ENTRE FISTERRAS
Viaxando por Breizh non fai falta ser un cunqueiro para que un galego atope semellanzas e identidades comúns co país noso. Non é preciso camiñar pola fraga marabillosa de Brocelianda, onde Sidoine namorou de Ponthus e onde aínda goberna Merlín, para atopar situacións, lugares e manifestacións culturais que nos fan sentir a terra bretoa coma propia.
Xa Castelao percorreu en 1929, durante catro meses, os camiños da vella Armórica a cata de cruces de pedra tan imitantes aos cruceiros galegos. Esta semellanza formal, que amosa paralelismos nas manifestacións da relixiosidade popular, foi recollida polo noso pai da patria n’ As cruces de pedra na Bretaña, un traballo de investigación que sería publicado polo Seminario de Estudos Galegos (Pontevedra, 1930) e reeditado por Xosé María Álvarez Blázquez na colección Pombal de Edicións Castrelos en 1974. A visita aos “enclaves parroquiais”, situados entre Montroulez e Brest, constituíu un dos momentos máis propicios para sentir esta proximidade. Dende os cruceiros populares, situados coma os nosos nas encrucilladas, aos formidables calvarios como os de Sant-Tegoneg e Gwimilio, pasando pola presenza de Santiago e o mito xacobeo en capelas e igrexiñas (ademais de nese formidable gwerz que é Yann Derrien), son moi numerosas as coincidencias das manifestacións da fe popular. Os pardons (procesións ou romaxes populares na honra do santo patrón, moi numerosos no efeméride de hoxe), a utilización de exvotos ou mesmo a figura da Anaon (a Santa Compaña) como representación da morte son outros elementos que percibimos desta proximidade da cultura relixiosa popular.
Outrosí poderiamos expresar da paisaxe debuxada no interior de Breizh por largacíos milleirais e na súa beiramar pola omnipresenza dos faros nos cantís e nas súas múltiples illas, fachos que constitúen as marcas das mareas dun perfil litoral moito máis suave có noso. Chamounos a atención a homoxeneidade das vivendas rurais (con tellado de pizarra a dúas augas e dúas chemineas a cada vento) así como a inexistencia de valados de pedra que separen as propiedades, o que proporciona ás edificacións unha xurdía harmonía e integración nunha paisaxe, neste caso ben diferente da nosa, onde escasean as masas forestais.
A forte presenza da cultura megalítica é outro elemento de proximidade cultural con Breizh. A visita aos impresionantes aliñamentos de Carnac (din que constituídos por un milleiro de menhires) e ao espazo megalítico de Locmariaquer foron outros dos momentos máis impactantes da viaxe.
Porén, é no desenvolvemento da cultura marítima onde atopamos as maiores diferenzas con Galicia. País coas súas urdimes no mar, coma o noso, os bretóns veñen desenvolvendo dende hai décadas unha cultura da memoria do mar que ten, aínda, escasos precedentes entre nós. Os centos de escolas de vela (supoñemos que unha en cada porto deportivo), o magnífico Port-musée de Douarnenez (con cinco embarcacións tradicionais ou antigas museificadas e visitables, na foto), o Museo da Pesca de Concarneau ou o formidable complexo didáctico e de lecer de Oceanopolis de Brest, ademais da organización de festivais marítimos internacionais como os de Brest e DZ (en Brest 2008 Galicia será unha das culturas marítimas convidadas) son iniciativas das que en Galicia moito deberiamos aprender xa que constitúen elementos identitarios de cohesión interna e de ampla proxección internacional para o turismo familiar.
Outro feito que mereceu a nosa atención ao longo de toda a viaxe foi coñecer algunha das cidades bretoas irmandadas con outras galegas. Estas xemelgaxes entre concellos, iniciadas en 1971 entre Lugo e Dinan (ambas as dúas cidades con muralla), son un dos instrumentos máis eficaces para unir e favorecer o coñecemento mutuo, a cooperación económica e o intercambio cultural entre as poboacións galega e bretoa. Indubidable froito do espírito “federateur” do municipalismo progresista francés, a verdade
é que estas xemelgaxes levan paradas algúns anos. Á porta da casa do concello de An Oriant hai un cartel que sinala a distancia existente con Vigo (un irmanamento entre nós case esquecido), o famoso Mont St. Michel (patrimonio da humanidade) está irmandado con Cambados, a fermosa vila de Lannuon o está con Viveiro ou a mariñeira Plougon (situada ao pé da Pointe du Raz, o con da fisterra bretona) con Fisterra. Recuperar o pulo destas xemelagaxes, ás portas do Festival Intercéltico de Lorient 2009, onde Galicia será o país convidado, é unha iniciativa que as novas corporacións galegas deberían considerar. Non se deberían perder os fíos que unen estas dúas fisterras atlánticas.

