Onte 1957: “Pioneiras” de Anaír Rodríguez e Nuria Díaz, presentación na Libraría Lume

Moita xente participou onte na Librería Lume da Coruña na presentación de Pioneiras. Galegas que abriron camiño, o libro de Anaír Rodríguez, ilustrado por Nuria Díaz. Ás portas da folga feminista do 8 de marzo, no acto estivo sempre presente a humilde contribución deste álbum ilustrado, dirixido a todos os públicos, ao proceso colectivo de procura de referentes femininos alternativos aos acuñados pola actual sociedade patriarcal. Así o sinalou a autora ao comezo da súa intervención expresando a súa preocupación pola falta de referentes femininos por parte das mozas como, o que é aínda máis alarmante, a ausencia total por parte dos mozos. “O libro o que pretende é procurar referentes femininos alternativos. É breve e sinxelo, sen pretensión ningunha de carácter historiográfico. Un libro de pura divulgación para todas as idades, que asume a potencialidade do seu uso educativo para dar a coñecer as biografías dunha ducia de mulleres galegas que foron pioneiras en dar pasos que logo foron importantes para a causa das mulleres”.

Anaír Rodríguez detívose, a seguir, nas biografías das coruñesas que aparecen no álbum, as xornalistas Sofía Casanova e Mª Luz Morales, a futbolista Irene González, a enfermeira Isabel Zendal, a camionaeira Celia Rivas, como as mestras Marcela e Elisa ou a oceanógrafa Ángeles Alvariño. Salientou que intentara ofrecer unha mostra dos diferentes ámbitos sociais e profesionais, como tamén de procurar referentes na historia, razón pola que o libro comeza con Exeria, a viaxeira do século IV e continúa coa almiranta Isabel Barreto do século XVI, antes de afrontar as pioneiras da idade contemporánea. Rematou a súa intervención cunha última reflexión: “non pretendín que estas pioneiras fosen consideradas como heroínas, forman parte todas dun proceso, o da procura da igualdade, promovido polo movemento feminista dende hai trescentos anos”.

Onte 1956: “O trapecista da malla de rombos”, homenaxe a Benposta

Onte a presentación no Liceo de Ourense da novela de Alberto Canal O trapecista da malla de rombos constituíu unha homenaxe a Benposta, a cidade e circo dos muchachos do padre Silva. A proxección de imaxes do circo, recuperadas da colección de Nodo, e as intervencións de Francisco Muradás e Jainer Barros, veteráns cidadáns benposteños e membros do circo, foron enfiándose coas do autor e o editor. Alberto Canal confesou que foran motivacións emocionais as que o levaron a escribir esta novela. “Lembro que o día que lin no xornal a noticia do falecemento do padre Silva foi o mesmo no que lin que o fundador do Circo do Sol acababa de mercar unha viaxe espacial. Ese impacto entre dous modelos tan diferentes de entender o circo e a vida leváronme a escribir esta novela”.

Canal recoñeceu que tamén influira na escrita desta novela o feito de que desde pequeno coñecia a experiencia da “gran aventura” e cando estudara no seminario coñecera tanto o circo como a cidade dos muchachos: “impresionárame o feito de ser un circo de nenos, ou o feito de ter que para entrar en Benposta había que pasar a alfándega, mudar as pesetas en coroas”; “naquela primeira visita todos  saímos namorados da trapecista do circo e a min espertoume a ilusión de facer malabares, algo do que nunca esqueces”. O autor expresou que “a novela ten unha escrita máis sinxela que as anteriores, pretendín mirar polos ollos dun neno de dez anos, cando xurde o conflito de Benposta, cando se atopa que aquela utopía de repente se transforma en distopía a causa da especulación urbanística, coa que loitará para tratar de salvar o circo”. A seguir o autor contou a emoción que lle producira o feito de que a irmá de Andrés Castro. un dos acróbatas que aparece na foto de cuberta, tomada en Australia, se puxera en contacto con el, expresándolle a importancia para ela da novela.

Rematou Alberto Canal afirmando que “o Circo de los muchachos” é unha das grandes empresas que deu Ourense e Galicia polo mundo. Aféctame hoxe como cidadán que un patrimonio material e inmaterial como o de Benposta non se lle dea o valor que merece. Benposta é susceptible de ter proxección cara o futuro. Hai a posibilidade de crear alí un gran centro de interpretación da que foi a última gran utopía do século XX protagonizada por nenos. Por fortuna o Poliedro segue en pé. Gustaríame que Benposta tivese futuro, mesmo a pesar do proceso xudicial en curso”.

