Onte 749: A volta de Rosa Aneiros

Volve ás librarías Rosa Aneiros. Unha magnífica noticia. Tras aquela extraordinaria colleita dos Xerais de 2009, na que gañara o premio xuvenil e o de novela, Rosa comeza co Ámote Leo A. Destino xalundes un gran proxecto narrativo de máis dun milleiro de páxinas, presentado en tres novelas que publicaremos de tres en tres meses; en xaneiro aparecerá a segunda entrega (Ámote Leo A. Estación de tránsito) e en abril a terceira (Ámote Leo A. terminal de… chegadas?). Unha viaxe polo mundo enteiro que en seis meses levará a Leo, unha rapaza que remata os seus estudos de grao, por territorios e cidades que nunca imaxinara. Unha prosa fermosa, traballada con agarimo e dedicación para facer da narración unha lectura engaiolante na que se borran as fronteiras de xénero. É difícil aquí determinar cal pode ser o público preferente dunha triloxía que editorialmente ben pode ser encadadrada nos denominandos como os «crossover books» (libros para persoas adultas que len os mozos e mozas –O vixía no centeo– ou libros para mozos e mozas que len as persoas adultas –Alicia no país das maravillas–?). Tamén é moi importante na triloxía a presenza na narración das mensaxes dixitais como a resolución de incógnitas que se van presentando no camiño desta narración de aventuras e viaxes. Aventuro que este novidoso proxecto narrativo de Aneiros vai contar co apoio de moitos lectores e lectoras de moi diversas idades, o que constituirá un logro para a a literatura galega do noso tempo.

Onte 721: Carta de Tolkien ao editor Waldman

Agustín Fernández Paz chiounos onte os corenta anos do pasamento de J.R.R.Tolkien. Un xeito de salientar a vixencia dun autor xenial e duha obra fulcral na literatura do século XX, capaz de superar as fronteiras do xénero da fantasía na que inicialmente foi adscrita. Entre as referencias que lin na rede con motivo deste aniversario, gustei da publicada por L’Express que recolle un fragmento da carta que Tolkien escribiu en 1951 ao editor Milton Waldman, tres anos antes de iniciar a publicación d’ O señor dos aneis. Unha carta esencial na que o autor presenta ao editor un resume do mundo que desenvolverá na triloxía, ao que con ironía se refire como «quizais todo o que necesita ou para o cal ten tempo ou dispoñibilidade» (ben sabía Tolkien o apretados que andamos os editores nas cuestións de lectura). Un texto, ademais, no que presenta a súa poética, sobre todo no que atinxe ás relacións entre o conto, mito e a lenda heroica. Como tampouco esquece relatar ao editor o proceso de xestación do conxunto do texto. Nesta carta é onde aparece a famosa referencia ao Hobbit (1937): «ten en si mesmo moito máis vida esencial, foi concibido de forma independente; non sabía cando empecei, que pertencía ao conxunto fundamental». Só por ler esta carta ao editor, ben paga a pena este aniversario.

Onte 668: A experiencia dos nacionais da Xeración Lamote

Máis dun cento de participantes no curso de formación continua de LIJMI moito celebraron cos seus aplausos cada unha das intervencións de Agustín Fernández Paz, Fina Casalderrey, Paco Martín e Xabier DoCampo na mesa redonda sobre a súa experiencia como «premios nacionais» galegos de literatura infantil e xuvenil. En cadanseu parladoiro, os membros da Xeración Lamote (Xavier Senín estaba entre o público) expresaron con moita ironía o chimpo de xigante que supuxo para a nosa incipiente LIX a concesión de tan importantes recoñecementos que a cada un deles, sen excepción, pillou por sorpresa (e traballando na escola). En tardes tan divertidas (e emocionantes) como as de onte, comprobamos a xenerosidade e grandeza destas catro persoas amigas capaces de forxar un éxito colectivo (para a nosa lingua e cultura literaria) e continuar sentíndose partícipes e corresponsables dunha tarefa inacabada nas súas angueiras vitais como educadores, escritores e militantes do idioma. Unha marabilla, a dos mestres da Xeración Lamote!

