Onte 744: Dignidade para o Cantino

/en , , , , , , /por

Cunha sorprendente versión no seu remate deste vídeo «Contra a impunidade» comezou onte Xerardo Agrafoxo a súa intervención na presentación en Noia do seu libro Quen matou o Cantino? Coma fixeran estes quince actores e actrices meténdose na pel de vítimas da represión franquista, un actor noiés meteuse na do Cantino, o camareiro do Café Argentino, declarándose culpable diante do pelotón que o fusilou en Boisaca aquel 10 de outubro de 1936. Tras tan impactantes imaxes, Agrafoxo preguntouse «por que di Cantino que é “culpable”?» Contestar a ese interrogante, como aqueloutro de saber quen foi ese mozo noiés, a quen Manuel Rivas retratara literariamente como «Dombodán« n’ O lapis do carpinteiro, foi un proceso que perseguiu a Agrafoxo dende hai dúas décadas, facilitado dende o momento en que o historiador noiés tivo acceso ao texto da causa por «rebelión militar» que levou ao mozo ao paredón. Para Agrafoxo non hai dúbida que «Ramón Mayán Ramos, o Cantino, era pobre, era un changuero, capaz de ser recadeiro e logo camareiro. Tiña unha ideoloxía, era da CNT, anticlerical, capaz de subirse a un camión ao servizo da República para ir requisar peixe a Muros. Estivo fuxido durante uns días no Couto. Sabía que virían por el.» Continuou Xerardo afirmando que «acreditei que o Cantino sabía quen foi o testigo de cargo máis importante que declarou contra el.» «Cantino era un calquera, si. Era pobre, si. Mais tiña unha ideoloxía. Grazas ao seu compromiso hoxe vivimos en liberdade», rematou. Foi moi emocionante participar, nun salón cheo, dun acto organizado magnificamente por Barbantia no que se recoñeceu a dignidade do Cantino. Lembrareino.

Onte 742: «Os xornalistas utópicos”, unha obra excepcional

/en , , , , , , /por

Na presentación en Couceiro, a primeira da tempada de Outono, d’ Os xornalistas utópicos, a novela de Manuel Veiga, Mario Regueira defendeu que «contar dunha forma nova, procurando a participación dos lectores, é a baza que lle queda á literatura actual.» «Explotar formas innovadoras en colaboración cos lectores, facer do público máis ca un simple receptor dun discurso xa feito. Apostar por sorprender.» Comezou así Regueira un discurso no que despois confesou que «Os xornalistas utópicos é unha novela que me gustaría ter escrito, a maior gabanza que un escritor pode facer da obra dun colega.» «Unha novela que impugna a historia da Transición, unha manipulación do xornalismo de longo percorrido.» «É difícil facer unha historia da saída do franquismo sen falar dos mortos pola policía. Déusenos por pechado un período histórico. A impotencia de estar vivivindo unha manipulación está presente en toda esta novela.» Rematou Regueira cualificando Os xornalistas utópicos como «unha novela de temática subversiva, unha obra excepcional, porque non é doado atopala todos os anos nin sequera todas as décadas.» Foi a de Regueira unha oportunísima reflexión, que empata coa que Ferrín fai hoxe no seu artigo no Faro.

Onte 729: A portada de «Cadeas»

/en , , , , , , /por

Cadeas, a novela de Xabier López, gañadora do Premio Xerais deste ano, xa vai no prelo. Estou moi satisfeito da cuberta que preparou Miguel A. Vigo a partir dunha imaxe suxerida polo propio autor, unha foto de 1923, «Kids at the Potomac bathing beach». A foto é unha metáfora visual do carácter poroso desta novela na que se van enganchando as historias como as cereixas. Mais tamén é capaz de expresar esoutra idea máis sutil de Xabier López, que entende a novela como un vehículo para explicar a vida sempre como suma de moitas vidas distintas. Eis o debuxo conformado polas miradas, sorrisos e formas desa rapazallada na praia atlántica. Gosto, tamén, da imaxe pola súa inequívoca connotación co inicio do XX, onde se sitúa tamén o comezo do devalar dun texto cuxas historias abrangue todo un século da historia de Galicia. Volveremos nas vindeiras semanas sobre Cadeas, novela que presentaremos por vez primeira o 11 de outubro no Liceo de Betanzos.