NA BIBLIOTECA CUNQUEIRO
A razón da nosa viaxe foi participar nun debate sobre a “Edición e a tradución en Galicia”. Despois de visitar a Biblioteca Cunqueiro (cuns fondos galegos aínda escasos) e visionar unha presentación multimedia sobre Galicia e a literatura galega (moi xeitoso), a nosa primeira sorpresa foi o interese dos medios de comunicación sirios polo que sería o desenvolvemento do acto. Tanto Moisés coma min fomos entrevistados longamente tanto pola radio como pola televisión públicas sirias. Amelia Puga, unha compostelana residente en Damasco dende hai dezasete anos, foi a xornalista que nos fixo unha entrevista emocionante para o espazo semanal que mantén en Radio Damasco, dirixido a comunidade de fala española (hai unha importante presenza venezolana e cubana, ademais dos tres mil alumnos do Instituto Cervantes). Custoume moito responder a unha das súas preguntas, cando a súa voz semella ía crebar: “que cre pode supoñer a súa presenza en Damasco para a comunidade galega emigrante?”.
Co tempo moi axustado, baixamos ao Salón de Actos, onde nos agardaba un público numeroso (unhas sesenta persoas), formado por profesores universitarios damascenos, media ducia de editores, alumnos do Instituto Cervantes e membros da comunidade emigrante. O debate desenvolveuse en español con tradución simultánea ao árabe interpretada por Najer, un traballador do Instituto, sirio cristiano, que viviu na Habana durante nove anos e onde se licenciou en veterinaria. Najer, unha persoa entrañable e moi simpática, acompañaríanos o día seguinte na visita que realizamos nas aforas da cidade á mesquita xiíta de Sayda Zeinab (unha experiencia impactante, quizais a máis forte da viaxe, onde unha relixiosidade extrema se mestura cun luxo arquitectónico desaforado). Najer recordounos o carácter emigrante do seu pobo (hai preto de quince millóns de sirios emigrados); explicounos as razóns polas que hai cans só nos barrios cristianos; xustificou a revolución que está supoñendo as parabólicas ou laiouse das dificultades de acceso a Internet.
Abriu o acto o director do Instituto, Antonio Gil Carrasco (un anfitrión delicadísimo, como a súa compañeira Mari Ángeles), que falou a maior parte do tempo en árabe, salientando o compromiso que o centro tiña coa figura de Álvaro Cunqueiro e coa proxección da cultura e literatura galega no mundo árabe. Iniciei a miña intervención recordando a figura de María Mariño e explicando as razóns da celebración do 17 de maio con Día das Letras Galegas. A continuación proporcionei algúns datos básicos sobre a edición en galego, para rematar bosquexando unha panorámica da actual literatura galega, con especial atención á narrativa. Pola súa banda, Moisés R. Barcia presentou a experiencia de Rinoceronte, como especializada en tradución ao galego de literatura de calidade das máis diversas linguas, expresando tamén as posibilidades de que a editorial no futuro acometa o proxecto de traducir literatura galega a outras linguas, unha estratexia exitosa que veñen realizando editoras islandesas.
O máis interesante foron as preguntas dun público moi curioso que nos interpelou sobre as máis diversas cuestións: a situación das linguas en Galicia e do seu ensino; as semellanzas entre o galego, portugués e o castelán; o apoio ao sector editorial que recibiamos do estado; o papel da lectura na escola; os autores máis traducidos da literatura galega actual; a existencia de traducións do árabe ao galego; o papel dos medios de comunicación na promoción da lectura…
Especialmente significativa foi a derradeira intervención, a dun membro da Asociación de Amigos de Malula que promove a edición en arameo, unha lingua que aínda se fala nesta pequena vila cristiana e que conta con certa axuda por parte do goberno sirio. Ao remate do debate, intercambiamos tarxetas cos nosos colegas sirios. A pesar das dificultades que eles expresaron (as tiradas alí son moi escasas e non existe unha rede de librarías), abríronse algunhas posibilidades de acometer algunhas traducións de obras galegas. As portas e o interese quedaron abertas.

