Listado de la etiqueta: berbés

Antolóxica de Pulido

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a antolóxica de Antón Pulido no Centro Cultural A fundación de Vigo.

BerbesDespois do éxito de “Kermesse”, a exposición que o pasado nadal encheu de cor as salas do Sexto Edificio do Museo de Pontevedra, o pintor Antón Pulido ofrece unha antolóxica no Centro Cultural Afundación de Vigo, inserida na serie “Grandes artistas galegos”, que dende hai trinta anos se ven realizando na sala situada baixo o Teatro García Barbón. Unha retrospectiva memorable na que o mestre dos Chaos de Amoeiro repasa en apenas trinta e catro cadros toda a súa traxectoria creativa, dende aquela primeira paisaxe nevada de finais dos sesenta, cando exercía de mestre de primaria en Pena Trevinca, unha mostra dos seus inicios figurativos e expresionistas, até os boureos coloristas das famosas kermesses, característicos da súa produción abstracta máis recente. Exposición intensa, emotiva, cálida, fermosa, humana, diversa nos temas e formas expresivas dun artista de formación académica moi sólida, mais tamén de inequívoca raíz popular, que en cada un dos seus cadros expresa a súa perplexidade diante dun mundo en tránsito e a súa confianza nos seres humanos para enxergar a esperanza e a confianza na plenitude da vida.

Tras máis de catro décadas de traballo artístico, despois de centos de pezas, Antón Pulido é un dos grandes mestres da pintura galega. Discípulo na escola de Belas Artes de Barcelona de Joán Hernández Pijuan, desenvolveu un proxecto moi singular de creación artística no que poñendo no centro a fraxilidade da condición humana (eis o tema central de toda a súa pintura) a investigación plástica dialoga coa tradición. Un proceso ao que non foi nunca allea a súa vocación docente e a súa afouteza creadora que o levou a experimentar, ás veces contra corrente, primeiro coas posibilidades do impresionismo figurativo de raíz popular, máis tarde de fauvismo, e xa de regreso a Galicia, asentado en Vigo como profesor de Secundaria, do expresionismo figurativo e máis tarde abstracto.

Nesta escolma do Pulido esencial o espectador comproba con sinxeleza, como sinala o crítico Carlos L. Bernárdez, como a pintura pulidiana “segue o ronsel do clasicismo moderno, expresivo, que compatibiliza o lúdico e o tenso” e como pasou nos anos noventa con asombrosa naturalidade da expresión figurativa á abstración xestual actual, na que non renuncia a presenza da figuración. Eis a razón na antolóxica da presenza dunha das súas paisaxes urbanas do porto pesqueiro do Berbés (1987), unha das súas marabillas viguesas, ou das súas emblemáticas figuras en soidade, sexa as retratadas no medio do camiño da vida, a dos músicos tocando para si ou a de seres desconcertados ao pé do abismo, todas envoltas na plenitude da súa cor, na potencia dun trazo capaz de simplificar os detalles do contexto da traxedia. Cadros que son relatos breves, contos condensados, de grande forza narrativa como “Noite” (1992) ou “O sono” (1989), nos que na intimidade dos amantes nun cuarto ofrece elipses visuais envoltas en sombras, capaces de expresar a fraxilidade do cotián e a complexidade da relación humana.

Xaora, a de Antón Pulido é unha pintura de rostro humano, que a pesar da complexidade da existencia, evita a desolación, o desacougo e o pesimismo conformista e paralizante. Eis a presenza na retrospectiva da potencia cromática das kermesses, dende aquelas primeiras nacidas a comezos dos noventa, características da produción pulidiana das dúas últimas décadas, que como sinala o crítico Antón Castro constitúen “un modelo de representar a vida e a arte, conciliando o equilibrio entre a natureza e o home, vertebrando os seus estados de ánimo nas atmosferas festivas e non festivas”. Antón Pulido conseguiu así devolverlle a emoción e a sinceridade á pintura, envolvendo o xesto gráfico con formas e cores, escrutando os límites das sombras e abrindo os cadros pola potencia da sinfonía da cor ao gozo e ao abraio do espectador.