Onte 711: Realismo aumentado

/en , , , , /por

Foi César Lorenzo quen na presentación de onte na Feira do Libro de Monforte definiu a novela de Manuel Veiga Os xornalistas utópicos como un modelo de realismo aumentado, «unha reflexión sobre a verdade, tanto nas escenas reais ou noutras ficcionadas; unha reflexión que une literatura, filosofía e a propia realidade; unha reflexión que pon en contacto a experiencia propia coa doutros libros» Comezou así Lorenzo unha magnífica intervención arredor dunha novela que «amosa que a literatura pode ser honesta», «na que o autor arrisca até o límite, amosándose espido, sempre na procura da verdade, ofrecendo unha historia que se le con grande facilidade, na que hai momentos de humor e outros de carraxe.» Puxo Lorenzo o exemplo do paquete de algas deshidratadas, que medra cando ferven na auga, para expresar a cantidade enorme de libros e doutros autores citados ou presentes na lectura destas páxinas, «que se emparentan coas de Christa Wolf, Bolaño, Chirbés, Claudio Magrís, Sciascia, entre outros, unha longa lista para compoñer unha biblioteca de lecturas ben xeitosa.» Tras referirse á memoria dos feitos vividos na redacción do xornal A Nosa Terra, que tivo a fachenda de compartir co autor, así como «as arelas e frustracións dos que nos dedicamos á profesión do xornalismo», rematou Lorenzo cunha atinada reflexión sobre a memoria da Transición, un momento no que se fundaron en Galicia proxectos vertebrais, como os d’ A Nosa Terra ou Edicións Xerais de Galicia, preguntándose se sería posible facelo agora.

Pola súa banda, Manuel Veiga iniciou a súa intervención coa lembranza daquela rúa Cardeal de hai corenta anos, onde se realizaba a presentación. Referencias que lle serviron para definir o escritor como «aquela persoa que se deixa impresionar por pequenos detalles, que con vontade e oficio e capaz de comentalos e compartilos.» Despois propuxo unha reflexión sobre a lectura e a novela. «A lectura non é un rollo pesado nin algo para presumir de culto. A novela é algo simple, o relato da vida dos demais, dunha forma máis seleccionada, escollida e mellor escrita que o facemos todos os días. A todos gosta coñecer outras vidas doutros tempos e doutros lugares e mundos. Iso é o que ofrecemos nas novelas.» Ou doutro xeito, «a novela é enterarnos da vida dos demais dun xeito sintético e nun tempo razoable.» Profundizou despois Veiga a súa reflexión afirmando  «a literatura muda a túa percepción da realidade, mesmo á que coñecemos ben.» Tras referirse a diversos aspectos d’ Os xornalistas utópicos, rematou Veiga afirmando que «vivimos os momentos acelerados dos que fala Erri de Luca, nos que a sociedade está en tensión, en contradición, son os máis interesantes para un xornalista e para un escritor.»

Onte 703: Reigosa fala de García Márquez

/en , , , , , , , /por

Na presentación de onte en Compostela das edicións d’ A Galicia máxica de García Márquez Carlos Reigosa despexou algunhas das incógnitas da relación con Galicia do autor de Cien años de soledad.

A primeira foi a da existencia dunha «avoa galega» do nobel colombiano, un personaxe perdido na bruma da xenealoxía familiar citado polo autor nas súas declaracións e sinalado nas referencias dos seus biógrafos Plinio Apuleyo Mendoza, Martin ou Dasso Saldívar. Para Reigosa os datos biográficos certos amosan que as avoas e bisavoas de García Márquez son colombianas, mais «as tataravoas son todas españolas. Dentro delas  intúo que unha delas, Josefa Vidal, poida ser de Ourense, xa que o escudo heráldico dos Vidal ten a súa orixe en Verín ou Trives.» «Gabo non acabou nunca de disdicirse da existencia dunha “avoa galega”, que eu entendo constitúe para el un elemento literario. Hai unha inconsciencia literaria na súa afirmación de galeguidade. Ben sabemos que os escritores poden escoller a súa familia literaria, como fixeron Valle Inclán e o propio Cunqueiro.» Relatou Reigosa despois algunhas das conversas que mantivo co colombiano a este mesmo teor.

