Listado de la etiqueta: jaureguizar

Onte 2110: Brétemas 16 anos

Tal día como o de onte de hai dezaseis anos comecei a publicar este blog. Dende entón publiquei 6.242 anotacións das que 141 corresponden o último ano, unha cifra semellante a do pasado, que expresa tanto a diminución do emprego do blog como soporte preferente da comunicación dixital, desprazado cada vez máis no meu caso ao perfil de Twitter, como a preferencia na miña actual vida profesional de priorizar a lectura e a escritura literarias sobre a escritura neste dietario dixital.

No entanto, continúo acreditando no blog como soporte principal da miña identidade dixital, xa que permite un acceso ordenado ao seu arquivo, ao tempo que un marcado semántico, utilidades que non posúen ningún dos perfís das redes sociais.

Este ano quedará marcado pola pandemia do Covid-19, razón pola que ten moita presenza nos contidos (sobre todo educativos) durante o período de confinamento, mais tamén polo interese en publicar de forma normalizada textos sobre as miñas lecturas (preferentemente da actual edición galega) e sobre o seguimento do mundo da edición (como un curioso editor xa retirado).

Gostei moito da liña cronolóxica sobre a dixitalización na comunicación cultural en galego publicada estes días por Marta Veiga Izaguire, un traballo extraordinario de investigación no que identifiquei case todos os avances compartidos por unha comunidade á que nos adscribimos (utilizo o plural polo feito de compartila co meu admirado Jaureguizar) tal día como onte de hai dezaseis anos. Continúo coa esperanza e inocencia coa que abrín aquelas primeiras brétemas que me propoño continuar. Beizón a todas as persoas que continúan lendo nelas.

Onte 2017: Gala do libro galego 2019

Onte na Gala do Libro Galego recibín por estas Bretemas o premio ao Proxecto literario na rede. Recoñecíase así a traxectoria de escritura do blog nacido o 3 de xaneiro de 2005 coa intención de ensaiar a escritura hipertextual e facer crónica do meu traballo de edición. Un premio que agradecín o mellor que souben ao xurado e ás tres entidades do sector do libro convocantes (AEL, AGE e FLG) polo aliciente que esta altura supón apostar polos blogs como portos seguros e continuar así co ritmo desta escritura hipertextual, cando se impuxo a banalidade e  cotilleo nalgunhas redes sociais como Facebook. Un premio que confeso recollín tamén con moito pudor, sobre todo pola decepción que podía supoñer paras as outras candidaturas finalistas (Biosbardia, Galicia Encantada, Kalandraka TV e ogalego.eu), ás que admiro e considero merecedoras tamén do recoñecemento, como polo feito de que sei que todos os éxitos son sempre froito dun esforzo colectivo e os fracasos, as perdas ou os erros responsabilidade de quen os comete.

Esa é a razón pola que quixen lembrar nas miñas palabras de gratitude ás iniciativas pioneiras dos blogs en Galicia, aquelas nacidas entre os anos 2003 e 2004, anteriores ao fenómeno bautizado como blogomillo. Co risco de esquecer algunha, polo que expreso desculpas, citei, en primeiro lugar, a Pedro Silva Goretoxo, creador De mares, portos e portas, o primeiro blog da plataforma Blogaliza que desenvolveu con tanta xenerosidade, para despois facelo co Capítulo 0 de Manuel Gago, Dias estranhos de Martín Pawley (Óscar Sánchez), Todo Nada de María Yáñez, Cabrafanada de Fran Alonso, e rematar con As túas balas, o blog de Cesare (Xabier Cid), que coñecín no transcurso dunhas xornadas de literatura galega na Universidade de Cáceres en novembro de 2004, que me levaron a ensaiar pouco despois a escritura blog.

Rematei a miña intervención lembrando a afouteza do mestre Xabier P. DoCampo que na pasada edición da Gala do Libro Galego, na que foi a súa derradeira intervención, tras recoller o premio ao mellor libro de narrativa por A nena do abrigo de astracán, reclamou con todo a enerxía que xa lle faltaba a dignidade que merece o sector editorial en lingua galega. Unha petición que fixen miña 365 días despois para expresar logo o meu desexo de poder anunciar algún día en Brétemas que por fin Alberto Núñez Feijoo, presidente da Xunta de Galicia, recibira no seu despacho ás presidencias das entidades convocantes desta gala, como unha mostra de afecto e recoñecemento do sector do libro, o que non fixo ao longa da década do seu goberno, a pesar das solicitudes dos sectores profesionais do libro e da tradición trazada por todas as presidencias anteriores.