Onte 1955: «Os Megatoxos e a Batalla de Rande» de Anxo Fariña

A Casa do Libro de Vigo acolleu onte a presentación de Os Megatoxos e a Batalla de Rande de Anxo Fariña. Esta sexta entrega da que xa é a serie máis extensa da literatura infantil e xuvenil galega, dirixida ao lectorado na fronteira entre infancia e preadolescencia, viaxa aos acontecementos da Batalla naval de Rande que se produciron na ría de Vigo o 23 de outubro de 1703. Unha nova entrega na que os personaxes principais coñecen elementos da cultura maia e sofren un proceso de maduración obrigados a enfrontarse a unha serie de dilemas morais complexos e a unha reflexión sobre o alcance do amor e da amizade. Os catro Megatoxos (Faísca, Ruxe, Lúa e Serea), despois dunha excursión do instituto na que visitaron o faro e as instalacións de Cabo Silleiro, coñecen a existencia dun galeón, O Indomable, que non figuraba nos rexistros, que levaba un arma que podía facer mudar o rumbo da historia. Na súa viaxe no tempo deben responder ao dilema de se é posible e xusto modificar os acontecementos o pasado para mudar o presente?

Onte 1954: «As sete mortes de Leopoldo Pardo» de Jorge Emilio Bóveda en Ourense

Resultou interesantísima a presentación de onte na Libraría Internacional de Ourense d´ As sete mortes de Leopoldo Pardo, a primeira novela de Jorge Emilio Bóveda no catálogo de Xerais e a terceira protagonizada por este «desheroe» ourensán tan singular, que se move na vida só baseado nos intereses económicos. Gustei das palabras do presentador, o poeta Eladio Medel, que foi enfiando cos seus poemas unha lectura da novela, na que caracterizou ao protagonista como «un desheroe, un monstro que aparece como un incordio non querido» e na que relacionou as sete vidas do gato de Leo, coa súa reencarnación en figuras como Curros Enríquez, Tomás Bóveda, Castelao, Eduardo Blanco Amor ou Breogán.

Pola súa banda, Jorge Emilio Bóveda salientou que nesta terceira entrega da serie de Leopoldo Pardo, despois de Asasinato no centro comercial e A morte vén en chancletas, desenvólvese un enredo sobre os comportamentos sociais e morais no ámbito da cultura galega. «Localicei a novela na nosa Auria e propoño unha reflexión fonda sobre o que aquí atopamos hoxe, aínda que corresponde ao lector identificar as refencias. As sete mortes de Leopoldo Pardo é unha novela de escarnio e maldizer, unha novela espello do que vemos, do que nos atopamos e do que somos nós. Pretendín ofrecer unha mestura dos xéneros populares coa cultura galega. Sei que nesta intención ten moito que ver o feito de que o meu pai nos permitise enfrontarnos ao cinema fantástico. Como escritor pretendo atopar a miña propia voz e creo que un xeito de innovar é combinando o xénero popular, neste caso o thriller, con obxectos icónicos da cultura galega. En definitiva, facer combinacións raras para conseguir unha voz propia capaz de ofrecer unha lectura amena e crítica da realidade».

Onte 1944: “Fonte do Araño” de Emilio Cao, corenta aniversario

Tiven a fortuna de que os Reis me agasallasen un dos trescentos exemplares da edición especial en vinilo de «Fonte do Araño», o mítico disco de Emilio Cao do que celebramos o corenta aniversario. Unha edición ben xeitosa preparada a partir das dez gravacións orixinais que Cao fixera, acompañado de Xosé Ferreiros, Antón Seoane, Bernardo Martínez e Xan Piñón, nos estudos de Audiofilm en catro días do mes de abril de 1977.

Un disco pioneiro, marabilloso, que non perdeu nin unha miga do seu espírito transgresor nin da súa intencionalidade de achegarse á tradición de noso cunha actitude inequivocamente transgresora. Asombra hoxe o coidado da edición orixinal, producida por Nonito Pereira no selo Abrente, tanto pola dignidade da gravación como polo coidado deseño gráfico do grande Xosé Díaz. Un disco que, como aqueloutro primeiro de Milladoiro, asinado por Romaní, Seoane e Faíscas do Xiabre, abría un tempo novo para a música galega, asumindo as raíces da música celta (atlántica), como sinalan as palabras limiares do propio Alan Stivell.