«En 1968 falei por vez primeira con el, fíxeno por teléfono con el con motivo da publicación d’ El Otoño del Patriarca. Díxenlle que non atopara ningunha referencia a súa avoa galega en Cien años de soledad. Contestoume: “si, na forma de contar. Ela dicíame coa mesma cara de pao ‘come toda a comida’ ca ‘esta noite vin ao teu tío’ (morto hai vinte anos).» Para Reigosa nesa forma de contar «está a raíz da verosimilitude narrativa de García Márquez, nesa seriedade.» Seguiu Reigosa relatando outras conversas que mantivo con Gabo, deténdose naquel día enteiro (31 de outubro de 1991) que compartiron co colombiano na axencia EFE, «onde contou tantas e tantas anécdotas sobre Fidel Castro, así como as súas conspiracións políticas latinoamericanas». «Referíase sempre a Fidel, co que mantivo unha gran amizade, como “gallego”, que para Gabo significa “teimudo”, “que non hai quen poida dobralo”». «Tras aquel encontro de Madrid, no que non puiden preguntarlle sobre as miñas dúbidas sobre a avoa, convertinme nun perseguidor. Collino en Los Ángeles, o 7 de outubro de 1996, onde entre as presas confesoume que a súa irmá Ligia procuraba a historia dos devanceiros galegos. Díxome que avoa Tranquilina era descendente duns galegos que chegaron ao norte de Venezuela» A derradeira referencia sobre a cuestión chegoulle a Reigosa por medio da conversa a través de Plinio Apuleyo Mendoza na que Gabo dixo que «da avoa galega non sabía máis, pero por favor que o descubran, que o investiguen, porque son eu quen necesita sabelo». Para Carlos Reigosa con estas palabras, quizais, chegue a fin desta historia.

A segunda das incógnitas das que falou Reigosa foi das viaxes de García Márquez a Galicia. «Sabemos que realizou tres, existindo constancia documental da realizada en maio de 1983, dúas fotografías de Ramón Vilar de EFE, que aparecen no libro.» Contou Reigosa a orixe desta primeira viaxe: «Tras gañar o Premio Nobel en 1982, García Márquez entrou nunha fase de desesperación, de agobio polos múltiples compromisos que estaba obrigado a asumir. Confesoullo a Felipe González, daquela presidente do Goberno, quen lle aconsellou “regálate unos días a ti mismo”. E así foi. Cumpriu o seu desexo: “Gostaría ir a Galicia e coñecer aos meus ancestros”. Felipe González planificou esta viaxe. Encargoulle a Domingo García Sabell, entón delegado do Goberno, que actuase de cicerone en Compostela mais insistiulle en que “baixo ningún concepto lle presentes a ningún intelectual ou xornalista”. Porén, houbo unha excepción, a dun profesor do Instituto Rosalía de Castro que o identificou na Porta Faxeira.» Reigosa referiuse ao xantar en Compostela, «no piso superior do Restaurante Alameda, no que acompañaron a García Márquez e a súa dona Mércedes Barcha, García Sabell, a súa filla Teresa e os fillos desta Ricardo e Daniel». Referiuse tamén Reigosa o carácter privado e discreto desta viaxe, «na que se aloxaron no Hotel dos Tilos do concello de Teo» e na que Gabo quixo levar un lacón para enviarllo ao seu amigo Fidel Castro.» «Das outras dúas viaxes sabemos que se realizaron en coche e que entraron por Portugal. Non houbo coñecemento público nin encontros con ninguén.»

A terceira das incógnitas ás que se referiu Reigosa foi á relación entre García Márquez e Álvaro Cunqueiro, «dous escritores que se coñecían, mais que se miraron de esguello». «Alvaro Cunqueiro limitábase a dicir: “Eu síntome máis próximo de Alejo Carpentier, Lezama Lima ou Borges ca de García Márquez”. Nunca asumiron que compartían un mundo. Cunqueiro non aceptou o termo de “realismo máxico” como unha definición para a súa obra, xa que prefería o de “realismo fantástico”.»

