Lavandeiras en Fronteira

No faladoiro da mañá debatemos de máis sobre as consecuencias políticas do Plan Ibarretxe. Non é doado introducir racionalidade nesta polémica cando se manexan posicionamentos que impiden calquera tipo de acordo. Convénzome, unha vez máis, de que deberiamos centrar o noso interese máis sobre como desenvolver os criterios de reforma do noso ca en participar nestas especulacións estériles sobre unha cuestión que, en todo caso, se dirimirá nas vindeiras eleccións de maio, o auténtico referendo para Euskadi.

Logo recollín a N. e fomos a Fronteira, onde quedáramos co pintor Xosé Luís de Dios. Concretamos a edición ilustrada d´O lapis do carpinteiro, que pretendemos publicar este ano na colección conmemorativa do XXV aniversario. Foi unha hora e media intensa e gozosa no seu estudio. Rodeados dos lenzos das súas lavandeiras inconfundibles, representacións da vida como realidade laboriosamente construídas, De Dios, moi agarimoso e entusiasmado polo proxecto (el xa fora o autor da ilustración da cuberta do libro de Manolo), insistiunos en que a disidencia é a única forma de resistencia na civilización occidental. Un discurso lucidísimo, rebentado polo humor. Xenial !!! Ao mediodía, marchamos cara a Auria, cargados de melancolía, onde concretamos un novo proxecto de texto (o xénero máis complexo do noso traballo).

Hoxe o día non deu para moitos foguetes máis. Contesto a Nelson de Matos e prometo que xantaremos o mes vindeiro onde naceu Portugal. Recibo unha proposta moi interesante sobre a publicación de blos (concretala). Por fin, no día atopo un artigo luminoso; Rosa ten razón semella que vivimos nunha espiral de silencio. Antes de deitarme lerei un dos poemas de Kavafinho (outro descubrimento dos blos galegos!). Mañá viaxarei a Muralla. Este é un mes para pechar proxectos. O tempo xa comeza voar.

Galego de rebaixas

O galego vende por que está nas rebaixas. Non fixo falta que a Mesa argallase unha campaña específica, como sucedía hai anos, para que moitos comerciantes empregasen a eficacia emotiva da nosa lingua como o mellor argumento para anunciar as súas ofertas desta tempada. O valor engadido e a eficacia como reclama comercial da publicidade en galego xa fora sinalada por diversas investigacións sociolingüísticas. Por fortuna, xa contamos cun número aprezable de empresas que se veñen singularizando polo emprego do galego na súa publicidade, salientando así a utilidade da lingua no eido empresarial.

Sen embargo, esta semella non ser a opinión do medio que promove a edición dos fascículos, Galicia siglo XX que apareceron onte por vez primeira nos quioscos. Unha obra moi prometedora e atractiva, dirixida polo profesor Ramón Villares e preparada por un grupo formado polos mellores documentalistas cos que contamos, como son Guillermo Escrigas e Xosé Ramón Fandiño; un proxecto editorial, de concepción moderna e divulgativa, que polo seu grande peso documental recorda ao que no seu día idearamos con Víctor Freixanes. Alén da calidade incuestionable dos contidos, nas poucas páxinas que vimos destaca o seu deseño limpo e ordenado (diferenzando xerarquías, o que é imprescindible para acceder á información nunha obra de referencia coma esta), como corresponde á concepción de Xosé Díaz, un dos grandes diagramadores e deseñadores de libros cos que contamos. En definitiva, gustounos como produto editorial, máis magoounos que, incomprensiblemente, fose editada en castelán.

O século XX foi, como sinala o profesor Antón Costa, o do emprego do galego como lingua culta en todos os eidos. Pensan os editores da obra que publicándoa en castelán contarán con maior número de lectores? Non se deberá, quizais, a unha intención, consciente ou inconsciente, de pretender rebaixar o prestixio do uso culto do noso idioma? Ou, quizais, a esoutro afán de identificar o uso do galego como unha marca de identidade política nacionalista ou de procedencia familiar aldeana, como ten sinalado a profesora Ana Iglesias na súa tese de doutoramento?

