O control da palabra

/en , , /por

Hai case un mes anunciabamos a publicación da edición española do novo libro de André Schiffrin. Non é nova a miña devoción polos libros sobre libros. Hoxe lin con auténtica paixón o último ensaio deste veterano editor no que analiza con lucidez os fenómenos da concentración de editoriais e medios de comunicación que tiveron lugar desde a publicación do seu xa mítico La edición sen editores.
Sen ser nova a súa análise, Schiffrin –á vista do caso francés de concentración editorial e do control dos medios nos Estados Unidos despois do 11-S– conclúe que na actualidade (o libro está pechado a comezos de 2005) a práctica totalidade da universo da palabra escrita (coa excepción de Internet) quedou sometida a control. Proceso que afecta tanto ao mundo da edición, como ao da prensa, a radio e o cinema (tanto no que atinxe á produción como a distribución dos seus produtos), xa que todos estes sectores da industria cultural das ideas e información escritas, agora están en mans de grupos industriais que, polas súas conexións co estado, crean unha poderosa rede de relacións bilaterais de vencellos mutuos.
Con respecto ao volume anterior, pareceume novidosa a súa análise dos procesos de concentración da distribución editorial e os efectos perversos que isto supón para a rede de librarías independentes (en Francia apenas xa o 19% das vendas do libro). A descrición pormenorizada das estratexias dos discounters estadounidenses (que xa controlan a venda do cincuenta por cento dos betsellers) e dos responsables dos hipermercados franceses (captan o 20% do mercado do libro, o 42,3% dos CD e o 70% dos DVD) é tan clara como moi anticipatoria para nós.
A pesar do sombrío do panorama descrito, Schiffrin non se deixa abatir polo pesimismo e apunta algunhas alternativas para opoñerse a este proceso que, para el, non debe ser considerado como unha fatalidade:

  • Desenterrar a idea do investimento público no lanzamento de medios independentes (editoriais e xornais) como sociedades de interese público de carácter non lucrativo, sempre que fosen controlados polos seus cadros de persoal.
  • Crear cooperativas de lectores. Pon o exemplo a de Ordfront, a editora sueca (onde ata xaneiro de 2006 publicou orixinalmente os seus libros o xenial Mankell) na que 30.000 lectores aboan anualmente 20 € anuais e reciben unha revista de información editorial das súas novidades (en realidade un modelo de clube de lectores). Estímase que a compra do 10% dos socios desta cooperativa comprometida coa democracia e os dereitos humanos abonda para equilibrar as súas contas.
  • Promover librarías e salas de exhibición de cinema públicas (como xa sucede en Noruega).

Un libro o do rabudo Schiffrin que recomendo moi vivamente a todas as persoas interesadas no futuro das industrias culturais no entorno da globalización.

Etiquetas: ,

Eu son um lápis

/en , , /por

Vía Alcameh coñezo a tradución portuguesa deste libro incluído por Publishers Weekly entre os mellores libros de 2004 no apartado de Non ficción. “Un profesor, os seus alumnos e o seu mundo de historias”. Semella interesante para os lectores interesados en cuestións educativas. Non atopo tradución en castelán.

Etiquetas:

