Onte 2137: «Reboiras»

Papei de dúas sentadas Reboiras. O camiño da rebeldía (Aira 2021), o libro no que o xornalista Xosé Manuel Pereiro e o historiador Xurxo Martínez González, ao fío do relato biográfico de Xosé Ramón Reboiras Noia, ofrecen unha ollada coral ao proceso de conformación do movemento nacionalista galego arredor da UPG, dende 1969 ao inicio da Reforma Política (1976). Lonxe da tentación haxiográfica sobre unha figura mitificada, que padeceu ilexitimamente persecución e violencia por parte do estado, recoñecida como vítima do franquismo dende 2009, asasinado por tres tiros ás costas pola policía o 12 de agosto de 1975, Pereiro e Martínez afondan no contexto histórico no que desenvolveu a súa actividade política, sindical e armada. Como fixera Suso de Toro en Camilo Nogueira e outras voces (Xerais 1991), ademais de confrontar e rescatar a documentación accesible (prensa legal e clandestina, documentación interna da UPG…) procuraron as voces de xentes (35 persoas) que coñeceron, colaboraron e loitaron con Reboiras.

Con estes vimbios ofrecen unha agra aberta sobre a que desenvolver a memoria colectiva dun tempo que, definen acaidamente, como de fulgor e atrevemento. Especial interese teñen neste exercicio memorialístico os capítulos referidos «a decisión» (1974), á clandestinidade (1974-1975) e á caída (12 de agosto de 1975), nos que se aborda a estratexia da vía armada e se reconstrúe de forma polifónica o relato dalgúns dos seus acontecementos máis relevantes. Xaora, a cerna do libro reside nun exercicio de reparación e de rehabilitación necesarios dunha figura que no relato de Pereiro e Martínez adquire unha moi relevante dimensión política, sobre todo no ámbito organizativo e militante, como nos eidos sindicais e culturais. Mágoa que na edición o editor non se puidese demorar uns días ofrecendo un índice onomástico e unha liña cronolóxica, así como dispoñendo a documentación gráfica (moi valiosa) a un maior tamaño, o que facilitaría, cando fose necesario, a súa lectura.

En calquera caso, libro tan singular e valente como inusual no actual catálogo do libro galego de non ficción, constitúe un extraordinario exercicio dun xornalismo concibido como historia do presente, dunha historia do nacionalismo galego non dependente de relatos alleos. Unha obra que merece todas as nosas recomendacións. Parabéns aos autores e a editora, como tamén ao amplo elenco de voces recollidas neste libro polifónico que aventuro exitoso e referencial.