Listado de la etiqueta: ramiro_fonte

Facer lectores

Xosé Ramón Pena, coordinador de Faro da Cultura, convidoume a participar no número que celebra o viséximo aniversario do suplemento cultural e artístico de Faro de Vigo:

O 9 de maio de 2002 publicábase o primeiro número de Faro da Cultura (FdC), o suplemento de oito páxinas, coordinado polo escritor e catedrático Xosé Ramón Pena, que durante dúas décadas e de forma ininterrompida publica todos os xoves Faro de Vigo (FdV). Oitocentas corenta e dúas entregas, 6736 páxinas en lingua galega inseridas no Decano, nas que se realizou un seguimento amplo e plural da actualidade literaria (protagonista, pero non en exclusiva) e artística galega. Unha auténtica rareza no noso feble panorama cultural, tamén unha proeza a contracorrente, que contou co compromiso e amparo das diversas direccións de FdV, dende a de Pedro Pablo Alonso (2002-2006), Juan Carlos Da Silva (2006-2019) á actual de Rogelio Garrido (dende 2019), así como coa teimosía e independencia de Xosé Ramón Pena e do seu cadro de colaboradores, que termaron do proxecto contra vento e marea e actualizaron periodicamente os formatos e os contidos desta publicación única na prensa galega contemporánea, tanto polo seu carácter monolingüe como pola súa antigüidade e continuidade.

O precedente de Faro das Letras

O Faro da Cultura tivo o seu precedente máis próximo nas cento trinta e unha entregas de Faro das Letras (FdL), un suplemento literario de catro páxinas publicado entre abril de 1993 e setembro de 1996, coordinado tamén por Xosé Ramón Pena, sendo director de FdV Ceferino de Blas. Unha publicación literaria que dalgún xeito tomaba o relevo de Galicia literaria, o suplemento de Diario 16 de Galicia dirixido por Manuel Forcadela e o propio Xosé Ramón Pena, coincidindo cun dos períodos de máis intenso desenvolvemento da edición en lingua galega que precisaba como auga de maio do acompañamento e visibilidade proporcionada pola crítica literaria xornalística. Contando cun consello de redacción, en certa medida tamén un grupo literario xeracional vigués, formado, ademais do coordinador, por Xosé María Álvarez Cáccamo, Carlos L. Bernárdez, Estro Montaña, Gonzalo Navaza, Ramón Nicolás e o tan prematuramente desaparecido Ramiro Fonte, Faro das Letras acuñou un modelo de crítica literaria xornalística de libros galegos que recollida por FdC cumpriu as funcións de informar das novidades editoriais, ser testemuño da recepción e valoración das obras e constituír un índice das mudanzas valorativas dun tempo histórico determinado.

O primeiro número de Faro da Cultura

Abría os contidos do primeiro número de Faro da Cultura unha páxina do tradutor Moisés R. Barcia sobre «Os eidos de Tolkien», coincidindo coa publicación na colección Fóra de Xogo de Xerais das dúas primeiras entregas d’ O señor dos aneis, tradución que daquela supuxo un fito para a edición galega. Ademais de dar ampla noticia biográfica do autor, Barcia ofrecía unha novidosa nota tradutolóxica sobre as escollas da versión galega do texto tolkieano, abrindo o que sería unha das singularidades máis atractivas do FdC as reportaxes de divulgación metaliteraria. Tratamento que se ampliaba cunha entrevista con quen este texto escribe, entón director da editora de Doutor Marañón, abrindo a sección de entrevistas literarias e editoriais que non faltou en semana ningunha, o que supón a creación dun arquivo de voces de autores e autoras, mais tamén de editoras e críticas, extraordinario e de consulta obrigada. Un número alboral que dedicaba o seu amplo repertorio crítico a novela Ganga (Xerais 2002) de Antón Lopo, reseñada por Francisco Martínez Bouzas, o libro de relatos Un rabaño de ovellas brancas (Galaxia 2002) de Xerardo Quintiá, comentado por Joaquim Ventura, e o poemario Eclipse (Espiral Maior 2002) de Xabier R. Baixeras, lido por Román Raña. Textos críticos de tres dos colaboradores máis habituais ao longo das dúas décadas de FdC que sen renunciar a presentación atractiva das obras ofrecían valoracións literarias e establecían relacións con outras.

O primeiro FdC inauguraba unha páxina de Literatura Infantil e Xuvenil, entón un tratamento novidoso para un subxénero que adoitaba ser infravalorado e considerado menor, prexuízo aínda non superado na súa totalidade. Páxina na que no apartado de críticas María Navarro se ocupaba da novela O faro de Arealonga (Xerais 2002) de Uxía Casal, Domingo Tabuyo d’ As aventuras de Said e Sheila (Xerais 2002) de Ramón Caride, mentres que no «Andel de novidades», sección da que ocupaba o meu admirado M. Blanco Rivas, aparecía Gracias a Win-Dixie de Kate di Camillo, un dos títulos máis orixinais da primeira Kalandraka, editora infantil galega creada en 1998. Suplemento que dedicaba tamén unha páxina a lembrar ao escritor e editor Carlos Casares, falecido apenas uns meses antes, cun texto referencial do profesor Manuel Rosales, no que repasaba a obra narrativa casariana, abrindo outra das liñas características do FdC, a da memoria literaria.