O diálogo entre harpa, gaita, zanfona e voces de «Fonte do Araño» continúa emocionando, sobre todo en temas que forman parte da nosa memoria xeracional, como o que dá título ao disco ou en «Baixaron as fadiñas» ou «Na noite de San Xoán». Un agasallo co que quedamos contentos coma cucos.

Onte 1938: “As cousas que non queremos oír” de María Reimóndez

Presentamos onte na libraría Andel As cousas que non queremos oír, a cuarto novela do Ciclo dos elementos de María Reimóndez. Un acto no que a escritora e editora Eva Mejuto conversou coa autora da novela, mais tamén das anteriores do Ciclo, que constitúe un dos proxectos en marcha máis singulares e novidosos na narrativa galega actual. Mejuto confesouse “enviciada con este ciclo, xa que cada entrega supón un estímulo, un novo reto nun proxecto poliédrico, onde as obras son tanto independentes como interdepentes de xeito que s epon a proba a capacidade da lectora para relacionar, imbricar, relacionar e irnos levando coas relacións dos personaxes”. Salientou Mejuto como outros valores a abordaxe da amizade na novela, como unha capacidade de mirar ao fondo; o respecto co que está tratado o tema do cancro, baseado nunha documentación moi exhaustiva e rigorosa e a habilidade da autora para relatar un mesmo acontecemento dende a óptica de cada personaxe”.

Pola súa banda, María Reimóndez expresou que nesta novela quixo “abordar a xestión da relación de cada personaxe coa orixe da súa identidade; interesábame narrar as persoas como Aurora, a protagonista, que recorren ao desarraigo e a rúptura, mesmo co seu entorno familiar”. “Sei que Aurora é un personaxe alleo a min, menos amable, que viviu un proceso migratorio que deixa ruptura”.

Onte 1937: «Ruptura», a crise da democracia liberal de Manuel Castells

Tempo facía que non lía un ensaio político tan claro e contundente como Ruptura. La crisis de la democracia liberal de Manuel Castells. Un libro no que en apenas un cento de páxinas o catedrático de Socioloxía da UOC expón as claves da actual crise política, que para el ten unha dimensión global, manifestada por un colapso gradual do modelo de representación da democracia liberal. Un diagnóstico demoledor sobre as múltiples crises que vivimos no planeta. A económica, caracterizada pola precariedade laboral e os salarios de pobreza. O terrorismo fanático, que fractura a convivencia, alimenta o medo cotián e dá azos ás restricións das liberdades en nome da seguridade. A da ameaza constante das guerras atroces como forma de abordar os conflitos. A violencia contra as mulleres que ousaron ser elas mesmas. A galaxia da comunicación dominada pola mentira, bautizada como posverdade. A cultura transformada en entretemento nunha sociedade sen privacidade na que todos nos convertimos en datos.

Mais para Castells a cerna destas crises que envelan as nosas vidas está na «ruptura da relación entre gobernantes e gobernados, na desconfianza nas institucións, en case todo o mundo, que deslexitima a representación poítica», «un colapso gradual dun modelo político de representación e gobernanza» que a chamada democracia liberal consolidara nos dous útimos séculos. Tese que Castells desenvolve en catro capítulos nos que analiza as súas manifestacións nas crises da Unión Europea (Brexit,Merkelización, refuxiados…), nos Estados Unidos (con atención ao fenómeno de Trump), no fenómeno do terrorismo yihadista e, por último, en España, deténdose no caso do 15-M e na cuestión catalá e a consecuente crise do Estado español.

Entendo de particular interese a reflexión que Castells fai sobre as identidades no marco da globalización, que identifica como auténtica crise identitaria: «Canto menos control teñen as persoas sobre o mercado e sobre o seu Estado mais se repregan nunha identidade propia que non pode ser disolta pola vertixe dos fluxos globais. Refúxianse na súa nación, no seu territorio, no seu deus. Mentres que as elites triunfantes da globalización proclámanse cidadáns do mundo, amplos sectores sociais atrincheiranse nos espazos culturais nos que se recoñecen e onde o seu valor depende da súa comunidade e non da súa conta bancaria. Á fractura social únese a fractura cultural».