Xa para rematar as intervencións, Reigosa definiu A Galicia máxica de García Márquez «como unha historia real contada con estratexia de ficción sobre un aspecto até agora descoñecido. Distancieime do que é un estudo académico e do seu rigor mortis, mais todos os datos que aparecen no libro son certos. É un retrato de García Márquez feito desde unha perspectiva literaria. Só lamento que hoxe xa non podo falar con el. Só podo facelo co seu irmán Jaime ou cos seus biógrafos.»

Foron numerosas as referencias desta presentación, mesmo da que se fixo eco algún medio latinoamericano, amosando o interese pola figura de García Márquez: «Carlos Reigosa indaga en la relación de García Márquez con Galicia» (Europa Press); «Reigosa revisa a ascendencia galega de García Márquez» (Camilo Franco, La Voz de Galicia); «Reigosa descobre a “avoa galega” de García Márquez» (María J. Álvarez, El Correo Gallego); «Carlos Reigosa indaga en la relación entre García Márquez y Galicia en su última obra, “elemplo de periodismo”» (20 minutos); «La abuela de García Márquez influyó en su literatura» (El Universal, México); «Reigosa dice que García Márquez le habló sobre la influencia de su “abuela gallega”» (Que!).

Onte 702: Gabo en Galicia

/en , , , , , , /por

Relendo onte pola tarde A Galicia máxica de García Márquez, esa fermosa lección de xornalismo de investigación de Carlos Reigosa, libro que presentamos este mediodía en Compostela, volvín sobre «Viendo llover en Compostela», o artigo memorable que o autor de Cien años de soledad publicou o 11 de maio de 1983 no diario El País. Unha excelente crónica da viaxe de apenas tres días que realizara coa súa muller Mercedes Barcha ao noso país. Un texto iniciado coa confesión de que seguindo o consello  dun amigo («debes ser amable contigo mesmo») se agasallara un dos seus soños máis antigos: «coñecer Galicia». Un «país do que tiña saudades», mesmo «antes de coñecer esta terra», que atribúe á comida da súa avoa panadeira (Tranquilina). Un texto no que Gabo, ademais de volver a xogar coa posibilidade de contar cunha ascendencia galega (probablemente, unha certa impostura literaria), relata o seu periplo galaico, iniciado en Compostela («unha cidade viva» na que «un se atopa a cada paso, como a cousa máis natural do mundo, co milagre das pedras florecidas»), continuado polo «paraíso lacustre da ría de Arousa» (sabemos que se aloxou no Hotel da Toxa) e finalizado pola ría de Vigo e a súa ponte (de Rande) xa camiño de Portugal. Gabanza do noso, que se estende á chuvia e, sobre todo, á cociña  «xa que pasamos 72 horas comendo os únicos mariscos que quedan neste mundo devastado, comendo uns peixes que seguen sendo peixes no prato e unhas ensaladas que seguían medrando na mesa.» Que máis admiración se pode pedir para a gastronomía de noso? Transcorridos trinta anos da publicación daquel artigo, escrito por un premio Nobel, aínda é ben estraño que non fose empregado para promover a nosa autoestima ou promocionar Galicia como destino turístico. Quizais, como remata o propio García Márquez, porque «entre galegos –xa o sabemos– nunca se sabe.»

Nota: Na foto de Ramón Castro (EFE) Gabo aparece acompañado de Domingo García Sabell, daquela presidente da RAG e delegado do Goberno en Galicia, que actuou como «cicerone» en Santiago.

Onte 698: Coa «Causa Lueiro» en Fornelos de Montes

/en , , , , /por

En día tan sinalado como o do comezo das festas do San Lourenzo presentamos no salón de plenos do concello de Fornelos de Montes o libro de homenaxe ao escritor Manuel Lueiro Rey. Un acto que resultou moi interesante e concorrido, ao que non foi allea a implicación de Carme Carreiro Montero, a presidenta da Asociación Veciñal O Cruceiro da Laxe e infatigable promotora cultural nesas vizosas terras do Oitavén. Tras as palabras de benvidas de Emiliano Lage, alcalde de Fornelos, foi Carme Carreiro que interviu para salientar que «a recuperación da figura de Manuel Lueiro Rey, un home excepcional, constituía un soño para Asociación O Cruceiro da Laxe.»