Beizón, á parte, merece a profesora Blanca Roig e o seu equipo de LIJMI capaces de consolidar (e mesmo ampliar agora ao ámbito iberoamericano) este espazo formativo e a publicación anual que recolle os seus contidos (xa son nove os volumes editados). É de xustiza salientar que grazas ao esforzo deste equipo de investigadoras, Galicia é, tamén, unha referencia no eido da investigación e mediación sobre as literaturas infantís e xuvenís.

Onte 667: Fóra de Xogo 150

Onte chegaron os exemplares de control de calidade de Todos somos, a nova novela de Marcos Calveiro, coa que a colección Fóra de Xogo acada o seu título 150. Unha cifra redonda que non podo deixar de salientar. Creada en 1994 con catro títulos (A sombra cazadora, Tristes armas, Flanagan de luxe e ¡Asústate Merche!), hoxe emblemáticos, e recibida con gran severidade e moitos prexuízos por parte da crítica literaria galega daquel tempo, Fóra de Xogo foise constituíndo devagariño, ao longo de dúas décadas, mesmo contra vento e marea, nun esteo de referencia para o desenvolvemento dun espazo editorial literario dacabalo entre a edición infantil e adulta. Mais tamén serviu para contribuír a consolidar un espazo amplo de lectura en lingua galega e para axudar no esforzo do profesorado por formar un criterio literario nos estudantes do ensino secundario obrigatorio. Unha colección, a que non tivemos medo en poñerlle a etiqueta de «xuvenil», coa que quixemos e queremos reivindicar o pracer transgresor da lectura (eis a razón do seu nome inequivocamente futbolístico), mais tamén coa que pretendimos e pretendemos que cada persoa lectora explore as posibilidades da diversidade da narración e dos seus diferentes subxéneros.

Dende o inicio apostamos polo carácter transversal da colección, introducindo traducións de clásicos contemporáneos e novelas de xéneros moi diversos. Foi este o guieiro principal do catálogo da colección na que fomos ampliando marxes e gañando perímetro para a nosa literatura xuvenil (un xénero de fronteira, que admite definicións moi amplas). Se repasamos o catálogo, comprobaremos que en Fóra de Xogo hai novelas de terror  (Cartas de inverno, Cando petan na porta pola noite ou Pel de lobo…), de aventura (A expedición do Pacífico, Irmán do vento), de amor, de fantasia (dende Arnoia, Arnoia ás triloxías do Brindo de OuroDragal…),  diarios, novelas da memoria (A sombra descalza, Noite de voraces sombras…), históricas, biografías, policiais, realistas, até as mal chamadas «novelas de instituto» (Anxos en tempos de chuvia, Unha estrela no vento…). Mais coa madurez da colección, puidemos abrila ao teatro e á poesía, xéneros que tamén interesaron ao seu lectorado, como amosan éxitos rotundos como os acadados por títulos como Poetízate e Makinaria.

Non descarto que fose esta diversidade á que axudase na importante difusión acada polos títulos de Fóra de Xogo. A día de hoxe, cando aínda non se cumpriron os dezanove anos dende a aparición dos primeiros títulos da colección, levamos vendidos 834.195 exemplares, o que supón unha media de 5.561 exemplares por título e de case 44.000 por ano. Cifras excelentes para a edición en lingua galega. Sen dúbida, un gran éxito colectivo da nómina de autores e autoras de Fóra de Xogo, mais tamén (e sobre todo) dos seus lectores e lectoras («Xeración Fóra de Xogo»), ao que sabemos non foi alleo o papel esencial dos mediadores, sobre todo o profesorado de ensino secundario, que creron no valor destes libros e da proposta literaria da colección. Coincidindo co título 150 aparecen este verán os primeiros títulos de Fóra de Xogo en E-pub, un formato electrónico que a partir de agora compartirán todas as novidades en papel e na que iremos recuperando unha parte significativa do catálogo da colección. Beizóns a todas as persoas que compartiron e comparten o esforzo de Fóra de Xogo, un espazo transgresor da lectura en galego.

