Listado de la etiqueta: robinsón

Cidade e espazo público

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo a reflexionar sobre as relacións da cidade e o espazo público:

A condición de retirado facilita o paseo pola cidade e a posibilidade de demorarse coa actitude curiosa do flâneur, que sen rumbo rúa agardando atoparse con xente coñecida, tamén a sorprenderse e descubrir os detalles que aínda se lle resisten nos escaparates ou nas edificacións pétreas. Arte do paseante retirado  que non perde de ollo o ritmo das obras públicas intentado atopar nas tarefas de escavación do que foi o Barrio do cura as primeiras trazas do túnel prometido até Elduayen.

Como tampouco perde o paseante nota do estado da actividade portuaria e do seu tráfico incesante de vehículos que entran e saen do seu recinto. Ir e vir constante de camións, síntoma de que a cidade inicia outra transformación de calado do seu tecido urbano no barrio portuario, como xa se está producindo na avenida Beiramar e  rúa Jacinto Benavente e nos barrios ate agora humildes de San Francisco e Poboadores que, como adoito acontece, aventura tardará décadas en completarse.

Paseos do Robinson urbano retirado, nome roubado a Antonio Muñoz Molina, nos que día tras día lamenta que na cidade queden menos espazos públicos nos que reunirse, ou simplemente onde pasmar procurando a caloriña dunha raiola no inverno, sen imperativo do consumo nunha terraza. Paseante queixoso de que cada vez se reduza o espazo dispoñible na beirarrúa para o paso das persoas, ocupada de forma desproporcionada polas terrazas de bares e cafetarías que converten o espazo público nun enorme comedor privado.

Colonización privatizadora, a todas luces abusiva, consolidada tras a pandemia, que incrementou a presenza de pombas e gaivotas pendentes das mesas das terrazas. Mobiliario concibido para ser utilizado durante todo o ano, chove ou vente, onde non faltan nin estufas nin anteparos que acoutan a beirarrúa ou a praza, coma se dunha propiedade privada se tratase. Espazos privatizados que ocupan na súa totalidade as prazas do Vigo vello, como a da Constitución, Princesa ou a do paseo de Afonso, rúas como Urzaiz e Rosalía de Castro, onde é difícil pasar cun paraugas e nas que non existe outra posibilidade que pagar unha consumición se o veciño ou o visitante quere pararse alí e, xa non digamos, gozar daqueles espazos do patrimonio de todos.

Outro tanto sucede na Porta do Sol, a primeira praza viguesa, sen sombras nin arborado, tanto cando é sacrificada como zona cero da celebración dos fastos do nadal coma nunha semana franca de ría, onde só as escalinatas do templete ofrecen algunha oportunidade para o descanso das persoas maiores ou para o xogo da cativada no labiríntico espazo dispoñible.

O negocio da hostalaría, considerado sector estratéxico, e identificado como de interese xeral, non tolera espazos urbanos inútiles onde a xente (clientela potencial) poida illarse do consumo, que tamén é un dereito da cidadanía, ou simplemente gozar dun entorno arquitectónico formidable presidido polo emblemático Sireno.

Modelo privatizador que chega ao paroxismo durante os case tres meses nos que a Alameda, o xardín centenario do primeiro ensanche do Vigo vello, é sometida a un estrés innecesario, transformada en mercadiño e enorme cervexaría privados de nadal, que carece doutro saneamento que non sexa o de verter as augas aos xardíns, entre outras precariedades. Outrosí sucede coa nora e outras atraccións de feira, instaladas nas inmediacións da Alameda, para as que, como no caso do mercadiño, habería alternativa razoable de reubicalas nos amplos espazos portuarios dispoñibles, se houbese vontade de acordo entre a alcaldía e a presidencia da Autoridade Portuaria.

E o caso é que esta molesta redución dos espazos de acceso público non é unha singularidade viguesa, xa que, como sucede coa xentrificación turística, podemos atopala en cidades de todas as comunidades. Redución que non resulta tema desprezable, xa que o espazo público como lugar de encontro interxeracional da comunidade foi, até agora, a esencia do modelo de cidade europea. Modelo urbano en permanente transformación, como corresponde a propia idea de cidade, velaí o caso vigués, onde a mudanza é a propia identidade, de xeito que hoxe o espazo público é tanto escenario de socialización cidadá como de negocio e actividade privada.

Modelo que leva ao urbanista Jordi Borja a definir a cidade actual como «espazo público e xente na rúa». A articulación equilibrada destas dúas dimensións, entre o público (o espazo) e o privado (o negocio), indica a calidade da cidade e da vida da propia veciñanza. Devolver o espazo público apropiado de forma abusiva pola escena privada, como articular de forma equilibrada espazo e negocio, é unha tarefa política complexa. Require activar vontades de acordo entre as institucións que operan sobre a cidade, as empresas do sector turístico e hosteleiro e da propia veciñanza.