Tras a intervención do editor, falou Ramón Nicolás, o coordinador do volume, para salientar «a importancia que para Lueiro sempre mereceu Fornelos, onde naceu en 1916, sobre todo nos seus artigos en Faro de Vigo durante os anos cincuenta». «Son desta época, concretamente de 1956, artigos como “Nueva carta a Mario”, nos que Lueiro relata como se chega a Fornelos, por unha carretera estreita, camiño da ucha do Brasil, onde tantos dos seus veciños emigraron, preguntándose ao remate “por que emigrarón tanto?”» «Artigos nos que adoitaba referirse a personaxes como “Antonio o campaneiro” ou “A miña amiga cega”, protagonistas dunha obra de ficción que quedou inconclusa.» Rematou Nicolás lembrando a referencia que Lueiro dedicou a Fornelos nun artigo que a finais da súa vida, no ano 90, publicou tamén en Faro de Vigo: «Volverei a aldea onde nacín, onde non se esquecen as sentenzas do campaneiro e a figura do pai.»

Modesto Hermida, colaborador do libro e compañeiro de Lueiro, comezou o seu discurso lembrando o artigo que publicara na revista Dorna «Lueiro Rey unha paixón silenciada». «A figura literaria de Lueiro foi en vida insuficientemente coñecida e máis tarde inxustamente silenciada. Unha consideración á que creo non foron alleas a súa condición de comunista e ao feito de que escribiu moi ben en castelán.» Porén, salientou Hermida que «despois da súa morte comezou a facérselle xustiza e a situalo onde lle corresponde. Inicious eun proceso de divulgación e coñecemento da súa obra.» Rematou Hermida expresando a súa confianza na «continuidade deste proceso de divulgación da obra de Lueiro entre o gran público, especialmente no eido escolar.»

Puxo cabo ás intervencións o discurso do profesor Xesús Alonso Montero, actual presidente da RAG e un dos máis afervoados defensores da «Causa Lueiro». Tras agradecer ao alcalde e a Carme Carreiro a organización desta homenaxe en Fornelos e realizar un retrato humano de Lueiro, Xesús Alonso Montero defendeu a actualidade da súa obra, «Manolo é un dos escritores que debería estar máis de moda hoxe». «Lueiro foi un dos escritores máis indignados, intransixentes e críticos que eu coñecín, sobre todo despois da morte de Franco. Intransixente, cando a realidade era tan podre. A súa intransixencia era a resposta acaída á podredume daquel momento.» Alonso Montero reclamou «un esforzo para poñelo outra vez de moda. Cómpre escolmar os dez ou doce mellores poemas e relatos, e facer unha nova edición de Manso, unha das mellores novelas sobre a Guerra Civil, protagonizada por un cabalo no que todos mallaban, metáfora do pobo español.» Lembrou despois don Xesús o seu segundo encontro con Lueiro, en París, coincidindo no seu caso cunha conferencia á que fora convidado polo Partido Comunista para celebrar o 17 de maio de 1968, dedicado a Curros Enríquez, o poeta do proletariado do rural galego, e no caso de Lueiro cunha viaxe coa súa dona Maruxa Lores na procura de editor para Manso.» Rematou o seu discurso Alonso Montero sinalando que para «Manolo Lueiro escribir era a súa respiración, a súa vocación e as súas facultades.» «Lueiro era un escritor en solitario, un antifranquista de esquerdas que escribiu con autocensura para o público dos xornais nos que nunca deixou de colaborar. Non esquezamos que daquela o grupo Galaxia non vía con simpatía aos escritores fóra dos seus cenáculos. No 68, cando Lueiro viaxa a Buenos Aires, convidado polr Amigos do Grove, cando reedita alí Manso e pronuncia varias conferencias, comete o erro de “falar con moita sinceridade” diante da policía da embaixada española. Así era Lueiro.»