A gala conducida co bo tino pola nosa admirada Iria Pinheiro e acompañada musicalmente polo ritmo feminista de Habelas Hainas, amosou a situación de certo conformismo do sector ao tempo que a maior diversidade dos axentes editoriais. Polo que a min me tocou máis de preto aledáronme os dous premios recibidos por obras publicadas por Xerais, Común temos a patria. Biografía dos irmáns Villar Ponte de Emilio Xosé Insua e Xurxo Martínez na categoría de Ensaio e Investigación e O puño e a letra de Yolanda Castaño no de Libro de banda deseñada. Como tamén moito celebrei o que recibiu a revista Luzes pola súa traxectoria de Xornalismo cultural. As intervencións de dúas responsables do proxecto Luzes, Valeria Pereira e Ana Luisa Bouzas, reclamando o cumprimento do estatuto de da CRTVG e apoiando ao colectivo Defende a Galega foron os mellores minutos da velada. Como tamén me emocionaron as palabras do meu mestre Antón Costa Rico, o director da Biblioteca de Pedagoxía de Kalandraka editora, premiada como a mellor Iniciativa bibliográfica, con quen regresamos a Vigo satisfeitos e compartindo as experiencias dun tempo renovado de escola.

Xaora, pareceume unha oportunidade perdida para a xenerosidade a intervención de José Manuel Pinal Rodríguez, director xeral de centros e recursos humanos da Consellaría de Educación que recolleu en solitario o premio á traxectoria de Iniciativa cultural e fomento da lectura outorgado con todo merecemento á Asesoría de Bibliotecas Escolares. Botamos en falta no seu discurso algunha referencia ás profesionais, que veñen traballando na asesoría dende 2003, como tamén aos milleiros de profesoras, mestras, alumnos e alumnas protagonistas desta experiencia excepcional de innovación que se desenvolve xa en máis de 655 centros públicos e 22 concertados do ensino universitario do país.

Rematada  cerimonia, gustei do rebumbio que o ditame suscitou en Twitter, a rede na que máis participo, sobre todo pola magnífica e aguda crónica que foi facendo Jaureguizar, a quen lembrei que comezou o seu Facendo amigos o mesmo día que o facía Brétemas, como polos chíos de amizades moi entusiastas. En todo caso, beizón para todas aquelas persoas que nestas horas me fixeron chegar os seus parabéns e afectos polas diversas canles do caso. Brétemas intentará continuar con azos renovados despois de tan excelente e agarimoso serán.

Onte 2010: Entrevista de Jaureguizar

Jaureguizar publicou onte en El Progreso e Diario de Pontevedra esta entrevista comigo. Agradézolle o agarimo de tirarme da lingua e facerme contar algunhas divertidas. Como agradezo tamén o retrato de Rafa Fariña e o café que compartimos no Raviso. Un texto que queda para o arquivo persoal.

Hipertextos 006/2019: entrevista a Julián Hernández

Lin con moito interese a entrevista que Jaureguizar fixo a Julián Hernández para El Progreso. Unha peza excelente de xornalismo cultural (ese xénero que din moribundo en Galicia), que podería ser  empregada como recurso didáctico na facultade de Comunicación pola súa brevidade e capacidade de ir ao gran sobre a historia de Siniestro Total, fuxindo da aborrecible retórica groupie e das anécdotas máis que coñecidas sobre o accidente do R-12 e o concerto dos Salesianos. Jaureguizar consigue un retrato humano crible de Julián Hernández, unha das figuras intelectuais máis brillantes da nosa xeración. Xaora quedo con dúas referencias de JH que me impactaron, a da Introducción a la Lógica formal de Alfredo Deaño (un libro importante na miña formación universitaria), e o seu recoñecemento da influencia da entropía na cultura popular (e polo tanto na obra de ST). Non puiden evitar considerar que o meu admirado Jaureguizar, artífice desa marabilla semanal que é Táboa Redonda sería un magnífico autor para ese libro necesario  sobre Siniestro Total, cando se achega o corenta aniversario da banda de rock and roll viguesa.