Vinte ano despois volvo sobre a miña resposta á pregunta de Ramón Nicolás sobre o papel que para un editor galego tiña un suplemento como Faro da Cultura. Reitérome sobre o que dixen entón: a razón principal deste tipo de suplementos culturais dos xornais é contribuír a facer lectores, a formar un criterio e itinerario lector singular e renovado e a de seducir a novos lectores e lectoras para que se atrevan coa literatura galega. Naquela entrevista contáballe a Nicolás unha anécdota que continúa emocionándome, acababa de recibir a fotocopia do suplemento literario de Washingtohon Post, onde se comentaba a edición inglesa d’ O lapis do carpinteiro de Manuel Rivas. O contido da crítica sinalaba que o autor era un dos máis importantes escritores europeos. Un comentario, sen dúbida, extraordinario para vencer os prexuízos que na edición galega tantas veces tinguiron de sospeita os libros literarios na nosa lingua. Lembro que remataba saudando entusiasmado a aparición de FdC expresando que agardaba fose unha magnífica embarcación para perderlle o medo a navegar ou voar coa literatura galega. Abofé que a pesar das dificultades o conseguiu. Azos para continuar a longa e venturosa travesía para o Faro da Cultura.

Onte 2001: «A chave das noces» de Xabier P. DoCampo

Despois de trinta anos onte relín A chave das noces, a novela negra de Xabier P. DoCampo, felizmente recuperada hai unhas semanas por Xerais para a  colección Fóra de Xogo. E abofé que a novela negra do mestre Xabier non perdeu nin unha miga da súa frescura nin sequera a actualidade dunha trama oitenteira localizada nunha cidade portuaria (non é difícil imaxinar que se trata da Coruña), na que os contrabandistas de medio pelo comezaban a mudar o tabaco de batea pola heroína e a trata de mulleres estranxeiras  nos clubes de alterne dos arrabaldes constituía unha forma de escravitude. Actualizado apenas á normativa ortográfica vixente (en decembro de 1987 fora editado por Vía Láctea na de «mínimos»), o trepidante relato protagonizado por Mauro, o mociño motorista que traballa para a axencia de detectives «Nacho», mesmo a pesar da súa esaxerada facilidade para resolver as diferenzas a labazadas, flúe nas mans do lector coma a auga para beber, anunciando na súa traballada facilidade o que sería unha das marcas do narrador chairego.

Sei da querenza que Xabier conservaba por esta novela valente, que acordaramos recuperar hai varios anos, na que afondaba nas convencións do xénero negro, desde a aparición dun cádaver no porto, que interrompe as investigacións rotineiras dun detective privado canalla, pasando pola súa disposición a repartir e recibir, se fose inevitable, uns cantos lapotes de máis, até a súa intención de denunciar a dor das vítimas de tantos abusos machistas e violencias varias. Unha novela pioneira na narrativa galega dos oitenta, cando esta intentaba ampliar os seus públicos frecuentando os xéneros da literatura popular e de intriga. Un proxecto de novela negra en galego iniciado por Xosé Fernández Ferreiro con Corrupción e morte de Brigitte Bardot (Xerais, 1981) e por  Carlos G. Reigosa con Crime en Compostela (1983), que DoCampo moderniza de forma moi consciente con A chave das noces, tentando abrir unha xanela no interese do público mozo, como pouco máis tarde farían tamén Ramiro Fonte, Manuel Forcadela, Román Raña, Bieito Iglesias ou Aníbal Malvar, autores destacados da novela negra galega de fin de século. Recomendo moi vivamente A chave das noces, novela que sei moito vai sorprender ás novas xeracións de lectores e lectoras do noso xénero policial pola súa axilidade e pola contundencia da súa denuncia social. Parabéns a Xerais por esta edición, que abre unha nova etapa na veteran colección Fóra de Xogo, que renova de forma mi atractiva deseño de cuberta e interiores.

