Comeza o ano de Ramón Piñeiro

Acompañar ao profesor don Xesús Alonso Montero a Salamanca permitiume escoitar a súa extraordinaria conferencia sobre a figura de Ramón Piñeiro. Sen entreterse noutras retóricas que as imprescindibles para agradecer o convite aos agarimeiros organizadores da Área de Galego Portugués da Universidade de Salamanca (moitas grazas, Xandra!), comezou don Xesús coa lectura dun seu artigo titulado «Foi, sen dúbida, un cidadán heroico», publicado na sección semanal «Beatus llegit» que mantén no suplemento «Culturas» de La Voz de Galicia (non se pode atopar na rede, o que constitúe unha auténtica mágoa, tratándose dun texto de lectura tan recomendable).

No artigo, sen citar nunca de quen se trata, ata as derradeiras palabras, o profesor de Ventosela retrata a figura humana dunha persoa que posuía «a sobriedade dun sabio antigo», homenaxea a un home «concienciudo, sinxelo, eficaz, sempre convincente, que carecía de vaidade», a «un Sócrates sen títulos académicos», en definitiva a «un auténtico diamante moral, un cidadán heroico chamado Ramón Piñeiro». Tras a lectura do artigo, Alonso Montero interrógase sobre como é posible que mantivese semellante admiración por unha persoa que ideoloxicamente estaba nun mundo distinto ao seu. «Piñeiro non era ateo, nin despois de 1950 moveu un dedo contra a monarquía, foi antimarxista, a que se debe, entón, a emoción da miña admiración? A que se trataba dun diamante moral.»

Logo, Montero fixo un rápido retrato biográfico de Piñeiro. Nacido en Láncara no ano 15, de orixe labrega, estuda os bacharelatos en Lugo, período no que ingresa nas Mocidades Galeguistas, «onde xa destaca máis como teórico que como activista». Lembrou, don Xesús, as palabras de Otero Pedrayo de 1934: «coñecín un rapaz en Lugo que é un auténtico Erasmo». Piñeiro na súa mocidade republicana xa era un meditador, un reflexivo, un teórico. Na Guerra salva a vida enrolándose cos da súa quinta no exército de Franco. Rematada a contenda, segue sendo republicano e galeguista. «Decátase que é desas poucas persoas que pode loitar na clandestinidade pola causa galeguista.» Xesús, a esa altura da súa intervención, enfatiza no carácter heroico da decisión de Piñeiro de facer oposición clandestina nun período (1940-1942) no que a represión era feroz. A continuación salientou a importancia da data do 2 de febreiro de 1943, data do triunfo das tropas soviéticas en Estalingrado, o que provoca o convencemento nos galeguistas, como noutras forzas de oposición, que a ditadura de Franco caerá decontado. Esta é a razón pola que en 1943, Piñeiro viaxará a París para entrevistarse con Giral, presidente do goberno da República, coa intención que introduza no seu goberno a un ministro galego sen carteira (Castelao), que representará a Autonomía Galega. Regresa a Madrid, onde será detido en 1946, e logo xulgado e condenado a seis anos dos que cumprirá tres. «Piñeiro de 1946 a 1949 estivo en prisión con Koldo Michelena, mais nin el nin o seu amigo euskaldún foron torturados, aínda que presenciaron a tortura.» Don Xesús proseguiu o seu relato, «cando sae da cadea en 1949, Piñeiro deixa de defender a República, porque sabe que se está xestando a causa monárquica. Deixa de defender a República e aposta por defender valores.» Formula unha nova estratexia, a de utilizar as canles legais, as dunha editorial, para contactar cos novos e defender os valores galeguistas.» A pesar de que Piñeiro non aparece na foto de creación da editorial, xa que está en Valdecilla operándose dos ollos, Galaxia será clave na súa estratexia. Proporciónalle un soldo, como director literario, e a posibilidade de exercitar o seu labor dende a súa casa de Santiago. «Xelmírez 14, 4º e a mesa camilla pola que pasamos todos  aparece na historia de Galicia. dende alí Piñeiro propón unha información democrática. Dende alí Piñeiro fala da situación da cultura e da lingua. dende alí reiventa a cultura galega.»

O profesor Alonso dedicou o derradeiro treito da súa intervención a presentar unha breve panóramica da cultura galega tras a Guerra Civil e a nova estratexia que sobre ela introduce Piñeiro. «Dende 1936 a 1948 non se publica en Galicia ningún libro en galego, coa excepción dos que se publican en América. Esa era a situación coa que se atopa Piñeiro á saída da cadea. Entón, rompeu co Partido Galeguista, porque naquel momento era suicida mantelo na clandestinidade. Dende ese momento a gran tarefa de Piñeiro será demostrar, sobre todos aos novos, que eramos reticentes, que o galego debía ocuparse da alta cultura.» Esa estratexia é a que condice a Piñeiro a publicar en 1951 un ensaio sobre a saudade, que foi cualificado por Juan Aparicio, que logo sería un destacado censor do Réxime, como «un texto que tiña faltas de ortografía no corpo e n alma». Coa publicación deste texto Piñeiro quere demostrar que o seu idioma é unha lingua A. No mesmo ano, 1951, Piñeiro e o seu amigo Celestino Fernández de la Vega traducen do alemán un libro de Heidegger, A esencia da verdade, mais teran que agardar a 1956 para conseguir autorización e velo publicado. «No seu proxecto, Piñeiro incorpora aos doutores Rof Carballo e García Sabell, ao poeta Luís Pimentel, así está reiventando a cultura galega. esa é a gran proeza de Piñeiro, realizada na austeridade, na sobriedade dunha condición moi adversa.» son as palabras de conclusión da conferenciante de don Xesús.

Esta magnífica conferencia de Alonso Montero, que recolle a tese central do libro que está corrixindo para Galaxia, Ramón Piñeiro ou a reinvención da cultura galega, será a base da súa intervención nas xornadas «Ramón Piñeiro na Galicia do século XX» que, organizadas pola Fundación Carlos Casares, se celebrarán en Lugo do 23 ao 26 de marzo.

No eido bibliográfico tamén comezan a aparecer algunhas novidades. En Xerais tras a publicación do ensaio Ramón Piñeiro e a estratexia do Galeguismo de Xosé Ramón Rodríguez Polo, agardamos os primeiros exemplares da novela de Daniel Ameixeiro Ramón Piñeiro. Os días ocultos, unha proposta moi orixinal de achegamento aos fíos da memoria de dous galeguistas Piñeiro e Víctor Campío.

Outrosí é a magnífica posibilidade que proporciona o Arquivo Sonoro de Galicia do Consello da Cultura Galega de gozar dunha escolma sonora de quen foi o primeiro presidente da institución. Un recurso didáctico e documental utilísimo que recomendamos moi vivamente.

Seguiremos atentos ás novidades e acontecementos deste «Ano Piñeiro».