Onte 1914: Dúas películas de François Ozon

Nos últimos días vimos as películas máis recentes de François Ozon, Frantz e L’ amant double. Dúas propostas que, aparentemente abordan temas e xéneros ben diferentes; a primeira, o da ausencia, a perda, o perdón e a expiación, no formato dun drama ambientado tras a Guerra do 14; a segunda, o da identidade, no que utiliza algunhas convencións do thriller. Mais tamén dous filmes onde identificamos as marcas propias ao narrador parisino: a obsesión pola ollada, a elegancia na composición formal e a absorbencia do relatado. Sendo o resultado moi distinto (a miña preferencia por Frantz é indiscutible), Ozon consegue en ambos os dous casos sorprender coa ollada feminina que guía o relatado. Abordando a historia dun mozo e dunha moza torturados por unha perda que saben non pode ser superada, Ozon ofrece en Frantz un impactante manifesto da tristeza, filmado en branco e negro sobre fondos de Chopin e Tchaikovski.

Rescatando o soño dunha muller e a súa relación con dous xemelgos (unha trama que nos recordou a Placebo, a novela máis recente de Jaurequizar), Ozon constrúe unha narración dende o interior da protagonista e narradora (a vaxina transformada en ollo, na primeira escena así o indica), que amplía os límites da presenza do sexo na pantalla e converte todo o filme en metáfora da liberdade sexual da muller. Xaora, non é doado facer verosímil unha trama baseada no xogo entre o real e o seu dobre, na dialéctica constante entre realidade e a súa ilusión, ou na confrontación das pulsións do desexo e da vida, da tenrura e da violencia, razón pola que Ozon utiliza para salvar a película do desastre os recursos do xénero de terror e a aparición dun personaxe chave (interpretado por Jacquelinne Bisset) capaz de explicalo todo. No entanto, como sucede en Frantz, Ozon consegue que a ollada da protagonista cautive ao espectador máis escéptico pola confusión onírica do relatado.

Vigo literario

No día da Reconquista dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a importancia de considerar o Vigo literario como un eixo estratéxico para o Vigo metropolitano:

XG00262201Coincide a festa da Reconquista deste ano coa chegada ás librarías de O Códice esmeralda (Xerais, 2017), a novela de Alberte Blanco arredor da batalla de Rande de 1702, que utilizando os recursos dun engaiolante relato de intriga, alicerzado sobre unha sólida documentación, afonda nun dos episodios históricos claves do Vigo metropolitano. O escritor de Santoardán deita outra ollada orixinal sobre o tema da procura do tesouro dos galeóns de Rande, que xa fora abordado polo cronista Avelino Rodríguez Elías en La escuadra de plata (1935), libro felizmente reeditado en facsímile polo Instituto de Estudios Vigueses (1994), e con gran éxito por Pedro Feijoo en Os fillos do mar (2012).

Blanco e Feijoo escolleron a ría de Vigo para localizar as súas novelas convertendo este espazo metropolitano en excepcional coprotagonista duns relatos nos que afondan na historia e na orixe da propia cidade. Un recurso que de forma pioneira empregara a escritora María Xosé Queizán en Amor de tango (1992) e que, máis recentemente, foi usado por Domingo Villar en Ollos de auga (2006), Jaureguizar en Amor de serea (2013), Francisco Castro en Tes ata as dez (2014), Fran P. Lorenzo en Cabalos e lobos (2015) ou Ledicia Costas en Jules Verne e a vida secreta das mulleres planta (2016). Obras, todas elas escritas en lingua galega, capaces de formar un catálogo dunha auténtica cidade de novela, relatos que dende os territorios da ficción contribúen a forxar a memoria local e o orgullo de cidade, probablemente de forma máis eficaz que os textos (imprescindibles) dos investigadores locais, ao tempo que a proxectala no mundo, na medida que a maior parte delas foron traducidas a outras linguas. Novelas viguesas, pois, que fan cidade e cidadanía lectora.