Onte 660: «Raro»

Marcos Calveiro amosa no seu libro máis recente, Raro, que xa non existen temas inabordables para a literatura infantil. Publicado na serie vermella da colección Ala Delta, a que Edelvives recomenda a partir dos cinco anos, Raro aborda un dos medos infantís máis complexos, o da agorafobia, o medo aos espazos abertos ou públicos. Tomás é un rapaz que vivía agochado na súa casa pendente da man do medo até que na súa vida irrompiu Ana, unha veciña do seu tempo. Amigando con ela desenvolverá outra ollada sobre o seu mundo e sobre si mesmo. Eis o eixo dunha historia de aparente sinxeleza e grande fondura humana.

Calveiro reivindica en Raro outra ollada sobre a diversidade, sobre a diferenza, sobre  as consideradas como «persoas raras», que son persoas todas iguais, mais todas diferentes. Este é un libro que vindica aos raros, superando os prexuízos (eses anteollos tan difíciles de tirar) e as falsas crenzas sobre estas persoas decote estigmatizadas sexa polas súas doenzas, diferenzas ou pola mera aparencia física. Parabéns a Marcos Calveiro por ofrecernos este libro tan necesario que nos lembre a propostas dos mellores traballos sobre a diversidade de David Mckee. Mención á parte merece o excelente traballo de ilustración de Ana Pez, sobre todo no deseño dos espazos urbanos, dos que ofrece unha ollada rara e moi orixinal. Un libro moi recomendable.

Onte 639: A irmandade de Xerais

Ala vai outro Xerais inesquecible! A irmandade dos lectores e lectoras (trescentas na illa e outras tantas conectadas por Internet), a comunidade de afectos, o soño compartido de tantos amigos e amigas de enxergar un futuro para o país e para a lingua de noso. Os Irmandiños de Vincios (bravo gaiteiros e gaiteiras!) puxeron no serán o timbre da ledicia e o rigor da voz popular. O mestre Xabier Docampo nun discurso sensacional e memorable (unha peza a ler e reler devagariño) pasou a testemuña de cargo á seguinte xeración que debe abrir unha páxina nova no libro da nación. Antonio Fraga deitou doas de tenrura e esperanza no seu primeiro discurso literario. Xabier López abriu outra xanela na súa sólida traxectoria de narrador na procura da excelencia. Tras trinta anos, aqueles Xerais ideados por Luís Mariño manteñen o seu pulo. Mais non son estes tempos para o conformismo rotineiro, os Xerais precisan mudanzas, imprescindibles para afrontar estes tempos difíciles (ruíns), caracterizados pola hibridación editorial e pola fraqueza (nalgúns casos ausencia) das políticas públicas de lectura. Mudanzas que, sen dúbida, comezaremos a implantar a partir da vindeira edición. Cando regresabamos a San Hadrián no Babuxa de Ángel (obrigado, patrón!!!) non puiden evitar un levísimo aceno de satisfacción emocionada pola fortuna de tras dúas décadas continuar dirixindo o equipo de traballadores e traballadoras de Xerais. Hoxe, a miña beizón para eles e elas polo seu talento e dedicación no desenvolvemento do noso proxecto!

Aquí toda a gravación da hora e un cuarto de cerimonia.

Onte 635: Con «Dona Carme» no Colexio Pombal

Doña Carme contada por infantil from inesanchez on Vimeo.

Ás nove da mañán fun contar Dona Carme ao alumnado de tres anos do Colexio Pombal do Calvario. Como acontece decote a experiencia foime gratificante, mais tamén saudosa. É unha marabilla comprobar que tras máis de vinte anos, Dona Carme continúa engaiolando aos picariños e picariñas pola eficacia do seu mecanismo acumulativo (roubado á tradición oral popular), que permite a conquista da súa memorización e promove a súa participación interpretando as voces de cada un dos animais. Nestas sesións con Dona Carme sempre atopo sorpresas. No Pombal descubríronme as posibilidades de aproveitamento matemático do texto, tanto para a aprendizaxe da numeración coma para sumar e restar. Quedei abraiado da facilidade coa que utilizaban este procedemento. Despois da proxección da peza que prepararon, a narración de Xoán e Hugo, despois de contarmos e cantarmos ben contados e cantados, asinei varias ducias de exemplares. Fíxeno coa atención e agarimo que merecía semellante oportunidade. Non podo evitar a emoción ao lembrala e agora ao escribilo. Para as crianzas do Pombal foi o seu primeiro libro, o seu primeiro tesouro atopado. Saín para a oficina máis feliz ca un cuco.