A terra cantada

/en , , /por

A bibliografía sobre cuestións políticas non é moi extensa en Galicia nin en galego, razón pola que é moi de agradecer este novo libro de Camilo Nogueira, con certeza o político nacionalista que máis escribiu nos últimos vinte e cinco anos. Desta volta, tras a exitosa publicación do primeiro volume d’ A memoria da nación, Nogueira ofrece n’ A terra cantada unha primeira antoloxía de oitenta dos seus textos políticos escritos todos eles dende 1981 a 2005.
Camilo Nogueira escolmou algunhas intervencións parlamentarias moi salientables (a do retorno dos restos de Castelao de 1983, a pioneira proposición de Lei de Normalización Lingüística de 1981, a iniciativa presentada en 1990 no Parlamento de Galicia sobre autodeterminación como nación, ou a longa lista de preguntas ao Consello e de intervencións nas sesións plenarias do Parlamento europeo sobre a cuestión dos inmigrantes mortos nas costas europeos), algúns discursos e intervencións políticas, e sobre todo, unha parte significativa das súas colaboracións en revistas especializadas de fóra de Galicia e xornais como El País, La Voz de Galicia, A Nosa Terra e Vieiros, o medio electrónico onde publica na actualidade.
Precedido por un fermoso limiar, “O comezo do mundo”, o libro artéllase arredor de catro capítulos que son outros tantos eixos das preocupacións do autor: o primeiro, “Provincia ou nación” (onde aborda as cuestións referidas ao desenvolvemento do movemento nacional galego); o segundo, “A memoria e a amnesia” (no que reflexiona sobre as contradicións existentes sobre o papel de Galicia, Cataluña ou Euskadi dentro de España); o terceiro, “Unha revolución histórica” (onde percorre e analiza os fitos decisivos do proceso constitucional europeo recente); e, por último, “O imperio declinante” (no que, dende a súa dilatada experiencia internacional, dá conta dalgúns dos acontecementos máis salientables da última década).
A pesar de construír o volume con materiais de datas e intencionalidades, seguramente moi diversas, Nogueira ofrece un libro con unidade e grande coherencia pola súa intención explícita de propoñer ao lector como fío condutor unha reflexión sobre a construción do proxecto nacional galego nos últimos dous séculos. Interpretación ou lectura non tanto como a historia dun nacionalismo concibido como ideoloxía, senón como unha proposta de liberdade, progreso e independencia que, cos seus erros e os seus acertos, reflicte a procura do autogoberno para Galicia situarse como nación no mundo sen mediacións políticas estatais sacralizadas.
Especial interese ten, na miña opinión, á chamada explícita do autor ao nacionalismo galego contribuíndo a que a sociedade asuma a oportunidade de emprender o camiño que conduce a ser nación política, abandonando calquera tentación de resignarse e subordinar a propia personalidade á dominante no estado. Nogueira enuncia unha menxase esperanzada para unha Galicia con vontade de mudar a súa perspectiva histórica, reencontrándose como nación política, unindo a memoria do pasado co proxecto do futuro. Para iso deberá aceptar a responsabilidade de valerse economicamente, na interdependencia que se impón hoxe a todas as entidades nacionais e estatais; promover un desenvolvemento económico e social autocentrado; recoñecer a lingua galega como nacional e universal; contar cun autogoberno resultado da autodeterminación, por moito que isto sexa o porduto dun pacto histórico que teña en conta a realidade plurinacional da convivencia na Península e en Europa, contar cunha presenza autónoma no mundo… Pensar, en definitiva, o mundo desde a propia Terra e sendo do mundo en dialéctica coas circunstancias de cada tempo. Velaí a terra cantada que presentaremos o martes en Compostela.

Literacidade ou cultura escrita

/en , , /por

Aproveito os poucos ocos dos que dispoño estes días para mergullarme no magnífico libro novo de Cassany. Interesoume moito a importancia que lle concede ao concepto de literacidade crítica e a súa insistencia en que non se pode entender nada plenamente, se non se relaciona co autor, o lector e as súas comunidades. Isto supón para el a necesidade de incluír unha perspectiva crítica na lectura.
A “literacidade” ou “cultura escrita” non inclúe só o código escrito, abranguendo tamén outros ámbitos como os xéneros díscursivos, os roles do autor e lector, as formas de pensamento ou os valores e rerpesentacións culturais do texto.
Cassany aposta por unha literacidade crítica que fomente o diálogo entre o discurso (o autor ) e o lector, o que favorecerá o crecemento dun eu autónomo, consciente e construtivo. Concepto que se entende mellor botando man dunha célebre cita de Paulo Freire: “a comprensión acadada a través da lectura crítica implica percibir a relación que existe entre o texto e o seu contexto”, ou noutras palabras, a lectura é unha práctica social e cultural inserida sempre nunha comunidade e tempos concretos.