A esta condición de ser cidade de novela, Vigo engade a súa orixe de estar fundada no século XII polos versos do poeta Martín Codax, como testemuña o “Pergamiño Vindel”, a nosa primeira icona, cuxo orixinal por ventura coñeceremos in situ no vindeiro outono. Como Vigo ten na historia de Galicia o privilexio de ser a cidade onde Rosalía de Castro publicou “Cantares Gallegos” (1863), o seu primeiro libro de poemas. O seu editor, Xoán Compañel, iniciou no obradoiro da rúa Real, a condición de Vigo como cidade editorial, que a partir da década de 1940 recuperarían editores vigueses como Eugenio Barrientos na editorial Cíes da rúa Elduyen, Francisco Fernández del Riego da Galaxia de Reconquista 1 e Xosé María Álvarez Blázquez das edicións Monterrei e Castrelos da rúa Pi i Margall. Tres editores pioneiros dunha actividade que dende 1980 convertiu a Vigo en capital editorial de Galicia e un dos referentes máis activos da edición en España.

Vigo é cidade literaria de seu por contar coa Biblioteca Penzol, a primeira en temas galegos do mundo, co Verbum, un museo (infrautilizado) dedicado á palabra, e coa potencia formativa e investigadora da Facultade de Filoloxía e Tradución da Universidade de Vigo. E, sobre todo, é cidade literaria por que aquí viviron algunhas das grandes figuras literarias das últimas décadas, como don Álvaro Cunqueiro, o poeta Celso Emilio Ferreiro ou os para nós inesquecibles Agustín Fernández Paz, Xela Arias e Ramiro Fonte. Como o é por que en Vigo continúan traballando arreo María Xosé Queizán, Xohana Torres, Xesús Alonso Montero e Xosé Luís Méndez Ferrín, nomes que inician a longa lista de autoras e autores vigueses. Como é cidade literaria polo seu carácter de segunda cidade verniana do mundo, un privilexio que para si moito quixeran outras con tradición cosmopolita, ademais de berce da lírica galego-portuguesa, como xa adiantamos.

Xaora, chama moito a atención que, coa excepción do Festival Kerouac de performance e poesía, que se celebra dende hai seis anos no mes de outubro, Vigo careza doutros grandes eventos, como festivais, encontros ou feiras do libro, que mobilicen os recursos e a atención dos públicos lectores. Como é incomprensible que, despois da desaparición hai dúas décadas do Premio internacional de poesía Celso Emilio Ferreiro, o concello de Vigo non promova nin participe nalgún premio literario relevante, apoiando así a creación dos nosos autores e autoras ou recoñecendo a traxectoria dalgunha figura internacional, como correspondería a unha cidade literaria cosmopolita, que pretende ser recoñecida como tal.

A súa condición de cidade literaria, case milenaria, achega a Vigo unha potencialidade de cohesión interna e de proxección internacional, que non debería desaproveitar. Poñer en valor o Vigo literario debería constituír un dos eixes do desenvolvemento estratéxico metropolitano.

Onte 1799: Presentación de “Arquitecturas debuxadas. Lugo”

Arquitecturas_debuxadas_14-12-2016

Máis dun cento de persoas participaron na presentación que onte fixemos no Círculo das Artes de Lugo de Arquitecturas debuxadas. Lugo, o fermoso libro do arquitecto Santiago Catalán Tobías. Un acto no que o escritor Paco Martín, un dos prologuistas da obra, xunto a Jaureguizar, fixo unha emocionante homenaxe á cidade de Lugo e chufou o libro de Catalán da que dixo “contribúe a despertar a curiosidade intelixente”. Recuperando unhas palabras de Rof Carballo, Martín afirmou que “Lugo é a cidade perfecta, xa que posúe o armazón perfecto da cidade”.

XG00261201Santiago Catalán desvelou que a orixe do libro foi un proxecto no que pretendía facer un caderrno de apuntes de viaxe de Lugo, utilizando acuarelas, “comprendín que non era o meu camiño e comecei a facer debuxos arquitectónicos, atté os setentas que finalmente forman parte destas Arquitecturas debuxadas“. “O libro xorde pola fascinación por esta cidade, á que cheguei en 1980, nunha mañán de néboa mesta. Unha cidade que posúe unha trama urbana moi complexa e contraditoria, onde se mesturan os trazados medievais cos romanos”. “O libro naceu, tamén, dunha ollada sentimental, emocional, sobre os edificios e espazos urbanos de Lugo que máis me impresionaron”. A seguir, Santiago confesou que “a preparación da obra axudou a reprensarme como cidadán de Lugo, xa que me obrigou a poñerme no papel de vistante interesado en coñecer e descubrir unha cidade”.

catalán definou Lugo como “unha cidade de escala contida, onde todo é pequeno e ten un pouso histórico, o que se nota nos edificios e na arquitectura”. Lamentou, porén, que dende a metade dos anos cincuenta do século XX entrou nunha fase de arquitectura triste, Lugo no tivo moita sorte nese período, a pesar de que foi unha cidade na que dende a época barroca traballaron os máis importantes arquitectos de Galicia, moitas veces antes de irse a Santiago”. Despois de citar a algúns dos arquitectos que deixaron máis pegada na arquitectura luguesa, rematou expresando a súa confianza en que “esta obra contribúa a valorar maís este Lugo noso”.