Prexuízos sobre o uso do galego, en todo caso, inexistentes para os comerciantes que o empregan para anunciar as súas rebaixas. O galego é a lingua de todos os galegos, un patrimonio común da cidadanía, tanto daqueles que o empregamos habitualmente como dos que prefiren utilizar o castelán. Mágoa destoutra oportunidade perdida para que un proxecto editorial, destinado a aumentar o coñecemento do grande público sobre a nosa historia recente, contribuíse a aumentar a autoestima sobre a lingua de todos.

Cines de Vigo

O arquitecto José Antonio Martín Curty sabe moi ben que os vellos cines vigueses balizaron a nosa memoria. A aparición do seu libro, Cines de Vigo (Instituto de Estudios Vigueses, 2004), supón a recuperación do esquecemento deses espazos culturais que conformaron o patrimonio cinematográfico vigués, hoxe desaparecido case que na súa totalidade. Este último libro dun dos destacados estudosos do noso patrimonio arquitectónico (son tamén súas as monografías sobre Pacewicz e sobre o Edificio Rubira) constitúe unha obra de investigación exhaustiva e documentadísima, ao tempo que unha historia sentimental e íntima sobre o cinema na nosa cidade.

O doutor Carlos Castilla del Pino, autor dunha longa autobiografía de lectura moi recomendable, recollida nos volumes Pretérito imperfecto (Tusquets, 1997) e Casa del Olivo (Tusquets, 2004), cre que a memoria sempre é reinvención e o esquecemento unha forma, economicamente necesaria, de disolver aquela parte nosa que, por diversas razóns non toleramos. A memoria sería, pois, unha reinvención socialmente necesaria que se conforma coas lembranzas e emocións persoais, mais que se enriquece cos datos proporcionados pola investigación histórica recente e a memoria persoal dos outros. Quizais sexa pola súa poderosa capacidade de recordo, onde resida a maior grandeza deste fermoso libro de Curty. Debullando estas máis de trescentas páxinas, enchidas de planos, alzados das edificacións ou fotografías dos cines, da súa cartelaría ou mesmo dalgunhas das súas entradas, dispáranse as lembranzas que cadaquén, sen pretendelo, gardou sobre eses espazos entrañables de escuridade luminosa, onde vivimos algunhas das emocións decisivas que conforman o que hoxe somos. Máis ca un libro, este de Curty é un almacén de luz sensible de enorme capacidade evocadora.

Sen dúbida que para o autor, que se confesa no prólogo un cinéfilo empedernido, moito significou o Ronsel (o primixenio cine Casablanca), onde foron estreadas A hard day´s night en 1965 e Help en 1966, as primeiras películas protagonizadas por aqueles inesquecibles “ye-yés” de Liverpool. Sen embargo, a miña querenza quedou prendida nas películas de Fantomas e de Louis de Funes da primeira sesión da tarde dos domingos no humilde cine Disol de Travesas, onde meu avó Suso Beleiro traballaba na carpintaría de Dignatario Cerdeira Señoráns, o empresario de boa parte dos cines periféricos vigueses (aspecto abordado no volume, o que é moi de agradecer) como o Avenida do Calvario ou o Mary de Valladares. Máis tarde, formeime nas sesións dos sábados do Cine Salesianos (tamén aparece no libro, ao que semella non escapárselle detalle ningún), que animaba don Salvador Penín, quedando marcado por Perros de paja ou Farenheit 451 e onde, logo, fundariamos o cine-clube Abertal, o primeiro de carácter xuvenil que funcionou en Vigo, que organizaría a estrea de Malapata de Carlos Piñeiro, a primeira longametraxe do cine galego. Co libro de Curty cadaquén poderá reinventar a súa memoria persoal do que viviu nas salas de Isaac Fraga Penedo (propietario do Fraga, Tamberlick, Odeón I e II,) ou de Eugenio González de Haz (dono do Cinema Radio, Rosalía de Castro, Vigo, Plata), ao tempo que entender as razóns da súa crise e do seu proceso de desaparición sistemática e substitución polos multicines actuais.

