«Son fillo de Raimundo de Granda, o muiñeiro de Castro, que enfiaba sucedidos como quen fai un colar de zonchos. Deume moitas cousas na vida que compartimos, pero quero traer aquí dúas que se relacionan co meu oficio da escrita. Deume o desexo de contar, sen el non hai literatura, é algo que non se aprende, tense ou non se ten. Eu sempre pensei que se trata de algo que tampouco é xenético, algo que debe ser osmótico, que se che mete dentro por contacto íntimo con alguén que ama contar. Así mo pasou meu pai a min. E deume tamén un xeito de contar que resoa no máis afastado pasado deste pobo.
(…)
»E son fillo de Teresa DoCampo que cantaba cuplés e tangos e que recitaba o Cántico Espiritual de Juan de la Cruz cun dicir que te emocionaba até as bágoas. E explicábamo con máis acerto e verdade que calquera dos profesores de literatura que tiven máis adiante. Ela, contándome os libros que lera na súa vida e recitándome centos de versos, meteume no corpo e na alma o amor á literatura. Dela recibín o gusto pola palabra, o fascinio da palabra como experiencia literaria primeira.
O 21 de xuño de 2014, ao fío da homenaxe que AELG tributou a Xabier P. DoCampo, o seu compañeiro Agustín Fernández Paz rescatou estes dous textos autobiográficos do fillo de Raimundo de Granda, o muiñeiro de Castro, e Teresa DoCampo, a costureira que recitaba o Cántico espiritual. Confesións que identifican as raíces dun rapaz nacido nos anos difíciles da posguerra (1946) nunha vila chairega e descubríu a carón da lareira, cando o mundo aínda non estaba inzado de pantallas, a marabilla de escoitar historias de risa ou de medo, de crimes ou de aparecidos dos labios dos seus pais ou doutros veciños que frecuentaba a cociña da súa casa. Lembro que naquela fermosa chufada en Castro de Ribeiras de Lea Agustín identificou nas mañas do señor Raimundo e da señora Teresa, tan semellantes ás que Álvaro Cunqueiro puxo en boca do señor Elimas, a primeira fonte literaria do seu amigo Paco DoCampo: a do pracer de contar historias e o pracer escoitalas. Raimundo e Teresa deitaron en Xabier a experiencia literaria primeira, a de contar e a de ler, a fascinación polo valor e o eco da palabra.
E abofé que DoCampo bebeu con moito proveito desa fonte primixenia, convertíndose nun dos mellores contadores de historias que coñecimos, fosen reais ou imaxinadas, fosen orais ou escritas, xa que para el, como tantas veces expresou, contar era «o acto de amor máis sublime» que coñecía. Desa pulsión naceron algunhas das súas historias máis memorables como as recollidas en títulos como Cando petan na porta pola noite (Xerais 1994), libro polo que obtería o Premio Nacional de Literatura Infantil e Xuvenil ou Un conto de tres noites (Xerais 2001) ou A decisión de Valerio (Xerais 2005). E contou sempre DoCampo dende a patria da lingua, o idioma no que asistiu a creación do mundo e no que descubriu o nome das cousas, ese galego da Chaira miniado despois en lingua literaria no seu medio cento de libros. Lingua que levou sempre nos beizos orgulloso, como na lapela prendida a insignia de ProLingua, a plataforma apartidaria da que foi celme e motor concibida en 2009 por el como «un valado para nos defender e para reivindicar o esencial», para traballar por un idioma «que non é de ninguén porque é de todos; non é de onte nin de hoxe, porque é de sempre». Unha lingua que para DoCampo nin sequera é patrimonio dos que a usan, xa que é un ben da humanidade enteira: «Patrimonio para preservar, coidar e estender no seu uso, e para entregar con xenerosidade e orgullo aos nosos fillos e aos nosos netos e que así se fagan responsábeis da cadea que tamén a eles haberá de transcender».
