«A árbore é o poeta». Federico García Lorca
Lembraremos este verán do 19 por ser no que o Concello de Vigo ordenou talar todas as árbores das beirarrúas da Gran Vía, entre as rúas María Berdiales e Venezuela. Coincidindo coas obras de humanización no mesmo treito, a decisión do goberno local foi avalada polos informes dos técnicos municipais que determinaron o mal estado de saúde e o perigo que supoñían para os peóns. Dúas mañás abondaron para que unha desapiadada motoserra rematase con esta ducia e media de tileiros e castiñeiras de indias, que ao longo de sete décadas formaron parte das características ringleiras vexetais laterais da primeira avenida con bulevar central das existentes no país noso.
Unha actuación irreversible que provocou a indignación da veciñanza deste parte da Gran Vía, máis aínda cando puidemos comprobar in situ ou polas fotos que cidadáns e fotoxornalistas sacaron durante unha actuación realizada con inusual rapidez, que unha moi boa parte das árbores gozaban de aceptable saúde e que máis alá do inevitable deterioro provocado polo seu teimoso combate contra a polución atmosférica, nun dos puntos de maior contaminación da cidade, as follas, o tronco e as pólas non tiñas marcas aparentes de pragas ou doenzas. A que obedeceu entón esta tala masiva, onde non se indultou a árbore ningunha, unha das máis agresivas que lembramos na cidade, cando estas árbores plantadas cando se abriu a avenida poderían ser conservadas na actuación proxectada no bulevar? Que se fixo nas últimas décadas para evitar semellante deterioración que levou á perda de parte tan significativa do patrimonio natural da cidade?
Mais nesta cuestión da conservación e coidado do arborado no núcleo urbano vigués chove sobre mollado, xa que nas obras de «humanización» (eu prefiro substituír ese termo propio da mercadotecnia política polo de «renovación do viario») as árbores foron consideradas máis como unha parte do «mobiliario urbano» que como integrantes do patrimonio natural. Valoración que levou a substituír as árbores existentes e as súas incómodas raíces para o pavimento por maceteiros ornamentais onde colocar arbustos e flores, dos que as oliveiras bonsais de Rosalía e a dinosebe son dúas boas mostras. Substitución ornamental que semella será tamén a que se produza nas beirarrúas desa Gran Vía liberada de raíces, na que se anuncia a colocación en espazo preferente dun bautizado como «peixesebe» (no proxecto, «un topiario en forma de peixe», cun valor de 40.000 euros).
As árbores son seres vivos sensibles, fonte de vida e de luz, mananciais de osíxeno e recendos, razón pola que a súa presenza nos espazos urbanos máis saturados é indispensable, sen menoscabo da beleza que engaden á paisaxe. As sufridas árbores urbanas viguesas, como as camelias, laranxeiras, sempreverdes, chopos ou tileiros das nosas principais avenidas, melloran a calidade do aire e foron até agora os únicos amortecedores da contaminación acústica e atmosférica. O arborado urbano, ademais de facilitar o dereito cidadán a gozar dos espazos de sombra en rúas, paseos e espazos infantís de xogo (algo que de forma incomprensible non se contemplou nos macroparques infantís como o da rúa Venezuela), no verán axuda a arrefriar o ambiente e no inverno a reducir a velocidade do vento, o que contribúe a baixar a temperatura e a incrementar o aforro enerxético. Favorece a retención da auga de choiva, ademais de constituír os hábitats principais dos paxariños, os principais animais vertebrados da cidade, poboación en Vigo hoxe moi minguada. Sen esquecer tanto o seu valor educativo, xa que as árbores caducifolias son os principais testemuños de paso das estacións, como a súa contribución á saúde das persoas e a súa capacidade para estruturar espazos de encontro.
O concello de Barcelona aprobou un modélico plan director do arborado para desenvolver de 2017 a 2037 (pode lerse en Internet), orzamentado con case dez millóns anuais, que debería terse en conta na nosa Barcelona atlántica para reorientar a actual política municipal sobre o arborado. Un plan estratéxico que, asumindo os efectos do cambio climático, considera o arborado urbano como elemento fundamental do patrimonio natural da cidade. Un plan concibido cunha visión global e transversal que, entre outras liñas de actuación, pretende preservar o valor patrimonial, a protección, a saúde do arborado e a súa biodiversidade, velando polo benestar da cidadanía.
Continuamos insistindo en que o Vigo do século XXI precisa para facerlle fronte os retos do cambio climático substituír o actual modelo de cidade ornamental polo dunha cidade máis orientada á preservación do seu patrimonio arquitectónico e natural. Evitar arboricidios como os recentes da Gran Vía sería o comezo dun Vigo con raíces.