Hai ademais neste libro, outro elemento clave que non debemos deixar de salientar: contribúe a densificar o pensamento conservacionista desta cidade desmemoriada que ata ben pouco arrasou sen contemplación ningunha co seu patrimonio máis valioso. Hoxe sabemos que barbaridades como o derrube do Tamberlick ou do vello Odeón de Urzaiz non serían posibles. Razón de máis para intentar rescatar para o patrimonio municipal as dúas pezas deste patrimonio cinematográfico, deseñadas polo arquitecto Francisco Castro Represas, que, aínda que pechadas, permanecen en pé: o cine Vigo (espazo céntrico ideal para instalar alí ese teatro municipal e sala de concertos mediana do que carecemos) e o cine Plata (magnífico para ubicar un auditorio e centro cultural para o barrio de Casablanca). Os grupos municipais non deberían desbotar á lixeira estas posibilidades que, con planimetría incluída, suxire a lectura do libro que comentamos.

Cines de Vigo é, pois, unha obra que non podemos máis ca saudar con entusiasmo e con agradecemento para o seu autor e para os seus editores, porque nos devolve a memoria sobre o devir vigués da expresión artística máis xenuina do século XX. Un libro de cine sobre un pasado que debería servirnos para construír o futuro.

Este artigo foi publicado en Faro de Vigo, o domingo 9 de xaneiro de 2005.

Orvallo e outras músicas

Onte remexendo entre os discos de música galega do centro comercial atopei ao chou un novo cedé de Miro Casabella, Orvallo. Vaia sorpresa!!! O meu amado Miro, o de “O meu país” (o tema que hai pouco gravou Luar na lubre), quizais unha das mellores cancións da música galega, despois de non sei cantos anos, saca un cedé en solitario. Só sabía da súa participación nas gravacións de Doa, xunto ao músico e fotógrafo Xoán Piñón. Escoitando o cedé de Miro comprobei que ten razón Vicente Araguas cando di que “non é que Miro Casabella volva, os que volvemos somos nós, porque el nunca se fora”. Emocionoume volver escoitar “Adeus”, canción sobre un poema de Bodaño, a quen lle puxeran música Aurichu Pereira e o propio Miro; e gustáronme os temas instrumentais, sobre todo “Der Gutere”, onde a zanfona soa cun aire mozárabe precioso.

Como é posible que Miro Casabella (un dos grandes de Voces Ceibes e do Movemento da Nova Canción Popular Galega) edite un cedé e non apareza esta noticia en case medio ningún? É incrible. Demostra que a edición de música galega é un mundo invisible, só recoñecible para os moi iniciados. Disto teño falado moito con Fernando Luaces, o editor de Boa, que está convencido que os maiores problemas da edición de música galega (do xénero que sexa, que non todo aquí é folc) son o da distribución e o da súa incorporación ás novas tecnoloxías. Se non contamos con canles, chegaremos a un punto sen retorno onde non será posible editar (xa non falo das copias piratas nin da crise do soporte). Hoxe a liberdade de edición dos produtos culturais é a súa capacidade de distribución e presenza no mercado.

Hai moi pouco sucedeume o mesmo con Conservas lambón. Cancións para os croques, un cedé moi orixinal de música para nenos (sen mixiricadas e ñoñerías) preparado por Antón Seoane e no que cantan, entre outras, Pilocha e Laura Amado. Este disco contén un menú delicioso para os pequenos, mais apenas están tendo repercusión nos medios e imaxino que no mercado.

E todo isto no ano da música, promovido admirablemente (como tantas outras iniciativas) polo Concello de Pontevedra.
Para non caír no desacougo, prendo no itunes o “Pasodoble Romántico” dos nosos grandes 100 pés e logo “É Xera” do Ajrú da Mercedes Peón. Sonche dos mellores euforizantes que coñezo.

