Pedagoxía da convivencia
Xián ten dezaseis anos e repite 3º de ESO. A semana pasada foi expulsado do instituto durante tres días, a máxima corrección que pode impoñer a dirección, por unha falta de respecto a un dos seus profesores e aos seus compañeiros de aula. Foi a clase sen material ningún e interrompeu varias veces coas súas “gracias” o debate sobre a actual situación dos inmigrantes que alí se mantiña. Cando Xavier, o profesor de Xeografía, lle pediu a súa opinión, Xián respondeulle que pouco lle importaba como vivían, que buscasen a vida como puidesen e se non amañaban que se volvesen para o seu país que ninguén os chamara neste. Ademais, replicoulle que estaba farto de tantos debates na clase, que non servían para nada e que eran unha perda de tempo. Xabier tratou de reconducir a situación, preguntando a outros estudantes –xa se perdera a concentración da sesión– e Xián insistiu nos seus comentarios desprezando cada unha das opinións dos seus compañeiros. Xabier, entón, indicoulle que a súa actitude non era a adecuada nunha aula e que debía abandonala. Xián contestoulle, subindo o ton, que el non tiña por qué saír da clase, que tiña dereito a permanecer alí e que non podía expulsalo por expresar a súa opinión. Despois de varios comentarios irados, Xián saíu pero, cando estaba a punto de pechar a porta, encarouse nun ton ameazador con Xabier e díxolle: “isto vasmo pagar moi caro”.
Xián xa fora apercibido de sanción con anterioridade, polas súas expulsións frecuentes, por chegar sistematicamente tarde ao centro ou polas ameazas das que se queixaron as rapazas de 1º da ESO no recreo. A nai de Xián está destrozada. Falou varias veces co titor e coa dirección do Instituto e, agora, recoñece que o rapaz chega tarde porque hai algunhas veces que non consegue erguelo da cama. “Non sei qué facer con el, téñoo intentado todo”, confésalle desacougada ao titor. “Levo varios anos horrosos. Merqueille a moto a ver se aprobaba, déixoo saír todas as fins de semana, dinlle os cartos para que fose ao concerto cos amigos, e, aínda así, non consigo que aprobe”. O titor proponlle que estude a posibilidade de que o vindeiro ano se matricule nun Programa de Garantía Social, xa que polo seu rendemento escolar e pola súa actitude xa non vai ter posibilidades de obter o Graduado de Secundaria. A nai comprométese a discutilo co seu home, pero asegura que o máis complicado será convencer a Xián, “non sabe o difíciles que son os rapaces agora”.
Este caso ficticio pode estar sucedendo en calquera dos nosos centros escolares. Conflitos semellantes, con todos os matices e circunstancias que se lle queiran engadir, son o síntoma do deterioro da convivencia escolar e do malestar docente de tantos centros, públicos ou privados, de Secundaria. O conflito que mantén Xián coa institución escolar e co seu entorno familiar amosa o desaxuste entre os seus desexos (divertirse cos amigos e consumir o que esta á moda) e os valores da sociedade das persoas adultas. A solución a este dilema non é doada.
Non podemos deixarnos vencer polo fatalismo. Existe a posibilidade de promover nos adolescentes hábitos de convivencia democrática, de respecto mutuo, de asunción consciente de dereitos e deberes; en definitiva, dos valores do sacrificio e do esforzo como esenciais para organizar o traballo escolar e a convivencia. Dende as administracións e dende os medios de comunicación, moi influíntes á hora de conformar actitudes e valores na mocidade, hai que apoiar ás familias para que establezan os límites que precisa toda educación democrática.
Esa é a proposta que dende hai anos vén propoñendo nos seus libros o coraxudo profesor Xesús R. Jares, que onte presentou en Vigo, diante de máis de duascentas persoas, a súa obra máis recente, Pedagogía de la convivencia.
Este será outro libro educativo de referencia, froito dunha investigación demorada na pedagoxía do conflito e na educación para a paz. Unha obra que pretende facer fronte a este reto colectivo provocando unha reflexión en profundidade sobre a problemática da convivencia dentro dos centros e propoñendo liñas de actuación educativa, baseadas na participación da comunidade educativa (especialmente das familias), na mediación e na resolución non-violenta dos conflitos.