Como particularmente brillantes son as análise de Castells sobre a corrupción, que considera «un trazo sistémico da política actual»; a política como fenómeno «fundamentalmente emocional», o que lle permite transformarse en escándalo e espectáculo; o fenómeno Trump vinculado a identidade do «home branco e o Brexit como froito da «profunda división de clase e culturas que define a sociedade británicas».

Por último, no que atinxe a cuestión catalá (o libro péchase cunha referencia explícita aos acontecementos do 1-O), Castells entende que «a raíz da crise institucional do Estado español en 2017 reside nos defectos de orixe da Constitución de 1978», razón pola que vai debullando as fases do proceso catalán dende que o president Maragall promoveu a elaboración dun «novo Estatut para Catalunya que aumentara considerablemente o grao de autogoberno, sen esbozar o inquedante horizonte dunha indepedencia que España nunha aceptaria». Un relato do proceso no que Castells remata confiando como única saída posible nunha reforma constitucional que aceptara a pluralidade e plurinacionalidade, aínda que o fai con reservas non exentas de temor:

A menos que ese proxecto de integración pactada consiga suficientes apoios na sociedade e na política do Estado español, á crise de lexitimidade política motivada polo déficit democrático da súa representividade social unirase a crise derivada da incapacidade de representar as diferencias nacionais cuxo espesor histórico e cultural non pode ser ignorado ou reprimido. O actual Estado español, entronizado nunha monarquía de dubidosa lexitimidade na súa orixe, incapaz de expresar unha realidade plurinacional e desvirtuado pola corrupción dunha dereita que aínda controla os poderes fácticos, vive ao bordo dunha crise constitucional que podería poñer en perigo a convivencia cidadá.

Onte 1936: “A libraría” de Isabel Coixet

Isabel Coixet ofrece en The Bookshop unha fermosa homenaxe á lectura e ao mundo da libraría, que adapta a novela homónima de Penelope Fitzgerald. Unha peza de narración e realización impecable,como adoita a catalá, a pesar da escasa orixinalidade do conflito proposto, no que unha libreira soñadora e valente pon a proba a súa afouteza diante da extorsión que en 1959 sofre por parte dos poderes dunha pequena comunidade costeira. O máis interesante do film é a gabanza da lectura, do libro e da literatura sexa como forma de resistencia (protagoniza por Florence Green na excelente interpretación de Emily Mortimer), sexa como forma de instalarse na vida (eis o  enigmático señor Brandish, outra creación memorable de Bill Nighy). Xaora, tamén é interesante a concepción da libraría como espazo de encontros e descubertas, capaz de reeducar á pequena dos Gipping. Como son memorables as homenaxes a Bradbury e a Nabokov, así como algúns diálogos literarios referenciais desta balada triste da libraría.

Onte 1934: Presentación en Lugo da novela de Xabier Docampo “A nena do abrigo de astracán”

Emotiva foi a conversa que mantivemos onte na Libraría Trama de Lugo con Pepe Coira e Xabier DoCampo arredor d’ A nena do abrigo de astracán. Máis de medio cento de persoas ateigaron a libraría lucense para recibir o que Coira definiu como “unha novela maior”, “unha novela realista que ofrece un cadro moi fiel dun momento da nosa historia, mais que tamén visita o territorio dos faiados da memoria e do fantástico, sen menoscabo de constituír unha grande homenaxe ao cinema contanto sete películas clásicas, todas proxectadas en Lugo durante os anos 47 e 48, os mesmos nos que se desenvolve a historia, ademais d´ A noite do cazador, que se cita na dedicatoria”.

Foi, Pepe Coira, tamén, quen desvelou a orixe da novela en 2002, cando DoCampo fora pregoeiro das festas de Rábade, o concello onde naceu: “Agasalláronlle cun libro de fotografías antigas onde aparecía unha nena pequena sentada que vestía un abrigo de astracán, a mesma foto que Xabier escolleu agora para ilustrar a cuberta do libro”. “Aquel día falamos da retratada, que resultou ser Susa, unha muller moi amiga da nosa casa, que para min sempre me parecera que era a quinta esencia do amor polo cine, xa que ninguén contaba as películas mellor ca ela. A historia de Susa prendeu en Xabier que comezou unha investigación asombrosa sobre o cinema en Lugo de finais dos corenta”. Rematou Coira definindo a DoCampo como “un mestre do contar en todas as súas expresións, dende a oral a teatral e radiofónica, dende a escrita a todas as manifestacións do relato”, “nesta novela maior conseguiu a partir de apenas unha anécdota mover e crear un mundo”.