Tras as liñas

/en , /por

Sei que somos moitos os devotos da Cociña da escrita, o famoso libro no que Daniel Cassany propoñía unha reflexión sobre a escrita e a redacción dos textos. Estes días acaba de aparecer a tradución española de Rere les línies, un ensaio sobre a lectura contemporánea. Nesta súa última obra Cassany reflexiona, tendo en conta que os textos e a lectura mudan dependendo das épocas da historia e das distintas comunidades, sobre cómo lemos neste século XXI e cáles son as circunstancias lectoras que nos condicionan. O cambio dos formatos (do libro á pantalla), o zapping lector ou multilectura, as lecturas de divulgación científica son algúns dos novos fenómenos lectores estudados dende un enfoque que considera a lectura e a escrita como construcións sociais. Cassany propón no libro un interesante xogo para que os seus lectores non crean todo o que el escribe. Dentro duns días volveremos, máis de vagar, sobre os contidos deste libro imprescindible.

Por certo, Anagrama tamén anuncia a aparición de El control de la palabra de André Schiffrin, continuación da análise dos efectos da concentración editorial, iniciado co seu famoso La edición sin editores. Promete.

A cultura na era da incerteza

/en , /por

Interesoume a recomendación que fan Txetxu e Catuxa do libro La cultura en la era de la incertidumbre (Sociedad, cultura y ciudad) (tradución do orixinal catalán) de Ferrán Mascarel, rexedor de Cultura do Concello de Barcelona. O libro promete, sobre todo, se temos en conta algunhas afirmacións como as que fixo o autor nesta entrevista, da que recollo algunhas respostas:

–¿La cultura està dominada per la lògica del mercat?
–Sí, segur, encara que, d’altra banda, la societat és globalment molt més cultural del que ens pensem. Economia, política i cultura estan entrecreuades. No hi ha cap àmbit en què els altres dos no hi estiguin permanentment presents. L’àmbit econòmic és molt cultural i l’àmbit cultural és molt econòmic. Finalment, el conjunt de lògiques econòmiques de la societat, que són preeminents en la segona part del segle XX, tenen, més que raons objectives, premisses bàsicament ideològiques i culturals. La tesi del llibre és que la cultura és per tot arreu. La cultura és un procés permanent de construcció i desconstrucció d’idees, de valors i coneixements, que són els que formen el magma cultural que envolta els àmbits econòmic, polític i artístic.

–La cultura és complexa, doncs…
–La cultura té, com a mínim, quatre dimensions. Una de simbòlica, que té a veure amb les identitats. La paraula identitat té poc èxit, se la identifica amb el nacionalisme en el sentit polític de la paraula i, en canvi, jo tinc la impressió que la paraula identitat és aquest referent cultural que ens permet identificar-nos a nosaltres mateixos i identificar la nostra relació amb els altres. Les identitats no són confrontació. Hi ha una segona dimensió que és la que clarament tots identifiquem com a cultura, que és la creativa, que generalment s’identifica amb l’art, però que, a hores d’ara, va molt més enllà de la vida artística tradicional. Un pot no ser artista i en canvi sentir-se creador a través de la seva feina, per exemple. Hi ha també una dimensió econòmica en el fet cultural. Cada cop més diem que la major part de la nova economia té una dimensió cultural. Hi ha autors que diuen que el capitalisme està donant pas a un capitalisme cultural, en què els béns culturals són els que estan en primer pla. Hi ha un quart element, que és el convivencial. La major part de la humanitat té en la producció cultural un element de producció convivencial. El que provoca conflictes no és la cultura. Jo sóc contrari a aquesta tesi que la diferència cultural provoca conflicte. Provoca conflicte la voluntat de poder polític, però no la cultura. La gent pot sentir-se diferent i no per això té ganes d’agredir-se. Al contrari, tenim ganes de coneixe’ns.