CAMIÑO DE DAMASCO
Custounos vinte e seis horas chegar a Damasco. RJ decidiu, sen explicación ningunha, cancelar o seu voo da tarde entre Amman e a capital siria. A compañía xordana trasladounos ao Hotel Queen Alia, un grande complexo de trescentos cuartos ao pé do aeroporto, para os viaxeiros en tránsito, algo que alí parece moi habitual, xa que eramos case medio cento de persoas as que durante doce horas quedamos varadas en terra de ninguén. Ceamos no “self service” da clase turista un cuscús máis que aceptable, unha ensalada de cogombro aliñada cun aceite de oliva moi rico e acompañada de pan de pita, ademais dunha sobremesa turca (unha crema doce branca bastante aceptable, aínda que non era o famoso baklava) da que xa non recordo o seu nome (chámase halva, ten orixe otomana, ver o primeiro comentario a esta anotación). Despois de cear, Moisés conectouse a internet durante quince minutos (metéronlle unha boa clavada para un servizo infame, Xordania é un país caro) e, case á media noite, contactaron con nós os responsables do Cervantes de Damasco, moi preocupados por non ter noticias nosas. Afortunadamente, os móbiles tiñan cobertura suficiente, e, desde aquel non lugar (unha curiosa extensión do caótico aeroporto xordano), soubemos que en Damasco houbera ao solpor unha treboada importante: quizais a gaita de Budiño e a charla de máis de tres horas de Álvaro Pino cos membros da federación siria de ciclismo levaron a choiva a unha cidade onde apenas chove.
Erguémonos ás catro da mañá (a pesar do cansazo non dormín apenas, enganchado na novela de Landero, que papei na viaxe (merece comentario á parte) xunto ao mítico libriño de Habermas sobre as identidades postnacionais) e, despois dun cafeciño a toda presa, arreamos para o aeroporto coa intención de coller o avión das sete. Miguel Anxo Murado advertírame no Cultur.gal que os trámites aeroportuarios e aduaneiros nos países arábes son moi pesados e lentos. Tiña toda a razón. Para un voo de media hora, agardamos estoicamente no Queen Alia dúas horas e pasamos tres controis policiais extremos (pasaportes, cacheos, bolsas polos escáners). Para os xordanos (e tamén para os sirios) o tempo ten un valor vagoroso, imposible sequera de cuestionar, como tampouco o respecto da orde nas colas, onde pasan os “amigos” dos funcionarios con pavorosa facilidade. Nós acougamos, tanto nos tiña, víñamos a feito.
No aeroporto de Damasco agardábannos Mari Ángeles (unha granadina simpatiquísima, a muller do director de Cervantes) e Zyrus (a libanesa encargada das actividades culturais do centro) que se ocuparon de todos os trámites da aduana. A viaxe ata a cidade (25 km) faise por unha autoestrada case rectilínea en bastante bo estado (logo comprobariamos que a rede de estradas da capital siria é moi aceptable e o nivel de motorización elevado). Conversamos sobre o noso retraso, aínda que decontado abordamos as cuestións políticas (o eixo de boa parte das nosas conversas na nosa estadía). A situación dramática que se vive en Gaza e Ramala, a invasión israelí no Líbano (destruíndo todas as pontes da estrada internacional que une Beirut con Damasco en dúas horas), a conciencia de que Siria está no punto de mira estadounidense, como un dos países do “eixo do mal” foron algúns dos temas sobre os que preguntamos aos nosos acompañantes con enorme curiosidade.
Damasco recibiunos entre unha brétema mesta que semellaba facía bagoar aos edificios, onde as parabólicas enferruxadas aniñan nas terrazas coma cegoñas. As nosas anfitrioas contáronos que o presidente Bashar al-Assad (o retrato deste médico educado en occidente aparece por todos os lados e nos máis incribles soportes, dende as pancartas aos valados iluminados) decidiu autorizar as parabólicas e os móbiles, que constitúen agora (como os automóbiles, sobre todo os iranís, rusos e indios) un auténtico furor para algúns sirios (200 dólares de soldo medio mensual). Por fin chegamos ao Hotel Cham da “downtown” (magníficas as instalacións!) para acougar durante un par de horas. Ás once e media recolleríanos Hussam, o bedel do Instituto Cervantes que, antes da nosa intervención, nos levaría a coñecer o Instituto, visitar o Museo Nacional e a cidade antiga. Fermosa, moi fermosa foi a nosa chegada a Damasco o 17M entre a brétema e unha choiva morniña que arrecendía a pistacho.