Nova lei do libro e a lectura

Remato de enviar as últimas suxestións, en representación dos editores galegos, á comisión redactora da nova Lei do libro e a lectura. Os traballos están a piques de rematar e o texto resultante ten moi boas trazas. Nesta comisión, presidida e dinamizada por Xavier Senín (magnífico o seu labor!) e formada por representantes de todos os subsectores do libro, traballouse con moito rigor e seriedade. Algo moi infrecuente no país noso, abocado sempre ao fatalismo. Unha boa mostra de que en Galicia, contando con vontade política e xenerosidade no esforzo, é posible o diálogo con amplitude de miras.

O texto, que os membros da comisión contamos aprobar neste mesmo mes de xaneiro, creo deberá ser sometido ao plenario da Mesa polo Libro e a Lectura, e logo á consideración do Goberno Galego e dos Grupos Parlamentarios. O que suceda no futuro será responsabilidade deles, mais constitúe un feito xa histórico que todos os axentes do libro e do fomento da lectura apoien unha proposta de futuro destas características. Non teño dúbidas de que este texto vai constituír unha referencia ineludible.

No documento da comisión hai moitas propostas novidosas, dende a constitución dun Consello Asesor do Libro, a creación do Instituto Rosalía de Castro (destinado a promover a lingua, a literatura e o libro galego no exterior), o regulamento da edición pública, ata un compromiso explícito de dotación á rede bibliotecaria (o déficit de lectura pública en Galicia lastra ao sector) e do desenvolvemento dun Plan Nacional de Fomento da lectura, entre outros.

Non é este xa o tempo das lamentacións dos editores e libreiros galegos denunciando que perdemos tiraxe e lectores. Cómpre iniciar unha nova etapa máis profesional e creativa (como no seu día fixo o sector audiovisual), contando cun apoio decidido dos poderes públicos polo fomento da lectura. Eis, o reto que propón esta lei na que puxemos tantas esperanzas. O libro galego é un sector estratéxico, sen unha industria do libro viable, moi dificilmente podemos crer no futuro da creación cultural en Galicia.

Confesión de Gaspar

Escoitei esta mañá ao padre Gabilondo que “facer de rei Mago en Sevilla foi unha das maiores honras da súa vida”. Desta volta, estou con Iñaki; a miña experiencia de onte, durante cinco intensas horas, como rei Gaspar pagou a pena. Hoxe, supoño que esta é a única monarquía necesaria, a que rexe a fantasía dos pequenos cidadáns (máis aínda se queremos facer fronte á americanización globalizadora dese papá Noel de pacotilla, invención certa da Coca-Cola que nos invade). Acompañei no seu percorrido ao rei Melchor (José Manuel, un emigrante cubano, que leva xa máis de dez anos en Galicia, mágoa que fose un anticastrista visceral!) e ao rei Baltasar (Abdalá, un emigrante de Serra Leoa, que vive en Vigo dende hai tres anos e medio e agarda contar cos seus papeis no vindeiro mes de febreiro). Os tres fomos unha representación moi acaída da sociedade mestiza na que xa vivimos.

Aí vai a prometida confesión de Gaspar (onte, inxenuo de min, cría que sería Melchor, os das brancas guedellas):

Primeira. A experiencia axudoume a comprender que formar parte das familias reais require ben pouca cousa: saudar con determinación (apenas un xiro levísimo da man dereita, que só custa facer durante os primeiros minutos) e sorrir a todo quisque. É incrible!!!, funciona!!! Na carroza, sen querer, quedei pampo facéndoo a algunha farola da Ramallosa. Non e brincadeira, pasa, de veras.

