A importancia de subliñar

/en /por

Roger Michelena recolle un texto de Alberto Fuguet sobre o vicioso pracer do subliñado (ler ou mirar cos dedos) que me parece utilísimo para comprender o acto da lectura. Agrego algúns dos fragmentos máis interesantes do artigo que contestan a esas preguntas claves (por qué subliñar?, por qué moitos prefiren non ler un libro prestado?):

  • Leer con un lápiz en la mano, atento a esas frases que cristalizan un pensamiento o una emoción, se ha vuelto una costumbre imprescindible para el autor de esta crónica, que ve en esa acción privada, secreta, una manera de homenajear al autor y de recordar el trayecto que él mismo hizo a través del libro.
  • De un tiempo a esta parte, capto que, con los libros, ya no me basta leerlos, necesito algo de interactividad. No puedo enfrentarme a un libro sin un lápiz de tinta (mi opción uno) o, en el peor de los casos, con un lápiz a mina. También he usado (más de lo que quisiera) esos marcadores de colores fluorescentes que, con el tiempo, dejan de ser tan brillantes y chillones y terminan siendo absorbidos por el papel. Subrayar con destacadores es ideal para toda lectura móvil: metro, tren, bus y avión o, incluso, cama (un destacador funciona mejor que un lápiz a la hora de subrayar cuando el libro está arriba de uno y, por lo tanto, la fuerza de la gravedad juega en tu contra).
  • Subrayo para hacer el libro mío, para darle mi sello, para apropiarme de él. Gozo y me emociono y siento que la vida es mejor, o al menos, más calmada, cuando me enfrento a un autor que piensa como yo o siente como yo o, si bien es muy distinto a mí, somos capaces de estar de acuerdo en un par de cosas. Deduzco que subrayo aquellas frases que resumen, perfectamente, cosas que estoy pensado o he pensado. Subrayo como homenaje y celebración al autor del libro, pero también subrayo para recordar el trayecto que yo hice a través de él. Quizás ésa es una de las mayores diferencias con el cine: con un DVD, uno puede acceder a mil cosas, desde comentarios del director a escenas desechadas, pero no hay escena o diálogo que se puede subrayar.
Etiquetas:

Literacidade crítica

/en /por
A importancia da lectura crítica foi outros dos temas máis abordados na nosa conversa de hoxe. Sobre esta importante cuestión, suscitada en primeiro lugar por Tíscar, a miña análise resúmese neste texto:

“No entorno desta nova cultura dixital é imprescindible, ademais, que cada un dos usuarios empregue unha perspectiva de lectura crítica, para saber diferenciar o ouro da palla e non quedar asolagados polo ruído enxordecedor emitido pola selva electrónica. Sempre é imprescindible ler con perspectiva crítica (tamén nos medios analóxicos impresos), pero moito máis o é manexando unha biblioteca electrónica tan enorme como Internet onde non existe o aval que realiza o editor analóxico dos textos publicados.
A capacidade de buscar, atopar, avaliar e manexar datos en Internet (o que Cassany denomina literacidade informativa) é unha das habilidades máis trascendentais que esixe este novo modelo comunicacional electrónico. De moi pouco servirían os custosos investimentos de conectar todas as escolas e os fogares do país á Rede, se logo os escolares ou os cidadáns non saben atopar os vieiros para orientarse nesa selva tan espesa. Non se pode tratar a información das webs, blogs ou foros coma se fosen libros, revistas ou cartas, sen ter en conta que na Rede non existe o mesmo control que nas publicacións analóxicas impresas.
Ler neste novo entorno electrónico require tomar moitas máis decisións (desde qué motor de busca empregar a diferenciar o tipo de enlaces entre os publicitarios e os hipertextuais…) ca nos soportes analóxicos, razón pola que é imprescindible unha formación máis madura e profunda para poder facelo con independencia e racionalidade. Ler na Rede semella un proceso doado mais esixe dominar técnicas lectoras, informáticas e documentalistas: acertar coas palabras clave de busca, empregar as utilidades dos buscadores, interpretar os valores das iconas, identificar webs enganosas ou identidades falsas, determinar a autoría dos textos, analizar a fiabilidade, credibilidade e actualidade do contido… Ler neste novo entorno comunicacional, como sinala Cassany, non é só comprender as liñas ou o que hai detrás (como sucede no analóxico), senón tamén navegar, atopar, e avaliar un avultado número de textos (o que require de moito tempo e paciencia) para, finalmente, enfrontarse, se hai sorte, coa información procurada nun sitio electrónico que consideramos crible, fiable e competente. En definitiva, ler neste novo entorno require lectores mellor formados e máis críticos, o que supón un reto complexísimo de alfabetización e formación electrónica para os actuais sistemas educativos”.