Vigo literario

No día da Reconquista dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a importancia de considerar o Vigo literario como un eixo estratéxico para o Vigo metropolitano:

XG00262201Coincide a festa da Reconquista deste ano coa chegada ás librarías de O Códice esmeralda (Xerais, 2017), a novela de Alberte Blanco arredor da batalla de Rande de 1702, que utilizando os recursos dun engaiolante relato de intriga, alicerzado sobre unha sólida documentación, afonda nun dos episodios históricos claves do Vigo metropolitano. O escritor de Santoardán deita outra ollada orixinal sobre o tema da procura do tesouro dos galeóns de Rande, que xa fora abordado polo cronista Avelino Rodríguez Elías en La escuadra de plata (1935), libro felizmente reeditado en facsímile polo Instituto de Estudios Vigueses (1994), e con gran éxito por Pedro Feijoo en Os fillos do mar (2012).

Blanco e Feijoo escolleron a ría de Vigo para localizar as súas novelas convertendo este espazo metropolitano en excepcional coprotagonista duns relatos nos que afondan na historia e na orixe da propia cidade. Un recurso que de forma pioneira empregara a escritora María Xosé Queizán en Amor de tango (1992) e que, máis recentemente, foi usado por Domingo Villar en Ollos de auga (2006), Jaureguizar en Amor de serea (2013), Francisco Castro en Tes ata as dez (2014), Fran P. Lorenzo en Cabalos e lobos (2015) ou Ledicia Costas en Jules Verne e a vida secreta das mulleres planta (2016). Obras, todas elas escritas en lingua galega, capaces de formar un catálogo dunha auténtica cidade de novela, relatos que dende os territorios da ficción contribúen a forxar a memoria local e o orgullo de cidade, probablemente de forma máis eficaz que os textos (imprescindibles) dos investigadores locais, ao tempo que a proxectala no mundo, na medida que a maior parte delas foron traducidas a outras linguas. Novelas viguesas, pois, que fan cidade e cidadanía lectora.

A esta condición de ser cidade de novela, Vigo engade a súa orixe de estar fundada no século XII polos versos do poeta Martín Codax, como testemuña o “Pergamiño Vindel”, a nosa primeira icona, cuxo orixinal por ventura coñeceremos in situ no vindeiro outono. Como Vigo ten na historia de Galicia o privilexio de ser a cidade onde Rosalía de Castro publicou “Cantares Gallegos” (1863), o seu primeiro libro de poemas. O seu editor, Xoán Compañel, iniciou no obradoiro da rúa Real, a condición de Vigo como cidade editorial, que a partir da década de 1940 recuperarían editores vigueses como Eugenio Barrientos na editorial Cíes da rúa Elduyen, Francisco Fernández del Riego da Galaxia de Reconquista 1 e Xosé María Álvarez Blázquez das edicións Monterrei e Castrelos da rúa Pi i Margall. Tres editores pioneiros dunha actividade que dende 1980 convertiu a Vigo en capital editorial de Galicia e un dos referentes máis activos da edición en España.

Vigo é cidade literaria de seu por contar coa Biblioteca Penzol, a primeira en temas galegos do mundo, co Verbum, un museo (infrautilizado) dedicado á palabra, e coa potencia formativa e investigadora da Facultade de Filoloxía e Tradución da Universidade de Vigo. E, sobre todo, é cidade literaria por que aquí viviron algunhas das grandes figuras literarias das últimas décadas, como don Álvaro Cunqueiro, o poeta Celso Emilio Ferreiro ou os para nós inesquecibles Agustín Fernández Paz, Xela Arias e Ramiro Fonte. Como o é por que en Vigo continúan traballando arreo María Xosé Queizán, Xohana Torres, Xesús Alonso Montero e Xosé Luís Méndez Ferrín, nomes que inician a longa lista de autoras e autores vigueses. Como é cidade literaria polo seu carácter de segunda cidade verniana do mundo, un privilexio que para si moito quixeran outras con tradición cosmopolita, ademais de berce da lírica galego-portuguesa, como xa adiantamos.

Xaora, chama moito a atención que, coa excepción do Festival Kerouac de performance e poesía, que se celebra dende hai seis anos no mes de outubro, Vigo careza doutros grandes eventos, como festivais, encontros ou feiras do libro, que mobilicen os recursos e a atención dos públicos lectores. Como é incomprensible que, despois da desaparición hai dúas décadas do Premio internacional de poesía Celso Emilio Ferreiro, o concello de Vigo non promova nin participe nalgún premio literario relevante, apoiando así a creación dos nosos autores e autoras ou recoñecendo a traxectoria dalgunha figura internacional, como correspondería a unha cidade literaria cosmopolita, que pretende ser recoñecida como tal.

A súa condición de cidade literaria, case milenaria, achega a Vigo unha potencialidade de cohesión interna e de proxección internacional, que non debería desaproveitar. Poñer en valor o Vigo literario debería constituír un dos eixes do desenvolvemento estratéxico metropolitano.

Poema de hoxe 179: “Relato” de Ramiro Fonte

Unha casa de infancia morre ao chegar a primavera.