Segunda: Nesta cuestión dos Magos só hai dous tipos de nenos e nenas: os que cren e os que non cren (refírome a eses fachendosos materialistas que procuran un saco de caramelos de balde). Loxicamente, quedeime cos primeiros, e aos segundos, trateinos coa profesionalidade característica da realeza, como diría Jaime Peñafiel. A valentía dos que cren (sobre todo eses pequenos de cinco a sete anos), cando se achegaban ao trono (recibín a máis dun centenar durante dúas horas), merecía o maior respecto e todos os abrazos e mimos que un podía darlles. Algúns déronme indicacións precisas da localización da súa casa, outros engadiron novos encargos (tanto para si, como para os seus), e mesmo hai quen preguntou directamente se ía ter ou non a Gameboy Advanced que pedira ou esa moneca Bratz (da que eu nada sabía). A maioría remataba a nosa conversa cun beixiño, que eu intuía dóce, e marchaba confiado. Xuro que noutra máis difícil nunca me vira.

Terceira. Cando regresaba para casa lembrei unha frase que me persegue dende hai vinte anos, a que me dixo Natalia (daquela aquela moreniña preciosa tiña cinco) na miña primeira escola de Budiño: “Manolo, sabes?, no mar tamén pode chover”. Un descubrimento extraordinario, do que tiña certeza porque llo fixera saber o seu pai embarcado no Gran Sole. Dende aquela sei que aos nenos hai que velos cos ollos do corazón, como quería o principiño.

Os meus reis foron moi xenerosos: trouxéronme o cd de Green Day, American idiot. Prometo gozar nestes días deste rabudo punk americano.

Noite de Reis

A de hoxe é a noite que máis quero destas festas. E non o digo para afirmar o meu espírito de Peter Pan, agora que andan celebrar o centenario da obra de Barrie, nin para culminar un mes de consumismo compulsivo dos agasallos, comportamento que rexeito e intento non practicar, coa excepción, lóxica da adquisición de libros. Onte entrei, como fago case todos os días, na libraría do meu barrio e quedei pampo diante da pila de novidades nosas que semellan moverse pouco. Púxenme a tremer. Non me atrevín nin sequera a facer a pregunta retórica de sempre: Que tal está saíndo Vigo por Magar II? O medo, o pánico, ao efecto das devolucións de febreiro témolo todos os editores.

Hoxe terei unha noite de Reis diferente. Por vez primeira serei Melchor. Aceptei o convite que me fixeron os responsables do departamento de Cultura e Festas do concello de Nigrán. Os que me convidaron non sabían que este traballo era un dos meus anceios máis devecidos. Agardo que non me suceda aquilo que conta a Fina Casalderrey na súa Derradeira carta ós Reis Magos. Non vai ser doado. Os picariños sonche hoxe ben espilidos.

Moi boa a iniciativa do Faro de Vigo de publicar dúas páxinas de contos de Reis. Si señor. Escribiron os textos Rosa Aneiros, Antonio García Teijeiro, An Alfaya, e Álvaro Otero, e Villalobos e Gogue fixeron as postais de Reis. Mágoa que na edición dixital do Faro só se poida ler o conto de Rosa, que non aparece asinado.

Alármome diante dos titulares da noticia que aparece en Galicia hoxe sobre a distribuidora de libro galego que promove Arnoia, a empresa vencellada a Edicións do Cumio. Lendo o corpo da información quedei máis tranquilo. Sen dúbida, é imprescindible un esforzo por concentrar e potenciar a distribución do libro galego. Desvelar a tea que agocha o libro galego nas librarías e nos medios de comunicación debe ser un dos nosos primeiros esforzos.