Gonzalo de Vigo

/en , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á figura de Gonzalo de Vigo:

Gustoume o arranxo que a Autoridade Portuaria fixo nos peiraos de Cánovas del Castillo, situados fronte á dársena de remolcadores. Recupérase con bo criterio arquitectónico o edificio deteriorado dos tinglados pesqueiros para instalar alí empresas do sector e de servizos ás xentes do mar, como as sedes de Stella Maris (Apostolado do Mar), da asociación Rosa dos Ventos e da sección marítima en Galicia da Federación Internacional de Traballadores do Transporte. Mellora que se completa coa recuperación dos peiraos como espazo público para o paseo e coa colocación dunha estatua na que o escultor José Molares –o autor da homenaxe a Jules Verne nas Avenidas e das pezas do paseo dos peixes no recheo de Bouzas– recrea o mito dun novo heroe para a cidade nosa, o de Gonzalo de Vigo. Unha peza de bronce de dous metros corenta que representa a figura dun mariño de comezos do século XVI, armado de arcabuz e espada, chamada a convertirse noutra das iconas do porto de Vigo.

Constitúe un acerto que presida este espazo recuperado para a cidadanía a figura de Gonzalo de Vigo, o mariñeiro intérprete, o Robinsón galego, quizais, un dos nosos primeiros emigrantes. Unha figura histórica atractiva para Vigo, descuberta hai ben pouco por Óscar Ferreiro Vázquez, profesor da facultade Tradución e Interpretación da Universidade de Vigo, cando preparaba a súa tese de doutoramento sobre os mediadores lingüísticos e intérpretes nas Reales Audiencias. Un personaxe presentado polo propio investigador de forma moi didáctica nas páxinas de “Faro de Vigo” a pasada Noiteboa na que se salientan as dimensións principais deste mariñeiro vigués: o seu carácter políglota, xa que “era hábil en lingua malaia”; a súa condición de “jurebassa”, polo tanto intérprete ou “lingua”, capaz de mediar entre os colonizadores españois e as comunidades indíxenas; así como o seu carácter aventureiro e afouto, que o levou a afrontar as maiores penalidades da navegación e da supervivencia entre as comunidades indíxenas das illas da Polinesia.

A peripecia biográfica coñecida de Gonzalo de Vigo (Gonzalo Álvarez Martínez) dá para unha novela de aventuras. Saíu o 20 de setembro de 1519 de Sanlúcar de Barrameda enrolado como grumete da Concepción, unha das cinco naves que formaron parte da expedición de Magallanes e Elcano, a primeira que circunnavegou a Terra. En 1521 Gonzalo de Vigo desapareceu, xunto a dous mariñeiros portugueses, cando a expedición, cada vez máis minguada de efectivos, vítima das tempestades e das penalidades provocadas polo escorbuto, chegou no Pacífico ao arquipélago dos Ladróns (hoxe illas Marianas). Mentres Gonzalo realizaba unha inmersión lingüística forzada en malaio e adquiría coñecemento da orografía, dos animais e plantas daquelas illas, o rei Carlos I puxo en marcha a expedición de García Jofre de Loaisa, que zarpou da Coruña o 24 de agosto de 1525 coa intención de colonizar as illas Molucas, moi ricas en especiaría, cuxa propiedade desputaban España e Portugal. Expedición que o 5 de setembro de 1526 atoparía na illa dos Ladróns a Gonzalo de Vigo case espido e co cabelo chegándolle ao cu, pedindo “seguro real” (perdón para o seu delito de deserción) e presentándose cunha frase que pasará á historia: “pasei cuns indios a esta illa de Botahá; son galego e chámome Gonzalo de Vigo e sei moi ben a lingua das illas”. O cronista Urdaneta, que documenta o encontro, engade que Gonzalo de Vigo “serviulles de moito e foi en diante o intérprete obrigado da expedición”.

Relato apaixonante que continúa coa integración de Gonzalo de Vigo na expedición, cando fixo escala na illa de Mindanao (Filipinas), onde os nativos tomaron ao vigués como refén e onde, despois de ser liberado, actuaría como mediador para establecer relacións cos reis de Tidore e Gilolo. Rastro que perdemos de Gonzalo, que probablemente non regresou na expedición que en 1536 volveu ao porto de Lisboa, mais que obtivo o perdón real como acredita un documento do Arquivo General de Indias que recoñece os salarios que a coroa lle debía polos seus servizos á expedición de Magallanes, así como polo tempo transcurrido até que as illas Molucas foron tomados polos portugueses.

O caso de Gonzalo de Vigo, sen dúbida, é moi atractivo para forxar o mito dun heroe vigués. Políglota, cosmopolita, aventureiro, afouto, mediador entre comunidades, son valores propios do carácter que Vigo foi acuñando ao longo da súa historia. A piques de celebrar o cincocentos aniversario da saída da expedición de Magallanes (1519), da que formaba parte Gonzalo de Vigo, como tamén o mariñeiro Diego Carmena e o grumete Vasco Gómez Gallego, ambos os dous de Baiona, paga a pena poñelo en valor. Parabéns a Autoridade Portuaria de Vigo por facilitalo.