Ademais de contador, Xabier foi lector apaixonado e voraz dende a mocidade, amante d’ A illa do tesouro, o libro de Stevenson ao que homenaxeou despois en A illa de todas as illas (Xerais 2013), e entusiasta letraferido capaz de contaxiar o seu amor polos «mellores libros» en intervencións extraordinarias na radio, outro dos seus activismos, como o do teatro ou o do cinema amadores, que concibía como outras posibilidades de contar. Xaora, motivado pola súa condición de mestre, vinculado á renovación pedagóxica e a loita pola normalización da lingua (foi un dos fundadores de Nova Escola Galega e da Revista Galega de Educación), afondou na investigación arredor do fenómeno da lectura, desenvolvendo un traballo tan inmenso como discreto co profesorado e con outros mediadores. Froito da súa reflexión sobre o fomento da lectura e da formación da competencia lectora e do lectorado literario foi esoutro libro marabilloso, Catro cartas (Anaya 2000), que abriu o xénero epistolar como o seu preferido para intervir no debate social, cultural e político cando consideraba preciso.
DoCampo formou parte da Xeración Lamote, xunto cos tamén chairegos Paco Martín e Agustín Fernández Paz, a dos pioneiros que dende a década dos oitenta contribuíron tan decisivamente a conformar a Literatura Infantil e Xuvenil en galego. Títulos como O misterio das badaladas (Vía Láctea 1986), O Pazo Baleiro (Xerais 1997) ou A casa da luz (Xerais 2002) foron referentes de boas lecturas para xeracións de novos lectores e lectoras en galego. No entanto, Xabier tamén marcou cunha ollada ética toda a nosa narrativa contemporánea coa publicación de novelas moi literarias como O libro das viaxes imaxinarias (Xerais 2008), na que colaborou tan estreitamente con Xosé Cobas, o seu ilustrador irmao, e A nena do abrigo de astracán (Xerais 2017), a obra que culminou a súa viaxe, na que reconstruíu esfiañando a súa propia vida a violencia da sociedade do nacionalcatolicismo daquel Castro da súa infancia, e da que se sentía orgulloso e satisfeito nos seus últimos días difíciles.
Máis alá da súa extraordinaria figura literaria e do seu compromiso coa cultura e a lingua, Xabier DoCampo foi unha activista de todas as causas da dignidade nosa, como testemuñou na súa derradeira e inesquecible intervención o pasado mes de maio na Gala do Libro reclamando con toda a enerxía da que dispuña atención para o libro galego. Xabier DoCampo é un auténtico diamante da dignidade galega. «Compartir» foi o seu verbo preferido e a amizade un valor que cultivou, a pesar das maiores adversidades, cunha elegancia e xenerosidade desbordada. Choramos a súa perda, mais temos a fortuna de contar cunha obra súa que nos convida a gozar do pracer da lectura e do afán de facer da vida relato, como el aprendeu de Raimundo e Teresa. Beizón, mestre e irmao!
Previsorciño que era, Xabier P. DoCampo deixou nun cartafol preparados para a edición oito relatos dos que más gustaba recrear nas súas contadas para maiores. Contos todos nos que algún obxecto (unha máscara, un chapeu, un cravo, unha moeda…) convértese nalgún momento en motivo do trama. Textos, case todos inéditos en formato libro, recollidos en Contos de obxectos (Xerais 2021), precedido dun limiar da académica Fina Casalderrey e ilustrados polas fotos precisas de Daniel Puente Bello, que recrea cada obxecto no contexto ficcional onde foi utilizado. Un libro no celme da obra do mestre Xabier P. DoCampo, esencial para entender a súa querenza pola narración oral literaria, que enlaza temática e formalmente cos relatos de Cando petan na porta pola noite (Xerais, 1994) e Un conto de tres noites (Xerais 2001), así como coa novela A nena do abrigo de astracán (Xerais 201/).