Etiquetas: , ,

Unha nova comunicación cultural

/en /por
No debate do encontro que celebramos esta mañá (do que faremos ampla crónica nos vindeiros días) abordamos as características e os problemas que suscita a nova comunicación cultural, caracterizada pola coexistencia da lectura sobre os soportes analóxicos e dixitais. Neste texto resumo os argumentos da miña posición:

“No seu libro máis recente, Tras las líneas, o profesor catalán Daniel Cassany argumenta que esta revolución dixital en marcha está provocada pola aparición dun novo discurso social sobre a lectura, a actividade cognitiva central deste proceso, que denomina “literacidade electrónica”. Fronte ao discurso tradicional das tecnoloxías analóxicas impresas, ao xeito de nova vertixe consolídase un novo discurso, un novo tipo de lectura urdida coas utilidades que lle son propias á prosa electrónica das pantallas de teléfonos móbiles e ordenadores. Lemos, escribimos ou accedemos (grazas, sobre todo, a Google, á Wikipedia, ou a You Yube) con pasmosa facilidade á enorme cantidade de información textual e audiovisual arquivada en Internet. Facémolo de forma moi diferente a como consultamos unha enciclopedia ou un dicionario en papel, ou como e onde lemos unha novela ou un folleto informativo, porque utilizamos unhas ferramentas (que melloran as súas utilidades á velocidade espantosa) que nos proporcionan posibilidades comunicacionais e culturais poderosas e amigables que, no devir duns poucos anos, mesmo duns poucos meses poden proporcionarnos outras posibilidades hoxe inimaxinables.
A revolución na comunicación cultural provocada por esta nova literacidade non está tanto nos soportes ou na interface das pantallas que actualmente empregamos (sexa a dos teléfonos móbiles, ordenadores persoais, axendas pedeás ou consolas de vídeoxogos) senón no propio contido. Eis, nesa centralidade do contido electrónico sobre o soporte é onde reside realmente o cambio do paradigma comunicacional do que estamos falando. Un contido electrónico enriquecido polas utilidades que, tanto para o autor como o lector, supoñen a súa hipertextualidade, intertextualidade, multimodalidade e multilectura.
A hipertextualidade –a posibilidade de realizar enlaces electrónicos dentro dun mesmo texto– permite ao autor xerarquizar e ordenar a presentación da información ou da creación literaria dunha forma recorrente e esférica e ao lector acceder a ela de forma discontinua.
A intertextualidade –a posibilidade de enlazar con outros textos electrónicos externos ao texto, presentes na Rede ou nun entorno dixital pechado (no caso dos libros electrónicos en soporte cederrón ou DVD)– permite ao autor establecer un sistema amplísimo de citación e ao lector acceder a un macrotexto referencial de autoría compartida.
A multimodalidade –a presenza unitaria nun texto de palabras, sons e imaxes interactuando entre elas– permite ao autor crear unha nova textura (un xénero discursivo multimedia, ao que compriría atoparlle denominación) que require ao lector o emprego de novas estratexias cognitivas.
Por último, a multilectura plurilingüe e intercultural –fenómeno característico do Internet de hoxe, que fai referencia ao comportamento do lector que emprega simultaneamente varias pantallas onde aparecen textos, escritos en idiomas diferentes, procedentes de contextos culturais diversos– crea un novo contexto de linguas e culturas que derruba de facto fronteiras e confronta identidades.
Os soportes analóxicos impresos (o libro e o xornal, especialmente) permaneceron estables durante cinco séculos e o proceso de alfabetización dos seus usuarios, a pesar de terse estendido, á totalidade da poboación, unha conquista democrática da que se ocupan os sistemas educativos dende apenas hai dous centos anos, apenas sufriu modificacións significativas. Non foi este o caso dos soportes dixitais electrónicos que dende a súa creación se caracterizaron pola súa enorme fraxilidade (están permanentemente en obras), sometidos ás modificacións de vertixe ocasionadas polos desenvolvementos e actualizacións constantes das novas utilidades da programación e da capacidade de miniaturización dos seus compoñentes. En menos de dúas décadas os estándares dixitais progresaron e modificaron as súas prestacións moito máis que o fixo a impresión analóxica ao longo de cinco séculos; como sinala José Antonio Millán estamos nun periodo de transición da cultura dos libros a dos bitios (considérase ao bit como unidade da textualidade electrónica) nun proceso irreversible. Non é aventurado agoirar que os blogs (tal como os coñecemos hoxe) desaparecerán moito antes de que o fagan os libros analóxicos, sendo substituídos por un soporte hoxe descoñecido (imaxino que baseado no audiovisual).
Así e concluíndo, ata o que hoxe coñecemos, ao abeiro desta literacidade electrónica globalizada, apareceron novos xéneros discursivos, tanto sincrónicos (chat, sms) como asincrónicos (e-correo, blogs, páxinas web) que mudaron a textualidade, os hábitos de lectura e as formas de acceso dos seus usuarios. Cada un dos xéneros desta textualidade posúe unha configuración particular, determinada polas potencialidades informáticas e pola elección voluntaria dos usuarios. Así, a textualidade das webs adoita caracterizarse por unha prosa elaborada e correcta en base a publicación de textos non moi estensos (que ocupen apenas unha pantallazo, xeralmente dúas mil matrices) escritos nun rexistro formal. Pola contra, outros xéneros como o correo electrónico, o chat, as conversas instántaneas ou os blogs empregan unha textualidade discontinua e fragmentaria onde se vai esvaendo a distinción entre oralidade e escritura; a relaxación e redución ortotipográfica (por desleixo ou como marca de economía comunicacional), o emprego de emoticonas, xogos gráficos, puntuación selectiva ou de rexistros coloquiais son característicos destes xéneros escritos espontáneos onde se escribe e le en base a novas convencións.
Vivimos, pois, inmersos no novo paradigma da comunicación cultural dixital, que propoñendo retos, ofrecendo oportunidades e suscitando múltiples incertezas e problemas non resoltos introduce moitos cambios na textualidade e focaliza a importancia do contido”.