Onte 1770: Conversa sobre “Placebo” en Compostela

Placebo_26-10-2016

Resultou onte moi interesante a conversa que mantiveron na libraría Couceiro de Compostela Kiko Novoa e Jaureguizar arredor de Placebo. O xornalista do Galicia por diante comezou preguntando que había do autor na novela, ao que Jaureguizar respondeu que “cando escribes un libro sempre falas de cousas túas; en Placebo o que máis ten que ver comigo é a lozalización en Ribadeo, o sitio que mellor coñezo do mundo”. Despois de definir Placebo como “un libro sobre a identidade e o amor”, Kiko afirmou que lle interesara tamén por que abordaba “o que un pode pensar sobre o que outras persoas poden pensar de cada un”.A este teor, Jaureguizar confesou que se ten preguntado moitas veces “que sucedería se de repente con cincuenta e un anos volves a túa vida sen coñecela”. “A min este reecontro comigo mesmo produciríame terror. Sempre me pregunto qué pasaría se morres e revives dentro de vinte anos. A min daríame pánico”.

XG00258501Abordaron despois Novoa e Jaureguizar aspectos relacionados co proceso de escrita da novela. “Este libro ocorréseme en 2001. Empecei a escribilo con dúas historias, unha de dous xemelgos e outra con moita reflexión sobre a situación do país. Tivo unha redacción de máis de duascentas páxinas das miñas, que agora quedaron en pouco máis de oitenta. Dinme conta que eran dúas novelas distintas. Decidín cortar e quedarme coa primeira delas”. “Sempre escribo para o público. O problema deste libro é se os lectores entenden o xogo de personaxes, o paralelismo existente entre eles. Antes nos xornais, este traballo correspondía ao xefe de peche, que se ocupaba de que os textos se entendesen. Nas novelas non existe esta figura. Por iso me levou tanto tempo escribir este libro. Eu son o primeiro lector dos meus libros. Sei que a trama desta novela é complexa, engana, todo se complica, o que obriga ao lector a un exercicio, a un esforzo. Obriga a revivir e a recomezar”.

Explicou despois Jaureguizar a razón do título. “Quixen que fose dunha soa palabra. Dende Fridon spik, o meu primeiro libro, preocupeime de que os meus títulos fosen curtos, para que así puidesen saír nos títulares dos xornais. Placebo ten que ver co amor, concibido como algo que non sei que fución ten nas nosas vidas. Penso que ten que ver coa necesidade de non sentirnos sós, só consigo explicar o amor para non estar sós. O amor non ten que ver coa memoria. O amor funciona como placebo que nos engana para seguir vivindo. Eu sigo vivindo polo amor e polas cousas que todos os días me sorprenden”. Tras abordar a conversa o terreo da actualidade cultural e do traballo de Jaureguizar como coordinador do suplemento semanal Táboa Redonda, publicado por El Progreso e Diario de Pontevedra, o autor anunciou que esta traballando nunha nova novela que se titularía Clanghor.

Onte 1485: Series xuvenís

XG00030803Hai tempo que vimos apostando en Xerais pola publicación de series xuvenís como un espazo para a ampliación e formación do lectorado dende a preadolescencia. Un subxénero da literatura infantil e xuvenil que non debe ser esquecido e do que temos numerosas mostras no noso catálogo. «As aventuras de Said e Sheila» de Ramón Caride, nacida a partir de Perigo vexetal, premio Merlín de 1995, abriron hai agora vinte anos na lix galega este tipo de edición; unha serie que o autor pechará esta primavera coa publicación do quinto e derradeiro volume, O camiño da Estadea. o regreso de Said e Sheila. Anos despois, Xosé Miranda publicou dúas entregas da serie de maxia «Amancio Amigo», mentres que Xesús Manuel Marcos outras tantas d’ «O Brindo de ouro», serie con vontade triloxía de espírito tolkiniano nacida do premio Merlín de 2004, como tamén o foi a de Mar Guerra, protagonizada polo simpático Xenaro Conese Maiúsculo, obra gañadora do Merlín 2008.