A intervención artística que Antón Pulido realizará en Peniche, entre o remate de Pi e Margall e o camiño de Pazos, constitúe unha moi grata noticia. O que foi durante varias décadas un espazo de fronteira de Vigo coa súa cidade xardín, recuperará da man do artista unha nova personalidade de seu. A kermesse pulidiana, na que a potencia do vermello emerxerá sobre a sinfonía cromática vibrante dun grande mural que terá continuidade en varios edificios, transformará unha encrucillada moi degradada nun punto de encontro, descanso e lecer cidadán. A arte humanizando os espazos públicos, a pintura rexenerando o tecido urbano, os artistas contribuíndo a humanizar a cidade, a cidadanía interrogándose coa creación artística. Por fin, unha noticia cultural en Vigo que merece ser salientada en tipografía negriña, como esoutra da magnífica antolóxica de Antón Pulido, un dos grandes artistas do noso tempo.

A vila de Vigo

No artigo da semana en Faro de Vigo, coincidindo coa Festa da Reconquista, ofrezo unha síntese do proceso de transformación da vila de Vigo en cidade moderna e industrial que se produciu no século XIX.

imgresÁs portas da celebración da festa da Reconquista, inaugurouse na Casa Galega da Cultura a exposición “A Vila de Vigo no século XIX”. Unha magnífica oportunidade para coñecer de primeira man o vestiario, os oficios tradicionais e os instrumentos musicais daquel Vigo de hai douscentos anos, cando era apenas unha vila amurada de dous mil veciños, arredor dos sete mil habitantes, cuxas edificacións se foron arremuiñando na aba do monte Feroso e na beiramar da ría. Unha exposición que axuda a identificar que o ADN da actual cidade metropolitana está cifrado na cultura mariñeira e comercial da Ribeira do Berbés, na incipiente actividade industrial e dos oficios manuais, que comezou a instalarse entón nos barrios de extramuros, como tamén na cultura tradicional agraria das vizosas terras do Val do Fragoso.

Non esquezamos que as murallas da vila de Vigo comezaron a ser construídas en 1656, cando contaba apenas 1.500 habitantes, a maior parte artesáns, mareantes e pescadores. Porén, a comezos do XIX, a poboación multiplicouse por cinco grazas ao desenvolvemento da actividade pesqueira dos mariñeiros da Confraría da Misericordia e no inicio da industria da salgadura da sardiña promovida por inmigrantes cataláns. Mais tamén coa autorización da actividade comercial naval e coa actuación da flota corsaria de armadores, como os da familia Marcó del Pont, que chegaron a armar en corso até oito buques, sendo moi influíntes na actividade comercial e política viguesa durante as tres primeiras décadas do século XIX. Carácter corsario, salientado por Xosé María Álvarez Blázquez, que non se debera esquecer, se ben entendendo que esta actividade relacionada coa pirataría era autorizada polos responsables do reino para perseguir o comercio naval dun país inimigo.

Aquela vila amurallada da primeira metade do século XIX tiña seis portas: Gamboa, Laxe, Ribeira, Falperra, Pracer e Sol. Intramuros as rúas eran costentas, estreitas e tortas e as casas dispoñíanse con escasa harmonía. Contaba con tres prazas, a da Constitución, a da Pedra e a da alfóndiga ou da Pescadaría (hoxe da Princesa), onde en 1832 se construíu o primeiro teatro da cidade, que Nicolás Taboada Leal na súa famosa descrición da cidade de 1840 cualificaba como “o mellor de Galicia”. Extramuros foron desenvolvéndose catro barrios, dous na beiramar e outros dous no interior. O Areal, ou de Santiago de Vigo, estendíase dende a porta da Gamboa até o Areal, arredor do camiño cara Redondela e Santiago, sendo alí onde se foron instalando as industrias da salga e os primeiros edificios residenciais de fasquía burguesa. No extremo contrario, na enseada do Berbés, consolidouse o barrio de pescadores a partir da porta da Ribeira. Máis arriba formouse o da Falperra, arredor dos camiños que cara Baiona e Tui saían desa porta que co tempo irían conformando a rúa de Santiago e o paseo de Alfonso XII. Por último, o Salgueiral, situado nunha zona de fortes pendentes, artellouse arredor da estrada de Castela que saía da Porta do Sol e que máis tarde trazaría a rúa Príncipe.

