Na Casa Galega da Cultura inaugúrase mañán a exposición “Manuel Gómez Román. Arquitecto e Galeguista” na que, coincidindo co cincuenta aniversario do seu pasamento, o 11 de novembro de 1964, se homenaxea a unha das figuras viguesas do século XX que deixaron maior pegada na cidade. Nacido en Vigo o 24 de xullo de 1875, fillo dun construtor e irmán do tamén arquitecto Benito, ao longo de cinco décadas desenvolveu como arquitecto máis de dúas mil obras (edificios, monumentos, chalés e instalacións industriais), a maior parte delas na cidade de Vigo e nos seus arredores. Unha actividade profesional que non lle impediu manter unha intensa acción política –chegou a ser concelleiro e aspirante á alcaldía pola Frente Popular– como membro do Partido Galeguista, do que foi o seu último secretario xeral na clandestinidade. Como non foi alleo Gómez Román ao activismo cultural fose como presidente da sociedade La Oliva en 1910, como integrante do Seminario de Estudos Galegos e da Real Academia Galega, ou como cofundador e vicepresidente da editorial Galaxia e da Fundación Penzol, xa nos últimos anos da súa vida.
Non se pode entender o Vigo do ensanche pétreo sen os edificios deseñados e construídos por Gómez Román. Antes de contar coa titulación, que obtería de forma serodia, xa era un consumado arquitecto de xínea modernista. Deseñou o edificio Mülder (1910), obra modernista con pegadas de art nouveau, a primeira das súas numerosas esquinas viguesas, entre Montero Ríos e Pablo Morillo; o edificio Simeón (1911), a actual alfaia arquitectónica da Porta do Sol; o monumento a Concepción Arenal (1912) do cemiterio de Pereiró, asinado polo seu amigo Antonio Palacios; a sede da Sociedade de Agricultores de Lavadores (1911) da rúa Ramón Nieto;e a Casa do Pobo (1913) da rúa García Barbón, derrubada despois da Guerra Civil.
Ao seu regreso de Madrid, onde completou en apenas tres anos a carreira, desenvolveu unha actividade arquitectónica frenética na que recuperou certo clasicismo evoluíndo cara o estilo rexionalista. Colaborou con Jacobo Esténs nos pavillóns do Hospital Municipal (1917) do Regueiro; na construción da sede do Banco de Vigo (1923), actual edificio do Banco Pastor, unha edificación clasicista que dialogaba de fite co edificio Rubira de Jenaro de la Fuente; o edificio de Correos (1928) na praza de Compostela; a sede da Caixa de Aforros de Vigo (1926) na Ronda; o edificio do Mercantil (1926) da rúa do Príncipe. Corresponden a ese mesmo período edificios de vivendas empoleirados nas costas viguesas fose en Urzaiz, Lepanto, Uruguai, Velázquez Moreno, Colón, Luís Taboada, Loriga, Ecuador, Doutor Cadaval, Marqués de Valladares… Sen esquecer que é autor do proxecto das Casas Baratas de San Roque (1932) e de tres das máis importantes pezas da nosa arquitectura industrial: a fábrica de cervexas da Barxa (1925), o edificio da Panificadora (1926) e o de Conservas Alfageme (1930). Ocupouse tamén da arquitectura funeraria, da que hai numerosas mostras no cemiterio de Pereiró, sendo tamén seu o proxecto do Monumento de Monteferro (1926) aos mariños e o da Capela da Guía (1952).
Dentro da súa obra non poden ser esquecidan nin a súa extraordinaria arquitectura de papel (merecente dunha gran exposición) nin as súas casas rurais e chalés, como o desaparecido Agarimo de Peniche, construcións de estilo rexionalista nas que recolleu mellor ca en ningunhas outras o seu proxecto de humanizar a arquitectura en diálogo coa cerna da paisaxe. Xaora, foi ese o tema do discurso de ingreso na Real Academia Galega (“Encol dunha arquitectura galega”), que pronunciou no Casino de Vigo o 30 de decembro de 1951, no que José Solís, daquela gobernador civil, prohibiu utilizar o galego. Unha prohibición de uso público da lingua galega, denunciada na UNESCO en 1954, que obrigou tamén a Otero Pedrayo a dicir en castelán unha resposta memorable escrita en galega na que definiu a Gómez Román como “mente saudosa e ao tempo matemática”, “arquitecto e escultor, ao tempo que mestre canteiro”, subliñando afoutamente que “a súa arte dialogaba coa de Castelao”.
Na soidade do seu ocaso, cando se sentía “viúvo da vida”, este “conspirador de novas Compostelas” apoiou a don Paco del Riego na creación do Día das Letras Galegas (1963) e nos afáns da Fundación Penzol, a institución organizadora desta exposición necesaria na súa lembranza. “Fillo amante que soubo en formas ledamente tradicionais abranguer o pneuma moderno de Vigo” para Ramón Otero Pedrayo; “testemuño de fe nun tempo de salvación en nome de Galicia” para Francisco Fernández del Riego ou “inventor da arquitectura galega actual” para Alejandro de la Sota, a figura xigante de Manuel Gómez Román (non só pola súa gran estatura) merece ser recuperada do esquecemento.
Un artigo moi interesante e completo que agradecemos sinceramente desde a Fundación Penzol. Graciñas. Quico Domínguez