Onte 696: Manuel Portas na Feira do Libro da Coruña

/en , , , , , /por

No que foi o noso derradeiro serán este ano na Feira do Libro da Coruña, acompañamos a Manuel Portas na presentación de Faneca Brava, a súa novela máis recente. Iniciou o seu discurso Portas expresando «o papel complicado do autor nos actos de presentación xa que todo o que un pode dicir pode ir na súa contra; a fin de contas o que un quixo facer xa o fixo ao escribir o texto; hai, pois, un perigo de transgredir a proposición inicial que un fixo na súa cabeza.» «Ademais, o ideal sería valorar o texto só, superando os preconceptos sobre o autor, que arrastra das súas obras anteriores.»

Confesou Portas que considera Faneca Brava unha novela diferentes ás anteriores. «A diferenza de Denso recendo a salgado ou Un dedo manchado de tinta, que tiñan un protagonismo colectivo, onde non existían protagonismos destacados, un froito literario do realismo colectivo de despois dos anos cincuenta e sesenta, aquí a atención concéntrase no protagonismo da prima Concha.» «Concha é o foco de atención polo seu carácter rebelde e polo seu comportamento a contracorrente. Concha representa a represión sobre as mulleres do seu tempo. Ela é capaz de rebelarse contra todas aquelas pexas para afirmar a súa personalidade.» No obstante, Portas recoñeceu que na novela tamén ten o seu protagonismo todo o entorno familiar de Concha, «moi preocupado “polo que dirán” na súa sociedade rural e mariñeira; un comportamento hipócrita que oculta os abusos sexuais padecidos por esta rapaza.» Para Portas o esencial da novela «é que constitúe unha reflexión sobre como muda a percepción dunha muller, estereotipada como “ovella negra”, para o que foi necesario introducir na segunda parte a mudanza do punto de vista, por medio dun segundo narrador omnisciente.» Para o autor «a novela é en certa medida triste, a pesar de que Concha é unha loitadora, mesmo que acaba triunfando, que consigue finalmente algo que ten importancia nunha vida frustrada. Porén, o seu amor vaise deformando, é un amor insatisfeito, xa que se acostumou a vivir cos pés envoltos.»

Rematou a súa intervención salientando Portas a necesidade da polifonía artística da narrativa galega actual. «Aeste teor en Faneca Brava hai dous aspectos a salientar. Primeiro, a presenza da música. Aquí hai cancións de Fausto, Amancio Prada, Carlos Gardel e Vinicius de Morais. Segundo, as referencias  a algúns poemas de Rosalía de Castro.» «Creo que o futuro da literatura está en confabularse con outras expresións artísticas do noso tempo, a música, o cómic e o cinema. Os produtos culturais actuais deben ser redondos. Ademais, existen precedentes. Eis a nosa literatura que naceu da man da música. Non o esquezamos, a música, a danza e a literatura ía da man na nosa cultura medieval.»

Onte 694: Máis «Luzes» para Galicia

/en , , , , , , /por

Seguín por twitter e streaming o acto de presentación do proxecto de refundación da revista Luzes. As intervencións de Manolo Rivas, Josito Pereiro e Iago Martínez expresaron que outro xornalismo é posible, tamén en Galicia e tamén na nosa lingua. A pesar das dificultades do tránsito comunicacional actual e do intento de suspensión das conciencias que sufrimos, onte na Coruña expresouse que «hai fame de xornalismo», que cómpre fuxir do ruído diario ofrecendo «un xornalismo transxénico que loite contra a vulgaridade» e permita unha lectura sosegada e reflexiva. Sei que o presentado foi apenas o xermolo do número Cero dun mensual en papel (de maqueta fermosa e contidos atractivos) que aposta polo protagonismo do lectorado e por unha axenda informativa aberta. Gustoume a definición sintética da intención dos promotores: «Luzes, revista aborixe e indíxena universal». Este (re)nacer de Luzes foi unha nova que encheu onte os nosos depósitos de esperanza. Beizóns a Manolo, Josito e Iago!

Onte 692: Conversa de Dores Tembrás e Berta Dávila sobre «Raíz da fenda»

/en , , , , , , /por

Na terceira xornada na Feira do Libro da Coruña, tras a presentación de Cancela aberta e de Aquel neno, os dous libros máis recentes de Xosé Neira Vilas, desenvolveuse a conversa interesantísima entre as poetas Dores Tembrás e Berta Dávila arredor de Raíz da fenda, o poemario coa que a segunda gañou a XV edición do premio Johán Carballeira do concello de Bueu. Un serán magnífico, no que na carpa coruñesa se visualizou a continuidade imparable do relato literario galego.