Nas súas intervencións, Xabier confesou que “nunca vira unha nena tan triste como a daquela fotografía que coñeceu en Rábade”: “Pepe Coira contoume quen era e en febreiro de 2002 abrín a libreta desta novela. Despois coñecín a Amparo, a nai dos Coira, e a Susa, a súa amiga, a quen gravei moitas horas coa súa historia. De aí naceu a novela que me levou quince anos de redacción nos que traballei sobre máis de cen películas de época, nos que consultei moitas veces a colección de El Progreso daqueles anos. Finalmente quedei con sete films. Non podía faltar unha película de John Ford nin unha infantil, O mago de Oz. Quixen abrir a novela cunha comedia, Historias de Filadelfia. Como tiña que estar A ponte de Waterloo, a preferida de Susa. Outras viñeron ao fío da trama da novela como Rebeca, A luz que agoniza ou A loba, que escollín para pechar a novela e abordar o tema do mal. Non creo na banalidade do mal, que me perdoe Hannah Arendt, como sinalei en Cando petan na porta pola noite, o tipo máis malo do mundo ten remorso”.

Referiuse Xabier aos personaxes, sobre todo aos femininos, como Paulina, Antonina, Engracia, Xaquina ou a propia Susana, “capaces de romper aquel tinglado de silencio, que constitúe outro dos temas principais da novela”, así como a outros como Isidoro, o alfaiate que preparaba os ollais, ou O Estorniño, que encarnan a bondade”. Falou DoCampo da memoria, “xa que nos faiados gardábase o oculto, aquilo que non se podía amosar, o que molesta. Subir aos faios da memoria é sempre encontrarse co oculto, como a voz do Estorniño”. Xustificou que a propia vila de Ribadaínsua encarnase a voz narradora para salientar o carácter coral da novela. Rematou as súas intervencións Xabier lembrando ao seu amigo Agustín Fernández Paz: “aínda que el dícía que todas as novelas están escritas cos fíos da vida, eu engadiría que a literatura, as novelas nacen desfiañando a vida, que é o que facemos a posteriori de ter vivido”.

Onte 1932: Entrega no Grove do Premio Manuel Lueiro Rey

Participamos onte no Grove na gala de entrega da XXIII edición do Premio de Novela Curta Manuel Lueiro a Rey que recibiu Lionel Rexes por A raíña das velutinas. Conducido por Xurxo Souto con enerxía e espírito positivo, o acto supuxo unha necesaria lembranza de Francisco Pérez Vázquez Narf e de Paco Lores, flecidos no úlitmo ano, ao tempo que unha nova reivindicación da figura humana e literaria de Manuel Lueiro Rey. Un chanzo máis na «Causa Lueiro» que mobiliza esforzos dos concellos de Fornelos e do Grove, como de tantas outras entidades e persoas que nos sentimos comprometidas cunha personalidade na que espellarmonos pola súa honradez, ponderación e integridade.

Tras a intervención do editor, Armando Requeixo, en nome do xurado, definiu a novela gañadora como «thriller telúrico sentimental localizado na antiga provincia de Mondoñedo, un xogo de realidades temporais moi ben trabado nunha intriga ben dosificada, onde sobrancea unha poética do espazo e a presenza de personaxes memorables baseados en persoas reais». A seguir, Lionel Rexes reivindicou o que denominou rexión dos Tres Vales, a existente entre A Mariña, O Xistral e a Terra Cha, a entidade socioxeográfica formada polo Val de Brea, o Val de Lourenzá e O Valadouro, que carece de recoñcemento institucional, como un espazo literario de seu. Confesou que «A raíña das velutinas é unha novela nacida dunha experiencia real na que dende a ficción se indaga nas memorias esquecidas e ocultas desta Terra de Tres Vales. Unha novela chea de intriga e sorpresa na que se homenaxea a resistencia presentada baixo dúas formas de cuestionar o poder establecido».