Pecharlle as portas á desolación

Si esa creo que foi a intención de María Victoria Moreno cando hai máis dun ano, coincidindo coa Feira do Libro de Pontevedra de 2003, me propuxo editar un libro sobre a súa experiencia, dende hai sete anos, como doente de cancro de mamá. Aceptei decontado convite tan valente, xa que hai moito tempo que admiro a pulsión literaria de María Victoria e nunca tivera a fortuna de editar ningún dos seus textos; admiración que se remonta á metade dos anos oitenta cando lin aquel inesquecible Leonardo e os fontaneiros, novela que creo pode considerarse como a primeira, ou ou unha das primeiras, de corte realista da literatura infantil en galego. Cando me enviou o orixinal, María Victoria só me puxo dúas condicións: primeira, que se pensaba editalo, lle propuxese as modificacións que me parecesen máis oportunas (foron moi escasas, o texto pareceume xa na primeira volta de lectura engaiolante e de escrita pulcra); segundo, que lle escribise un prólogo. Así o fixen, o mellor que puiden, treméndome moitas veces as mans sobre o portátil. Axiña quedei contaxiado pola súa aposta pola vida e pola esperanza, lembrándome o optimismo sensato dun ensaio que no mes de agosto lera no Brasil (Por um fío, do oncoloxista paulistano, de orixe galega, Drauzio Varella, un fenómeno social alí, con filias e fobias atroces).

O libro de María Victoria, Diario da luz e a sombra, apareceu nos andeis das librarías hai pouco máis dun mes; foi presentado nun acto concorridísimo no Ateneo de Pontevedra o día 13 de decembro (cunha intervención soberbia de Xosé Ramón Couto Fariña); e agora sabemos que chega o momento da verdade: o da recepción por parte da crítica e os lectores. Semella que o libro non vai ser ninguneado como sucede adoito (a máis grave doenza que padecemos na edición en galego). Hoxe lin a entrevista que lle fixo Suso Fraga na Voz e logo a que apareceu n´A Nosa Terra desta semana de Xan Carballa. Expléndida e coraxuda María Victoria, apostando como fai no libro por unha convivencia serena coa “pupa cabrona”. As entradiñas das dúas entrevistas salientan a pulsión literaria do texto. Sen dúbida, este é un libro no que as palabras serven para destilar vida en estado puro, explorando os territorios da luz e da sombra da alma humana. Beizóns María Victoria!!!

Brétemas de Esperanza

Recibo no móbil e nas caixas de correo moitos votos de primeiro ano reclamando o cambio político para Galicia. Saúde e que cante o merlo! Que o ano novo veña preñado de esperanza!… escríbenme os amigos, convencidos de que as súas palabras poden axudar a que xermole o que hai tantos anos agardamos. Sen embargo, a máis conmovedora destas mensaxes díxoma no Froxán un dos rapaces organizadores da Pisa, cando alá fomos a comezos de decembro, cun neboeiro mesto, da man de Xesús Marcos e Gloria Gallego, escoitar o canto do brelo: “Manolo: para remoer a pedra hai que facelo dende o fondo da fraga” (ecoaban as palabras de Uxío Novoneyra entre as xentes de Burla Negra que acompañaban a Vitor Mosquera, o pregoeiro da festa). Foi moi luminoso aquel día do Caurel, a presentación moi concorrida, o xantar comunal case a baixo cero, e sobre todo a visita con Miro (o libreiro de Mendinho de Travesas) e a súa turma a aldea de Seceda, onde están recuperando unha casa e onde bebín na fonte do souto, ao pé daquela alvariza impoñente. Por riba, trouxemos un quilo de mel. Arrecende, dende entón, pola casa toda.

Cando chego da oficina leo en Vieiros o artigo de Camilo Nogueira sobre o Plan Ibarretxe (Camilo sempre fino e agudo, como é posible que no BNG poidan pensar en prescindir do seu criterio?), un texto no que agroma a esperanza que procuramos nesta brétemas que hoxe iniciamos.

Remoo nos criterios para preparar o artigo do domingo sobre os cines de Vigo, a partir do novo libro do arquitecto José Antonio Martín Curty. A información que recolle a obra é moi interesante, a planimetría abraiante, aínda que a edición do libro é pouco profesional. Mágoa destas publicacións institucionais que poderían ser moi melloradas cun pouco de traballo de edición.

Lamento non coñecer mellor o entorno técnico do blog. Supoño que será cuestión de fedellar e preguntar aos colegas que saben máis disto.