Onte 634: A BSO das meigas de Lupa

É unha marabilla o que está sucedendo coa banda sonora orixinal que David Alonso Garzón compuxo e gravou para As meigas de Lupa, a novela xuvenil de María Solar. Seleccionada primeiro e logo declarada finalista nos premios Jerry Goldsmith do Festival Internacional de Música de Cine de Córdoba, na categoría de mellor creación libre, onte coñecimos un vídeo de presentación deste orixinalísimo traballo audiovisual, no que colaboran de forma desinteresada un equipo de máis de 20 persoas entre técnicos e o grupo Achádego de teatro, unidos pola inspiración e o estímulo da lectura da novela de María Solar. Do que soubemos onte foi da peza de seis minutos na que se adianta o que será o booktrailer e a banda sonora, que acompañará a novela cando apareza a segunda edición, a comezos do vindeiro outono. É obrigado expresar a nosa gratitude a David Alonso Garzón por este incrible traballo que incita a mergullarse na lectura recuperando unha lenda do noso patrimonio de tradición oral. Paga a pena seguir este proceso creativo tan estimulante.

Onte 629: Mupega

Foi unha excelente idea escoller o Mupega para presentar en Compostela Tastarabás, a enciclopedia dos brinquedos tradicionais de Antón Cortizas. Poucos espazos poden ser máis axeitados para reivindicar a nosa memoria lúdica que este Museo Pedagóxico de Galicia, no que se está desenvolvendo un interesante proxecto de museificar o patrimonio pedagóxico de Galicia e de recuperar a memoria escolar e da infancia. Magoadamente, aínda pouco coñecido para o gran público (e mesmo para a maioría dos profesionais da educación), no Mupega agóchase un completo percorrido pola historia da nosa educación pública, dende as aulas daquelas informais escolas de ferrado, pasando polas escolas racionalistas de indianos e por aqueloutras do entusiasmo pola educación da segunda República, até as da escola franquista. Noutras salas, expóñense a evolución dos materiais didácticos, cunha especial atención ao ensino profesional, sen esquecer a atención ao xogo e o xoguete, inseridos no ciclo da infancia e na súa recuperación dende o eido educativo. Ademais, o Mupega é un centro dinamizador das experiencias de recuperación da memoria escolar e da investigación en historia educativa de Galicia. Aconsello unha visita devagariño, paga a pena.

Onte 628: Con Antonio García Teijeiro e Paco Ibáñez

A presentación da antoloxía da poesía infantil de Antonio Garcia Teijeiro pagou a pena. Máis de duascentas persoas ateigaron o salón da Casa do Libro de Vigo para acompañar ao autor de Na fogueira dos versos e ao seu amigo Paco Ibáñez. Tras as intervencións magníficas do antólogo Fran Alonso, do crítico Román Raña (crítico) e do ilustrador Xosé Cobas, chegaron os minutos máis agardados nos que Teijeiro e Ibáñez falaron, cantaron e recitaron. Foron momentos emocionantes dun intenso silencio e dunha vibración compartida de dous amigos unidos polos afectos xerados pola poesía. Unha emotividade que se incrementou cando o público os acompañou cantando o retrouso do tema final da pomba. Como ben salientou Antonio é incomprensible que Paco Ibáñez non teña apenas presenza nos medios españois, cando continúa sendo unha figura internacional, cunha axenda chea de concertos. Aos seus setenta e oito anos o cabezaleiro da xeración «A galopar» mantén intactos o seu pulo vital e a súa xenerosidade desbordada, a da cultura da acollida. Xesús Alonso Montero, presidente da Academia Galega, expresoulle a Ibáñez a súa admiración e gratitude polo seu compromiso co repertorio galego que leva polo mundo, no que ademais das pezas de García Teijeiro inclúe outras de Celso Emilio Ferreiro. Outro momento do serán difícil de esquecer produciuse xusto ao remate da presentación. Un señor maior, dirixíndose a Ibáñez, espetoulle: «Paco, eres una acumulación de juventud». Un serán literario e musical emotivo para presentar un libro importante.