Comparto con Suso, ademais de mútiples querenzas e soños, que a aprendizaxe dunha convivencia respectuosa e solidaria é responsabilidade de toda a cidadanía e non só do profesorado. A familia e a escola son os obradoiros onde deseñar esa nova convivencia que queremos. Non renunciemos, por custoso que sexa, neste empeño.
Parole, parole, parole. Non caer no fatalismo; merecer o esforzo. Como gostaría diso! O caso de Xian é máis común do que parece, e, sobre todo, en moi concretos lugares da xeografía escolar é aínda máis grave. As familias, cuxos membros nin siquera teñen tempo para ir falar cos mestres ou declaran preferir que os seus fillos fagan unha falcatruada para seren levados a un reformatorio ou a unha cadea, non van arranxar nada.
Cando vexo a ficha do autor, sen dúbida cunhas excelentes intencións e cun abrumador coñecemento teórico, con ese título de catedrático universitario de Didáctica e Organización Escolar, xa me poño a tremer. Síntoo: é superior ás miñas forzas. A famosa didáctica fixo máis dano á educación ca moitas outras disciplinas. Permitideme ser un completo radical nestos termos. Os/As famosísimos/as pakistanís (é dicir: pa quen están aí, ou sexa os/as orientadores/as pedagóxicos/as) son perniciosos/as. E os/as pedagogos/as que asolan ministerios e consellerías son causa relevante do desastre educativo.
Nom se lhe pode botar a culpa a uns profissionais de um problema social, quando todos sabemos que a verdade está aí fora: de nen@s consentid@s, sacaremos adolescentes caprichos@s e persoas adultas irresponsáveis. Eu nom som orientadora nem pedagoga, mas trabalho no ensino público e nom som precisamente estas pessoas quem causam os conflitos que vive o meu alunado; bastante fam com ajudar a tentar resolvê-los. E bem difícil o temos tod@s já…
pedadogia de la convivencia, suso. quien te ha visto y quien te ve. viva a dobre moral e o oportunismo.
En mi clase de 2º de ESO el maestro intenta dar una clase de mil formas distintas, explicando, con ejercicios, leyendo, dictando, charlando, con ordenadores, con periódicos, con la pizarra. Pero nadie le escucha. Estamos 30 alumnos y él. Como cada día, ha expulsado a los cuatro primeros que más molestaban: irán a la biblioteca y sus padres deben firmar la agenda con las actividades indicadas, aunque duda de que lo hagan, ya que, al irse, uno de los expulsados ha exclamado, por ejemplo: “¡Qué miedo, mira cómo me lo hago en los dodotis!”. Hoy sólo hacen los deberes tres -ayer fueron cinco-: los más callados, los más tímidos, tal vez los más medrosos. Los otros 23 se dedican a jugar a los barcos, hacer aviones, hablar ruidosamente, cambiar de sitio, molestarse entre ellos, dibujar, recortar, “tipear”, reírse felizmente.
Y todo eso mientras el maestro les llama la atención, les regaña, les amenaza con partes de conducta inadecuada -menudo eufemismo-, o intenta intimar con algunos, les invita a que cojan algo para estudiar, les pide que se porten bien, por favor. Nada, se encogen de hombros, contestan cualquier cosa sin sentido y sin educación, lo ignoran directamente. Y así pasan los días en mi clase de 2º de ESO, una mañana tras otra, un mes tras otro, con los repetidores, con los que no entienden nada, con los que no quieren estudiar, con los que no traen ni los libros. Y conmigo.
O texto de Jares é un máis deses centos de títulos que son moi ben intencionados, pero que na práctica non valen para nada.
Parole, parole, parole, como ben dicía outra mensaxe.
Desde un despacho deséñase unha enquisa por parte dun teórico que ou nunca deu clases con rapaces ou que hai mil anos que non as dá (caso Jares), logo pásase a que a cubran X número de profesores, e finalmente interprétanse os resultados de tal xeito que cadre perfectamente co desiderato inicial das grandes palabras rimbombantes. Todo moi bonito, moi esperanzador, moi progresista, moi dialogante, moi politicamente correcto, moi… falso.
Hai algún pedagogo que faga o que podemos chamar antropoloxía educativa?