–Com han de gestionar la cultura les administracions públiques?
–Cal una actitud que reculli el millor del liberalisme i el millor de la socialdemocràcia. La millor política pública és la que genera instruments de llibertat, de diversitat, eines de densificació dels instruments d’expressió cultural. Des de l’administració pública no s’han de decidir les orientacions de la vida cultural. Això ho fa la societat civil. L’única missió que cal que l’administració pública garanteixi és el pacte social de la democràcia.

–En el llibre planteja l’excessiu distanciament que hi ha entre cultura i educació…
–L’any 1959 Malraux va crear a França el model actual de ministeri de Cultura. Visibilitzar la cultura, en separar-la del ministeri d’Educació, va ser positiu. La seva política de democratització del fet cultural bàsicament va consistir a dir: “Les belles arts s’han de posar al servei del poble”. Aquest és l’aspecte positiu. Però hi ha un altre element que amb el temps s’ha mostrat negatiu, que és la diferenciació entre cultura i educació. El món educatiu és un productor extraordinari de cultura i, des del món de la cultura, s’hauria de defensar que tingui prou recursos. Quina és una de les principals eines de producció cultural d’un país? Una bona educació, perquè l’educació produeix permanentment coneixements i valors culturals.

–¿És possible afirmar la identitat i alhora innovar i acollir la diferència que ens arriba de fora?
–Jo crec que és possible i que és el repte més apassionant que té aquest país. M’atreveixo a dir que el gran repte d’aquest país no és la lletra de l’Estatut, justament és el que acaba de descriure, és a dir, recuperar en una mateixa lògica de govern i alhora de voluntat civil la modernització i la diversitat. I això bàsicament és cultural. Crec que els grans reptes que té el món són culturals. Distribuir la riquesa i aprendre a viure junts en la diversitat són reptes essencialment culturals. Hem après a crear riquesa, el que no hem après és a distribuir-la correctament. Hem après a estimar el que és diferent, a tots ens agrada viatjar, per exemple. El que no hem après és a compartir en el mateix espai urbà, des de la diversitat, el concepte de ciutadà. Crec que el gran repte cultural del nostre país, del nostre entorn cultural, és aquest, com seguir modernitzant i alhora viure en la diversitat.

Libros o velocidade

/en , , /por
Jordi Nadal e Paco García ofrecen un libro que para letraferidos non ten perda. O descubrimento débollo a Barandiarán. Obrigado.

Elementos de crítica literaria

/en , , /por
Acollo con alegría as primeiras opinións do manual de crítica que editamos recentemente. Semella que pagou a pena o esforzo do equipo de Casas. Creo que contribuirá a densificar o noso debate sobre a crítica, ao tempo que a robustecer academicamente o sistema literario de noso.

Contra a síndrome NNA

/en , , /por
Preparei esta mañá o texto de contracapa do libro de ensaios de Victorino Pérez Prieto que aparecerá o vindeiro mes. Creo que o primeiro que vai chamar a atención será o seu título provocador: Contra a síndrome NNA. Esta síndrome vén ser a de “Non hai Ningunha Alternativa”, a que nace da imposición nos últimos anos do que se deu en chamar pensamento único, global; esa concepción do mundo, da vida, da política e da economía que nos quere convencer de que hoxe xa nos hai máis ideoloxía viable que a ideoloxía neoliberal e o sistema económico do mercado total. Como o letreiro que o Dante puxo na porta do inferno, cómpre “abandonar toda esperanza” en calquera utopía de cambio transformador, pois está de antemán condenada ao fracaso. Este libro nega radicalemnte este fatalismo ancorado no medo e no desencanto paralizante propoñendo como antídoto a esperanza que nace dunha confianza radical en que a auténtica globalización é a da fraternidade e o amor solidario.