Etiquetas: , ,

A pregunta sobre a dixitalización

/en , , /por

Coincidindo co Liber, celebrouse un foro de debate, organizado por Google, sobre O futuro do libro. Se nos atemos ao contido da pregunta de Txetxtu (o vídeo dura apenas dous minutos) a cousa debeu estar moi animada. O debate sobre a dixitalización acaba de comezar no sector editorial en España.
Etiquetas:

FNAC en venda?

/en , /por
Será certa esta noticia? Hoxe polos corredores de Liber non se falaba doutra cousa. Non esquezamos que estaba previsto que a cadea francesa de distribución de produtos culturais abrise un establecemento na Coruña na vindeira primavera.
Noutra orde de cousas, é importante salientar que, por fin, o estand de Galicia en Liber ten un deseño xeitoso e de país moderno. Para vindeiras edicións só haberá que facer algúns retoques funcionais (como procurar unha mellor ubicación, máis central e con maior capacidade de exposición), mais imos polo bo camiño. A única chata que lle poñería é a denominación escollida para o estand (obxecto de bastantes brincadeiras por parte de expositores doutras comunidades: coa saída de Fraga da Xunta mudou, tamén, o nome do voso país?). Eu preferiría a denominación de “Libros de Galicia”, sinalando a presenza conxunta e solidaria da Consellaría de Cultura e dos editores privados. Tamén é un orgullo que tres dos nosos editores teñan estand propio: Nova Galicia, Kalandraka e OQO, mostra da vitalidade exportadora destas empresas. Beizóns para elas (que polas informacións están tendo unha moi boa feira).
Etiquetas: ,

A lectura, eixo do novo modelo comunicacional

/en , /por
(Ilustración vía Roger Michelena)
Ás portas da celebración do primeiro encontro de “Blogs e libros“, no que participaremos o vindeiro venres, preparei unha reflexión sobre o que entendo é a centralidade que adquire a lectura no novo contexto da literacidade electrónica. Velaí un fragmento do texto:

“Desprazada a preeminencia do soporte analóxico sobre o contido, o novo paradigma de comunicación cultural electrónica asume a lectura como o seu elemento central, modificando radicalmente as funcións que desempeñan as industrias e as institucións da cultura analóxica, especialmente o papel dos editores, dos libreiros e das bibliotecas. A lectura convértese así na actividade que caracteriza a comunicación cultural, concibida como un elemento transversal entre os soportes impresos e electrónicos.
Deste xeito, xa non é posible definir o libro, como se veu facendo ata agora, como un ben cultural impreso dun determinado número de páxinas encadernadas; senón, como establece o anteproxecto da nova Lei de Lectura e do libro, como “a obra científica, literaria ou de calquera outra clase que constitúe unha publicación unitaria, editada nun ou varios volumes e que pode aparecer impresa ou en calquera outro soporte susceptible de lectura. Do mesmo xeito, enténdense incluídos nesta definición os materiais complementarios de carácter impreso, visual, audiovisual ou sonoro que sexan editados conxuntamente co libro e que participen do carácter unitario do mesmo, así como calquera outra manifestación editorial”.
Con esta redefinición, recoñécese que o característico do mundo do libro non reside xa no soporte (sexa analóxico-impreso ou dixital-electrónico) e, si pola contra, na actividade que promove, a lectura. Concibida a edición deste xeito, modifícase o papel dos editores e da industria do libro que no futuro ha de estar centrado sobre a produción e distribución de contidos culturais escritos.
Outrosí sucede coa biblioteca concibida agora como unha institución cultura pública especializada no acceso á lectura dos cidadáns. A biblioteca xa non almacena e pon a disposición da súa comunidade soportes analóxicos impresos (libros, xornais e revistas), senón que debe ofrecer, tamén, todo tipo de soportes susceptibles de ser lidos, escoitados ou visionados (sexan ríxidos ou en liña). A biblioteca, neste novo modelo comunicacional electrónico, transfórmase na primeira institución cultural de cada comunidade local para acceder á nova Sociedade do Coñecemento, especializándose como un punto de acceso público tanto á rede comunicacional dixital como aos fondos documentais analóxicos.
Este modelo de convivencia do impreso e do dixital na comunicación cultural escrita obriga a repensar as políticas culturais públicas sobre a lectura e a modificar os usos e costumes da industria editorial e da súa cadea de valor. Aparecen así numerosos interrogantes para os que actualmente existen escasas respostas. No eido da propiedade intelectual o entorno dixital require un modelo de propiedade intelectual máis flexible (como supoñen xa as licenzas Creative Commons) para abordar tanto o feito da autoría compartida como o acceso aos contidos que, a partir de agora, non se realizan só mediante a adquisición do produto. No eido da industria editorial, o novo entorno dixital permite a actualización constante dos contidos, feito extraordinario para as obras de referencia ou educativas, o que conleva modificar o xeito de comercializalos (actividade reservada tradicionalmente ás librarías). No eido bibliotecario, o modelo comunicacional electrónico, require de novas infraestruturas e dun novo perfil profesional para a figura do bibliotecario, profesional do fomento da lectura e da documentación analóxica e dixital.”

Etiquetas: , ,

Se buscabas un deus

/en , , , /por

María Liñeira envía dende Oxford a primeira crítica de Se buscabas un deus a terceira novela de Xabier Quiroga.
O autor de Atuado na braña, un modelo de discreción e elegancia, volve con outra novela de longo alento (conco entas páxinas), que desmiuza moitos dos enigmas que deixou aberta a súa primeira e exitosa novela. Nesta nova entrega, que se pode ler independente da primeira, aínda a pesar de compartir abondosas intertextualidades, Quiroga confírmase como un dos narradores máis dotados e convincentes cos que actualmente contamos.
A procura de Ivo, o rapaz protagonista da novela, que arrinca do que semella un traballo universitario sobre Atuado na braña, convértese nun pretexto para denunciar o que paseniñamente, se cadra sen decatarnos, acontece e deixamos pasar. Mesturando realidade e ficción, cun estilo novidoso e sorprendente forza narrativa, Se buscabas un deus (como sinalamos no texto de contracapa) “vai atrapando ao lector no fío dunha inusitada trama que, ao tempo que presinte a desfeita, camiña parella á escolla do que nos quedará: resignarse ou buscar o amor e a liberdade”. Unha novela sobre a indagación e sobre o crecemento persoal, como ben sinala María Liñeira, que propón unha profunda reflexión sobre o presente da actual sociedade dixitalizada da globalización. Estou certo que sorprenderá a moitos lectores e agradecerán os seguidores do escritor do Saviñao.

Etiquetas: ,

Os 10 libros en galego para ler antes do 18 anos

/en /por
Tökland faise eco do ránking publicado en ADN sobre os 10 libros para ler antes dos 18 anos. A pesar de que sei dos perigos de facer este tipo de listas, atrévome, para animar o debate, a propoñer a miña (en lingua galega e practicamente todos editados por Xerais), sen establecer prelación entre ningún dos títulos:
Despois de escribir a miña escolma, son consciente da imposibilidade de confeccionar esta lista de “imprescindibles”, xa que me quedan fóra moitos dos meus preferidos. Ben recordo que cando decidimos elaborar outra semellante, á hora de propoñer criterios para a elección de fondos das bibliotecas de primaria, tivemos o mesmo problema xa que nos saían máis de dous centos de títulos. Pois iso, a estes primeiros dez, habería que engadirlle outras moitas decenas. Eis unha proposta para enriquecer e continuar…