Ramiro Fonte, Pasa un segredo (Xerais, 1989)

Poema de hoxe 34: «Cronos no Casco Vello» de Ramiro Fonte

Un poema contén unha mirada

Debe escoller moi ben ese lugar

Desde o cal nós poidamos observar

A vida, anque só sexa de pasada

Ramiro Fonte, A rocha dos proscritos (Xerais, 2005)

Onte 1252: Centenario de «Vento mareiro»

Vento_MareiroO primeiro de marzo de 1915, segundo informa o colofón do libro, acabouse de imprimir na Habana Vento mareiro, o libro de Ramón Cabanillas que revolucionou a poesía galega do século XX enlazando coas voces do Rexurdimento. O noso admirado Ramiro Fonte, que preparou a edición publicada por Xerais na BLG hai vinte anos, definiu por este libro a Cabanillas como «o poeta agardado, o poeta necesario», xa que con Vento mareiro enlazou coa proeza de Rosalía, Curros e Pondal e iniciou a modernización radical da poesía galega do século XX. Un libro encrucilada onde están presentes todos os camiños que logo emprendería o autor Da terra asoballada, un libro fulcral para a literatura galega, mais tamén para Cambados, berce do poeta, vila mariñeira a quen Cabanillas dedicou estes versos en tipografía de ouro: «A ti meu Cambados, probe, fidalgo e / soñador; que ó cantareiro son dos pinales / e ó agarimo dos teus pazos lexendarios, / dormes deitado ó sol, á veira do mar.»

Onte 773: Cos dous Antonios en Pontedeume

É un feito esperanzoso o relevo xeracional que comeza a producirse na nosa produción cultural. Onte presentamos en Pontedeume, a que para min sempre será a vila d’ Os meus ollos de Ramiro Fonte, O Castañeiro de Abril, o premio Merlín 2013. Os dous Antonios nacidos na ría de Ares no ano 1976, Fraga, o autor deste magnífico texto, e Seijas, o ilustrador e membro do xurado, amosaron que a LIX galega ten unha extraordinaria canteira. Os máis dun cento de participantes na presentación quedamos axiña engaiolados co discurso profesional de Seijas relatando a súa experiencia na procura da alma dun texto que dende a súa primeira lectura considerou moi rico visualmente. E abofé que Seijas conseguiu que o seu trazo persoal e a súa maxistral utilización emotiva da cor e da luz impregnasen unha tan fermosa historia de superación e de dignidade persoal. Secasí sucedeu coa de Fraga que presentou con moita retranca os ingredientes principais –o deseño do protagonista (o cego Baltasar) e das antagonistas (as malvadas tías Garabullo), así como a elección do narrador (o inesquecible Buto, o cirurxián do calzado– utilizados nun relato que pretendeu que os lectores identificasen coma «un conto moi conto». Unha historia que salienta e reivindica a importancia das cousas miúdas, aquelas ás que aparentemente non lle concedemos importancia, «aínda que adoitan ser a principal orixe dos nos desgustos e satisfaccións». Dúas excelentes intervencións á altura dun libro deses que van quedar; unha obra que aventuro terá unha grande acollida de crítica e lectores nos vindeiros meses. Saín moi satisfeito da vila eumesa cruzando os ollos da ponte, aínda que non puiden evitar un leve recendo de saudade.

Onte 32: Ramiro Fonte

O traballo atrasado impediume viaxar a Pontedeume e sumarme á homenaxe dos amigos a Ramiro Fonte. Sentino ben, mais debo asumir que non son un atlas que pode con todo e que debo poñer límites o meu entusiasmo. Tras tres anos do seu pasamento a pegada do agarimo de Ramiro na memoria nosa mantense intacta. O seu recordo é limpo como foi a escritura de cada un dos seus versos de poeta cidadán. Eis a proba daquel fermoso que nos dedicou: «Todo o mar na fragrancia da ribeira». Á tarde, xa co acougo do domingo volvo sobre as páxinas de «Cronos no Casco Vello», un dos seus libros que máis aprezo:

¿Quen dixo que non ve a poesía
Con ollos de pintor esta cidade?
Naquela fiestra morta vive a ría
Con toda a súa luminosidade.

A humilde homenaxe nosa a Ramiro foi, aproveitando a fresquiña do serán, saírmos camiñar polo Casco Vello na procura daquela fiestra na que el atopou a man do tempo. Querémoste, Ramiro!

Ramiro Fonte, o libro dos amigos

O vindeiro sábado, 17 de outubro, ás 12:00 da mañá, no Auditorio do Museo do Mar de Galicia, en Alcabre, homenaxearemos a Ramiro Fonte, con motivo do primeiro ano do seu pasamento. No acto presentaranse tres libros, as edicións dos seus  poemarios derradeiros, Reversos e Xardín do pasatempo, e Ramiro Fonte, o libro dos amigos, unha obra colectiva na que rendemos tributo á memoria humana e literaria de Ramiro.