Ese foi o celme da vila de Vigo, declarada cidade en 1810, que adquiriu o carácter efémero de capital provincial durante o trienio liberal. Habería que agardar ao proxecto de Marcoartú en 1837 para contar, coma Ferrol do XVIII ou coma Bilbao e Santander, coa súa primeira posibilidade dunha nova poboación apoiada no seu porto. Proxecto urbanístico que sería recuperado vinte anos despois e realizado só nunha pequena parte polo enxeñeiro José María Pérez. Proceso de ensanche da cidade que, por fin, levará á demolición das murallas no ano 1869 e aos primeiros recheos dos peiraos da Laxe, dos terreos da Alameda e da construción das edificacións do “ensanche de García Olloqui” de 1870. Vigo preparábase para a consolidación do ensanche da fin de século, o dunha cidade industrial moderna, corazón dunha ampla área, que integraría aos concellos limítrofes de Bouzas e Lavadores, o que o arquitecto Antonio Palacios definiu como “cidade imán”.

Xaora, aquel Vigo do século XIX foi unha cidade cosmopolita que non renunciou a súa actividade cultural, asociativa, recreativa, festiva e deportiva. Unha cidade na que foi determinante o papel modernizador dos seus xornais, desde a aparición en 1853 de “Faro de Vigo”, polarizando a opinión conservadora, até os diversos proxectos de carácter liberal e progresista, primeiro “La Oliva” e “El Miño” en 1856, máis tarde “La Concordia” en 1873 e “Galicia. Diario de Vigo” en 1922.

Nestes días de festa popular, ademais de recuperar o elegante vestiario daquel tempo e teatralizar un episodio histórico da Reconquista, cómpre non esquecer de onde vimos como colectividade. Quizais así entendamos mellor onde estamos e poidamos definir onde queremos levar ao Vigo do futuro.

Berbés, o porto dos portos

A páxina marítima do Faro anuncia que entrou peixe na lonxa: «Dezaseis bakas, con 90.000 quilogramos e un pincheiro con sete mil quilogramos e dous espadeiros con oito mil quilogramos de peixe entraron onte no Berbés». Bacallao, badeixo, berete, bogóns, botos, brecas, castañeta, congrio, quenlla, marraxo, linguado, pescada, pescadiña, pescadiña fina, peixe sapo, polbo, pota, raia, rapante. Son as cinco e dez da mañá. A serea anuncia a entrada dun barquiño de baixura. Axiña vai comezar a poxa nesta cidade do peixe. Xurxo Souto proclámao con fachenda: «Se Galicia é un reino mariño, tecido con mil singraduras, o reino largo do mar ten unha capital verdadeira: O Berbés, o porto dos portos». E non lle falta razón a Xurxo, por que os fíos de todas as mareas enguedéllanse, cada madrugada, desde hai máis de douscentos anos, coma un novelo na nosa Ribeira, dende a humilde praia de pescadores de atún, que impresionou a Hemingway na súa visita do ano 1921, ao desaparecido Tinglado General de Empaque, dende os novos peiraos do recheo á moderna Lonxa de Beiramar. Os vigueses somos o que somos grazas ao boureo diario do Berbés.

Os norais do Berbés están gastados con tanto trafego. Hai noventa anos que os primeiros bous subiron ao Gran Sol, o Mar Céltico, na procura  do mar das Galiñas ou do mar do Candil. Daquela comezaron a improvisarse estaleiros nos peiraos e nas rampas dispoñibles do vello barrio de pescadores. Os carpinteiros de ribeira afanábanse en labrar cascos maiores e os primeiros armadores encargaron a Glasgow máquinas e caldeiras para equipar os seus moto-pesqueiros de fume. Cos anos cincuenta, as primeiras parellas, como o «Rande» e o «Rodeira», cruzaron o Atlántico á procura do bacallao de Terranova. Dez anos despois, da man da recén creada Pescanova, o «Lemos», o «Andrade», o «Doncos», «o Pambre», «o Soutomaior» e o «Vimianzo» –nomes dos castelos galegos para os primeiros conxeladores de altura– atracaron nesa cidade galega que dende entón é Capetón (Cape Town, A Cidade do Cabo). A partir de 1977, coa consideración das 200 millas como novo límite das augas xurisdiccionais e coa nova política pesqueira comunitaria as nosas embarcacións foron expulsadas dos caladoiros tradicionais que abriran con velas e carbón, case cincuenta anos antes. Sempre inqueda, a nosa xente do Berbés abriu na dúas últimas décadas novas rotas oceánicas: descubríronse os caladoiros de Malvinas, das Seichelles e Madagascar no Índico, onde traballan os atuneiros dos «Albacora» ou do fletán do Atlántico Norte. Mais iso xa é outra historia que haberá algún día que contar. Hoxe apenas quedan esoutros nomes de embarcacións que quixemos rescatar da memoria nosa.