Manuel Lourenzo tamén desenvolveu unha serie de dúas novelas xuvenís a partir de Irmán do vento, o premio Merlín de 2003, ao que seguiu Flor de area, senllas novelas sobre a guerra de Iraq. O mesmo autor creou o personaxe de Tanis I O Mocos, o príncipe herdeiro do reino de Sofrovía, cun tinte humorístico magnífico. Pola súa banda Jaureguizar, en colaboracion co ilustrador Matalobos, ten en marcha dúas series recentes de moi diferente fasquía: « Os Sabuxos», serie de intriga preadolescente, e «Un misterio para Tintimán», que percorre a historia das cidades galegas da man dun intrépido reporteiro adolescente. Elena Gallego é a autora de «Dragal», a serie do dragón galego, catro títulos até o momento, ademais dun interesante proxecto de edición estendida e transmedia, alicerzando un mundo de fantasía sobre a memoria do noso patrimonio oral. Mentres Rosa Aneiros ofrece na triloxía «Ámote Leo A.» unha viaxe por varios continentes dunha moza galega ao remate dos seus estudos universitarios. A súa vez, Anxo Fariña creou «Os Megatoxos», a serie máis veterana e con máis títulos da nosa lix, na que se propón unha engaiolante viaxe polo tempo e pola espazo.

XG00236401Neste contexto naceu o noso proxecto máis recente, a serie «Formig4s», creada por Pere Tobaruela e Andrés Meixide, da que onte entrou en almacén a súa terceira entrega, Formig4s. Misión Barcelona. Mesturando o texto literario coa banda deseñada muda, utilizando a escolla tipografía como procedemento expresivo, cada entrega leva aos catro membros de «Formig4s brigada especial» a coñecer unha das grandes cidades do mundo (ParísNova York, Barcelona, no futuro Toquio) para resolver uns enigmas con alicerces na historia. O carácter prototípico e moi diferente de cada un dos catro heroes (Formos4, Form4il, Fornel4 e Forx4n), xunto a presenza dun seu rival, o Doutor Paumao, un científico que ambiciona a calquera prezo converterse no amo do mundo, artellan unhas tramas novelescas onde se mestura a acción, a intriga e a investigación documental. Un proxecto do que no sentimos satisfeitos e agardamos sexa exportado a outras linguas.

Nestas series xuvenís galegas estase facendo un importante esforzo de innovación de formatos editoriais que agardamos contribúa a ampliación do público na preadolescencia e a súa formación con lectorado literario.

Onte 1366: Factores do martinazo

Os chíos de Jaureguizar axudáronme a entender que o martinazo de onte tivo un claro compoñente emocional. Manolo Martínez, que xa agardou en dúas ocasións esta oportunidade de uparse como presidente da Deputación de Lugo, despois de batallar con Cacharro, non comprendeu que a súa imputación por malversación de fondos públicos o eliminaba como candidato. Aí residiu o seu erro garrafal. A decepción, a soberbia, o resentimento, a ambición, a xenreira, mesmo a vinganza contra a súa propia sombra, levárono a morrer (politicamente) matando. Xaora, tamén hai outro factor, que ten a súa orixe na incapacidade da dirección do PSOE de entender a situación política actual. Pretender impoñer a un candidato imputado, como fixo Besteiro durante semanas, para mudalo in extemis a noite anterior da votación, é un erro tremendo, mais cando non se conta cun liderado forte que evite as saídas persoais, como a do alcalde de Becerreá.

Neste contexto de fracaso e febleza, é imprescindible establecer un marco de negociación política entre os responsables do PSdeG-PSOE e BNG no que coa maior transparencia e claridade se fixen tanto programas como criterios de actuación política nas deputacións. Só así poderán evitar que suceda en Pontevedra e na Coruña outras catástrofes coma a lucense. No entanto, tampouco pode descartarse como hipótese que tras o martinazo de Lugo poidamos asistir a un exercicio de transfuguismo premeditado, que a curto prazo impediría o éxito da moción de censura, como saida máis lóxica para esta farsa. A esta altura, é prematuro aventurar se estamos ao comezo ou o remate doutro episodio valleinclanesco na política galega.