placeres Castellanos (1896-1971), compañeira do mestre Víctor Fraiz, fusilado en 1937, cuxo activismo feminista a levou a traballar como xornalista no Congreso Internacional de Mulleres de París (1945).

Viguesas pioneiras do deporte como Antonina Sanjurjo Aranaz (1910-1939), neta de Antonio Sanjurjo Badía, profesora mercantil, galeguista e impulsora dende 1931 do hóckey sobre herba, o que permitiu que en Galicia as mulleres se adiantasen aos homes na práctica desta disciplina. Actividade na que foi axudada por Annita Baker, filla do director do Cable Alemán, xunto a outras xogadoras como Luz Vizcaíno Coloma e Carmela Sanjurjo. Pioneiras como Cándida Otero (1846-1915), a primeira muller fotógrafa de Galicia, casada con Felipe Prósperi, cuxo estudio cederían en 1915 a Jaime Pacheco. Como tamén cómpre recuperar do olvido ás primeiras concelleiras da corporación viguesa (1927), Margarita Losada Pardo, poeta, e Agustina Álvarez de Rovina, tamén a primeira redactora de Faro de Vigo. Unha relación que poderíamos alongar de forma considerable noutros eidos da artes e das letras que contan con mulleres viguesas que abriron espazos para a igualdade.

Todas elas contribuíron a que a partir dos anos setenta comezase a conformarse o actual movemento feminista, personalizado hoxe na figura da escritora María Xosé Queizán que acaba de recibir o sétimo premio Ernestina Otero de Igualdade concedido polo Consello Municipal da Muller do Concello de Vigo. Sen a recuperación de todas esas mans e os azos destas mulleres non sería posible que o pasado 8 de marzo se enchesen as rúas viguesas reclamando dignidade, igualdade e soberanía para a vida de todas as mulleres. Un río de empoderamento que non parou de fluír en Vigo de Urania Mella á Begoña Caamaño (1964-2014), a xornalista e escritora do Calvario á que quero lembrar encarnando a memoria de todos esas mans.