No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío do 30 aniversario daquel 21 de decembro de 1980, data na que se realizou o referendo do estatuto de Galicia, propoño que se recupere o debate sobre o novo Estatuto de Galicia.

O 21 de decembro de 1980 celebrouse o referendo polo que o pobo galego aprobou o actual Estatuto de Autonomía de Galicia. Transcorridas tres décadas, coa excepción dos comentarios de Javier Sánchez de Dios nestas páxinas de Faro de Vigo ou de Pedro Puy, o voceiro do PPdeG no Parlamento, a efeméride quedou agochada no territorio dos espesos silencios, a pesar de que constitúe a data a partir da que Galicia goza por primeira vez e de forma efectiva dunha forma de autogoberno, constituíndose en suxeito político activo do seu futuro. En calquera outro país, con motivo de semellante aniversario, cada un dos partidos políticos convocaría á cidadanía e aos seus seguidores a celebrar ou, canto menos, valorar o camiño percorrido ao longo deste primeiro treito de autonomía política. Mais sabemos que Galicia é sitio distinto e ningún dos seus partidos con representación no Hórreo moveu peza para abordar a efeméride do Estatuto, xa que para o PPdeG obrigaría a abrir decontado o proceso da súa reforma –a pesar de que o presidente Feijóo a anunciase para antes do remate deste 2010 e formase parte do seu compromiso electoral– e para os partidos da oposición a participar nun debate onde, tal como vai a presente lexislatura, haberá espazos reducidos para o consenso.

A consecución da Autonomía para Galicia foi froito dunha complexa e difícil batalla da que aquel referendo do 21-D non deixou de constituír outro triste episodio. O escaso entusiasmo autonomista de moitos deputados dunha UCD (o partido de Adolfo Suárez, daquela maioritario en Galicia) que comezaba a desintegrarse, unha lamentable campaña de propaganda promovida pola Xunta pre-autonómica presidida polo doutor José Quiroga (“Anque chova, vota. Pídecho Galicia”, foi o lema da publicidade institucional), a pasividade dun pobo escasamente motivado e a indiferencia e oposición dos partidos nacionalistas á consulta foron factores que provocaron unha vergonzosa participación de só o 28% do censo electoral, sendo apenas 450.000 os votos afirmativos. Deste xeito tan fraco, o pobo galego lexitimou o seu precario Estatuto de Autonomía que non contou cun consenso político máis amplo, xa que o texto aprobado establecía, a pesar das mobilizacións contra “a aldraxe” e a pesar da lexitimidade histórica do plebiscito republicán de 28 de xuño de 1936, un nivel de autogoberno inferior ao que contemplaban os seus homónimos catalán e vasco. Eiva política que ralentizou, sen dúbida, o desenvolvemento do proceso do autogoberno galego.

Sabemos que foron moitas as mudanzas do país noso ao longo destas tres primeiras décadas de Autonomía, nas que se produciron cambios económicos, demográficos e sociais estruturais profundísimos, que mudaron a faciana daquela Galicia ancorada na sociedade agraria tradicional a estoutra actual de fasquía aparentemente urbana, na que existe unha profunda fenda entre os territorios da beiramar do Oeste, artellados pola AP-9, e os do interior do Leste, sumidos no abandono e a despoboación. Cambios que supuxeron unha mudanza no comportamento político, que amodiño foi equiparándose ao doutras comunidades, e a modernización e mellora das infraestruturas (sobre todo as que atinxe ás comunicacións), das redes educativas, sanitarias e de servizos sociais, así como un recoñecemento institucional do noso patrimonio cultural e da nosa lingua, como nunca se producira ao longo da nosa historia. No entanto, a pesar destes avances, Galicia neste período autonómico non atinou, aínda, a facer valer todas as súas potencialidades, a darse a respectar como merece, a expresar a súa autoestima nas súas propias capacidades. A esta altura do século XXI, comparada con outras comunidades autonómas, Galicia continúa no furgón de cola da maioría dos índices de benestar e consumo, encabezando, pola contra, as táboas de envellecemento e, paradoxicamente, tamén de emigración da súa poboación máis nova, o que agoira un futuro difícil.

Galicia precisa con urxencia elaborar un novo Estatuto de Autonomía para facer fronte aos retos do novo século. Galicia precisa un texto normativo capaz de vertebrar política e administrativamente a realidade actual do seu territorio. Galicia precisa unha norma que lle permita ampliar as súas competencias e a súa suficiencia financeira ao mesmo nivel que o doutras comunidades, singularmente Cataluña, Euskadi e Andalucía, que durante estas tres décadas conseguiron elevalas. Mais isto só será posible, se hai un amplo consenso e unha vontade real por parte dos partidos para mellorar a calidade do autogoberno de Galicia; algo que, ademais, permitiría reilusionar ao conxunto da sociedade galega e superar os tan fracos apoios populares recibidos polo Estatuto de 1980. Eis un proxecto polo que pular.