Suso de Toro: o papel do intelectual

/en , /por

Hoxe aparece outra interesante entrevista a Suso de Toro, desta volta, por fin, en El Pais. Suso, como é adoito, reflexiona con profundidade sobre o seu papel como escritor. Entendo que deben subliñarse algunhas das súas respostas:

  • El intelectual es una figura natural en la sociedad liberal-democrática, una especie de ciudadano militante que vive en tensión. Pero tiene contraindicaciones. Al artista y al intelectual nos mueve la vanidad, y eso puede a veces más que el rigor del pensamiento o incluso que el sentido ético. Los intelectuales somos útiles sólo en la dosis adecuada. En exceso, resultamos peligrosos. Pero prefiero al intelectual combativo que al que navega entre dos aguas para sacar partido de todos.
  • A veces me fastidia, pero cuando uno ha llegado a los 50 años y ha juntado tantos enemigos es porque hay algo en mi naturaleza que me lleva ahí. Soy belicoso y pendenciero. Pero también tengo algo de moralista, me exijo un modo de estar en la vida. Me muevo más por eso que por la ideología.
  • El franquismo no fue sólo una dictadura, fue un régimen asesino. Se basó en el militarismo como ideología, junto al nacionalismo español en su versión nacional-católica. Pero también tuvo un injerto de nazismo, que es lo que más me interesó y lo que explica mi personaje. El nazismo consiste en hacer ideología del odio y la deshumanización. El protagonista de mi obra no es un meapilas como Franco. Es un violento nihilista y ateo. Alguien que cree en la vida como muerte y como acción. Es como Goering, que decía que no se hizo nazi por la ideología sino porque le gustaban los disturbios. Mi personaje es un hombre culto, con una argumentación ideológica muy de la época, muy europea. Practica el elitismo y la ética guerrera. Y se cree más que humano, un semidiós. Nosotros diríamos un monstruo.

Actualización (19.10): Joan Carles Girbés, o editor en catalán de Suso, publica este interesante comentario sobre a recepción de Home sen nom.

Etiquetas:

25 anos do Xurelo

/en , , /por
O pasado sábado celebrouse en Ribeira un acto con motivo do XXV aniversario da primeira viaxe do Xurelo. Aquela expedición, promovida pola nosa emerxente Esquerda Galega e por algúns membros de grupos ecoloxistas, con motivo de tratar de impedir os verquidos radiactivos a 750 quilómetros da nosa costa, foi a primeira mobilización en defensa do mar de Galicia. Anos despois, Agustín Fernández Paz escribiu unha fermosa homenaxe literaria, convertida polo apoio dos lectores nun dos referentes da nosa literatura infantil.
Os valentes expedicionarios do Xurelo amosaron que tamén era posible en Galicia un novo xeito de entender a participación política e social. Aquelas mobilizacións, que duraron tres anos (incluída a primeira manifestación galega en Bruxelas), conseguiron impedir o funcionamento do cemiterio nuclear previsto e a prohibición internacional de verquidos radiactivos na chamada Fosa Atlántica. Estou seguro de que a resposta cívica do Prestige nunca se tería producido sen este humilde precedente.
Os heroes do arco da vella do Xurelo merecen hoxe o noso recordo e maior agradecemento.

(Foto: Xosé Castro)
Actualización (27-09-2006): Magnífico o o poema de Sara Jess.
Actualización (30-09-2006): Rúa do sol (un blog mariñeiro que non coñecía ata hoxe) publica un post moi esclarecedor sobre a expedición, identificando o nome de todos os participantes. Outra proba de como na rede podemos ir tecendo a memoria.
2ª Actualización (30-09-2006): o xogo das diferenzas entre as fotos que propón Josito é xenial. Na foto publicada tiraron pola borda ao pobre Xurxo Lobato. É incrible!


Actualización (01-10-2006): vía Depósito atopo a fotografía da mesa da homenaxe.

Actualización (09-10-2006): O fotógrafo Xosé Castro escribiume para indicarme que é o autor da foto da expedición, solicitándome que o fixera constar (como aquí facemos). Indica, tamén, que a foto foi sacada en automático, sendo el o primeiro pola esquerda agachado. Xosé Castro cubriu a información fotográfica para La Voz de Galicia, mentres que Xesús Naya ocupouse da información textual. Quedan recollidas, pois, as precisións.

Etiquetas: ,