É dicir, observación participante: que vaia durante meses a dar clases concretas a rapaces concretos a unha escola ou instituto concreto. E que alí trate de baixar a terra as súas bonitas palabras dunha bonita teoría. E que finalmene elabore un estudo non nesgado sobre a súa experiencia.
Hai algo deste tipo? Eu descoñézoo. Se o hai que o indique.
Un libro máis de boas intencións, non por favor.
Un libro que dea solucións concretas e realistas, si, por favor.
eu vexo próxima unha xeración que me resulta moi inquietante: rapaces acostumados a facer o que lles da a gana, incapaces de aceptar todo o que non sexa a satisfación inmediata dos seus desexos, educados no desprezo ao máis débil, habituados a conseguir o que queren polas boas ou polas malas, incapaces de aceptar unha opinión diferente á súa, persuadidos de que todo o que non é inmediato ou instantáneo é unha perda de tempo e aburridos de sí mesmos, dos demais de do mundo.
En resumo, hai unha chea de futuros fascistillas incubándose nas aulas dos nosos centros de educación, diante de nós, que parece que estamos esperando a que as cousas se solucionen por sí soas.
Eses fascistillas son tamén fillos nosos. Ou é que esto de ir a clase é un partido entre o local e o visitante, por suposto nada amigable?
Dicir que as persoas de Orientación son paquistanís non pasa de ser o equivalente a un chiste de Lepe. Haberá de todo, como entre o profesorado que dá clases,supoño.
Negar a pertinencia da formación pedagóxica reflicte un profundo descoñecemento da pedagoxía e da didáctica. Para as persoas interesadas nesta forma de negacionismo, recomendo un libro que acaba de saír, publicado por Graó. Copio aquí o texto co que a editorial o anuncia:
La escuela entre la Autoridad y la “Zizaña”
M. Bolsterli, D. Bonneton, A. Capitanescu, …
En medio de la polémica entre innovadores y reformistas, la escuela es objeto de intensos enfrentamientos. Los «antipedagogos» denuncian las reformas. Tienen derecho a hacerlo. Pero eso no quiere decir que no nos duela profundamente que su conservadurismo ni tan sólo tenga en cuenta los conocimientos procedentes de los movimientos pedagógicos y de la investigación en educación. El hecho de afirmar que es suficiente con basar la transmisión de conocimientos en un dominio de las disciplinas y una autoridad firme, demuestra un menosprecio absoluto de la realidad.
Yo a lo que me niego es a asumir que los antipedagogos sean conservadores y los pedagogos unos progres de aquí te espero. Y, sobre todo, la idea de que quien no admite la pedagogía está a favor de “la transmisión de conocimientos en un dominio de las disciplinas y una autoridad firme” sí que demuestra un menosprecio absoluto de la realidad.
Que hay profesores impresentables, ¿quién lo duda?
Estou totalmente de acordo, sen embargo, en que “Negar a pertinencia da formación pedagóxica reflicte un profundo descoñecemento da pedagoxía e da didáctica”. Afortunadamente.
O problema de “non admitir a pedagoxía” é como o de non admitir que saia o sol todos os días. Porque en todo acto de ensinar hai un determinado enfoque pedagóxico detrás, explícito ou, as máis das veces,implícito. De aí a importancia de facelos explícitos, de estudialos e sacalos á luz.
E non me refiro á dicotomía conservador/progresista, porque esa é outra cuestión diferente e aquí non vén moito a conto. Unha determinada pedagoxía pode responder ao que consideramos un ideario progresista, ou pode responder a un ideario profundamente conservador e mesmo reaccionario (coma tal, a pedagoxía da escola franquista ou certos discursos tecnocráticos que volven ter agora unha nova vida disfrazados de modernos).
E, por certo, que hai pedagogos impresentables, ¿quen o dubida? Mais esa non é a cuestión.
Non, a cuestión é que a pedagoxía, en xeral, como disciplina de estudios académicos, non coma instrumento de docencia e discencia que é o sol que sae todos os días, é un eclipse total. Os discursos tecnocráticos e eses alentadores dunha nova conciencia supostamente progresista coinciden en estar en Babia. QUizáis en dúas Babias, pero a distancia co día a día na aula é semellante.
Por certo, probablemente a dicotomía progresista/conservador non vén a conto, pero ti a sacache, non eu.
E xa me gustaría estar en Babia, cousa que aconsello moi encarecidamente.