Antes de iniciar a conversa, Dores Tembras fixo un discurso contextualizador. Confesou que compartía con Berta «o amor por Valente e Pizarnik». Parabenizou despois a Xerais por incluír Raíz da fenda na súa recomendación de lecturas do vindeiro curso para Secundaria. Lembrou que «Berta Dávila é unha escritora que publicou moi nova. Gañou o Minerva. É unha autora premiada, mais nunca deixou de traballar coa palabra, iso para min é o máis importante.» Revelou que hai dous anos Berta lle enviara un inédito, a versión inicial de desta Raíz da fenda, para que realizase unha lectura de confianza e que ela, despois de facelo, lle escribirá un correo do que leu algunhas frases: «Poemas brillantes, magníficos. É un poemario fresco, con moita verdade detrás. Gustoume, tiven que lelo seguido sen parar.» Ocupouse despois Tembrás de comentar o poemario actual, o premiado no Johán Carballeira e editado por Xerais: «Son 103 poemas, organizados en cinco fisuras que constitúen un itinerario de raíces. Aquí cada poema ten latitude e lonxitude.» Gabou a estrutura do poemario e o esforzo por «escoller o poema como vinganza, sílaba a sílaba» e pola «severidade e disciplina da autora na medida da palabra exacta, xa que así se borda o encaixe da derrota.»

Na súa primeira intervención Berta Dávila agradeceu a lectura de Dores Tembrás. «Dores foi unha das lectoras primeiras. É importante confiar en algúen que se atreve a facer unha lectura honesta.» Referiuse despois as relacións que para ela existen entre o origami e a poesía presentes no libro, mesmo dende a súa imaxe de portada. «Na construción do paxariño as dobrezas e as normas son as mesmas que se deben respectar na construción do verso, sen trampas, sen cortes, sen pegamento.» «Acredito na lenda xaponesa que aventura que cando construímos un milleiro de origamis se cumprirán os nosos desexos. Construín un origami para cada un dos mil versos do libro. O verso é o que evoca o silencio.»

Dores Tembrás iniciou a conversa abordando a cuestión da estrutura. «Daquel inédito de Berta que lera hai dous anos ao editado hai un grande salto, unha procura voraz da exactitude, sei que a aparición de cada un dos textos non é casual, gostaría que falases de como decidiches esa escolla.» Berta Dávila contestou que cando subira o vídeo no que presenta como tiña pendurados os poemas con esparadrapo no corredor da súa casa explicara os criterios utilizados, unha escolla poema a poema, na que diferenciaba entre os poemas que quedaban e aqueloutros que naufragaban, «meditei moito a estrutura do libro, algo non que non traballara nos anteriores.»

Para Dores Tembrás «este interese pola estrutura é unha proba de madurez poética. Berta Dávila é unha poeta que sabe renunciar, consciente das limitacións dos textos que non estaban á altura da calidade do libro que quería. É unha autora que mide, que pesa moito os textos que deben estar. Este é un libro que amosa a unha Berta Dávila consciente do acto poético, do que quere dicir e de como quere facelo. Raíz da fenda é un gran libro, para demorarse, cheo de arestas, pero moi controladas. Un libro que fire elegantemente, que desarma. Hai unha vontade severa, pero emocionante ao final.» A este teor, Berta sinalou que o feito de que nas dúas primeiras partes non houbese adxectivos foi coa intención de «distanciarse da ferida, o tipo de texto que a min me chega, un intento, tamén, de seleccionar as palabras cunha distancia irónica.» Recollendo ese fío, Dores Tembras sinalou que «no libro hai unha certa asepse á hora de enfrontar o verso, non só o poema. Con este procedemento Berta é capaz de multiplicar a ferida, ofrenda as feridas con inocencia, e como lectoras enmudecemos e aplaudimos á poeta.» Antes de ler un poema, á proposta de comentar as citas que aparecen no texto, Berta confesou que o libro debería titularse como aqueloutro de Antonio Gamoneda Arden las pérdidas.