Onte 1815: “La hora de clase”, Massimo Recalcati
Había tempo que non lía un ensaio sobre temática educativa tan estimulante e sorprendente como La hora de clase. Por una erótica de la enseñanza (Anagrama, 2016) de Massimo Recalcati. Un texto que parte dun diagnóstico demoledor da situación da escola italiana actual e pretende ofrecer un novo discurso alternativo. Para o psicanalista italiano “a escola deixou de ser un aparello ideolóxico do Estado coa misión de levar a cabo un alistamento ideolóxico do consenso; o seu prestixio simbólico enfebleceuse, mentres o seu profesorado é humillado social eeconomicamente”. A escola é hoxe “unha institución extraviada que por unha banda se ve suplantada na súa función social e, por outra, cada vez máis esixida por tarefas que transcenden tal función”. En definitiva, para o autor, no marco do hiperhedonismo que orienta o discurso capitalista actual, a escola deixou de semellar decisiva na formación dos individuos, formación filtrada e organizada agora nos ámbitos da televisión e internet, fóra do entorno da cultura.
Alicerzado sobre a teoría psicanalítica, sobre todo dende a lectura de Lacan, o autor analiza a escola actual (para el “escola perdida” ou “escola Narciso”) sometida ás esixencias do modelo tecnolóxico-performativo baseado na avaliación cuantitativa (exames) das aprendizaxes de habilidades e competencias. “A escola neoliberal exalta a adquisición das competencias e a primacía do facer, e relega toda forma de coñecemento non relacionada directamente co dominio pragmático da produtividade”. Explícase así a devaluación das humanidades e das aprendizaxes das artes. Fronte a este modelo eficientista, Recalcati reclama o valor e a beleza da hora de clase, “o auténtico latexo do corazón da escola”, capaz de mudar unha vida, e a presenza, o carisma e o estilo do profesorado, “xa que non existe didáctica máis que dentro da relación humana”.
Fronte a escola actual dos tres íes (Informática, Inglés e Iniciativa emprendedora), Recalcati propón o que bautiza como “escola Telémaco”, capaz de restituír o seu valor á diferenza xeracional e de recuperar a función do docente como figura central no proceso de “humanización da vida”. “Onde hai ensinanza auténtica non hai oposición entre instrución e educación, entre contidos cognitivos e relacións afectivas, entre nocións e valores”. A reivindicación da centralidade da lectura, como práctica capaz de satisfacer a pulsión, e a importancia da utilización dos libros, en canto obxectos irredutibles a mera mercadoría, son outras propostas que me pareceron salientables nun texto onde se insiste no papel insubstituíble dos ensinantes, “cuxa pegada perdura no noso paso pola escola”.
A pesar da prosa psicanalítica de Recalcati, algunha veces recorrente ou espesa, este é un ensaio máis que recomendable para todas as persoas vinculadas co mundo educativo. Nalgún momento lembroume os ensaios de Daniel Pennac, citado varias veces, Como unha novela e Mal de escola. Un libro moi valioso para comprender o que está sucedendo no sistema educativo actual, dende as reformas curriculares até o papel dos diversos membros das comunidades educativas.
