Listado de la etiqueta: federico_garcía_lorca

Vigo, porta do mundo

/en , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á exposición «Vigo, porta do mundo» de Ceferino de Blas:

Un dos alicientes de Príncipe estes días é a exposición «Vigo, porta do mundo» instalada por Faro de Vigo diante do Marco e preparada sobre os textos nos que traballaba Ceferino de Blas semanas antes do seu inesperado pasamento no pasado febreiro. Outra mostra moi singular de divulgación da historia viguesa do ex-director de Faro de Vigo e Cronista Oficial de Vigo a partir dos retratos de persoas moi diversas que visitaron a cidade de Vigo, boa parte delas como viaxeiras en escala portuaria, que conformarían un novo libro cuxa publicación estaba prevista coincidise co 170 aniversario de Faro de Vigo o vindeiro 3 de novembro. Un traballo importante do erudito de Vigo, tanto pola súa envergadura como diversidade, que amplía a bibliografía do autor dunha ducia de títulos, onde salienta Donde los periódicos son Faros (IEV, 2017), monumental historia do Faro de Vigo (1853-2015), ademais de dúas monografías posteriores: Emilia Pardo Bazan en el país de las rías (Deputación de Pontevedra, Faro de Vigo 2021) e Carmen Laforet sonrió en Rodeira (IEV, 2021).

«Vigo, porta do mundo» achega unha novidosa ollada de Ceferino de Blas sobre a historia de Vigo, inzada de curiosidades e sorpresas, documentada nas páxinas do decano, sobre todo tipo de visitantes, dende reis a presidentes da república, pasando por escritores, artistas, científicos ou viaxeiros, que gozaron da acollida dunha cidade aberta e que nalgúns casos, como o do escritor bretón Jules Verne, chegarían a incorporarse ao relato do Vigo contemporáneo.  Algo que non debe de estrañar xa que a acollida dos que chegaron dende o mar forma parte da identidade viguesa de seu, tanto polo testemuñado polos achados arqueolóxicos recentes, que amosan a existencia na ría de comercio marítimo de longa distancia dende hai mil douscentos anos antes de Cristo, como polo feito de formar parte da cerna do relato local, presente na primeira e referencial historia de Vigo, Descripción topográfica-histórica de la ciudad de Vigo, súa ría y alrededores (Imprenta da Viúva de Compañel, 1840) de Nicolás Taboada Leal, na que ademais de identificar importantes achados romanos na zona do Areal, xa daba conta da poboación estranxeira residente, boa parte dela dedicada aos negocios.

Da exposición de Ceferino o primeiro que chama a atención e o seu amplo período cronolóxico abordado, dende a estancia de Afonso IX e as súas fillas nas illas Cíes en 1201, relatada por José de Santiago Gómez en Historia de Vigo y su comarca (1896, Imprenta y Litografía del Asilo de Ancianos), até as actividades do Club Faro de Vigo na fronteira da mudanza do século XX que trouxo a Vigo un elenco internacional de escritores e científicos, entre os que destacaron premios Nobel como José Saramago e Rigoberta Menchú. Como chama a atención a axilidade dos retratos, escritos con moita chispa, onde non falta a retranca á hora de escoller os acontecementos, como sucede coas dúas estadías viguesas do rei Afonso XII, nas que non tivo moita sorte, a primeira (1871) porque os vigueses se cansaron de esperalo, mentres se entretiña no castelo de Soutomaior; a segunda, catro anos despois, acompañado da raíña María Cristina, cun mellor recibimento mais que resultou tráxico, causando un morto, cando rebentou accidentalmente a corveta Tornado participante nun simulacro naval na súa honra. Destaca na exposición o protagonismo dalgunhas visitantes como Evita Perón (1947), primeira dama Arxentina; Josephine Baker (1929), cantante; Ruth Matilda Anderson (1924), fotógrafa ou Mata Hari (1916), bailarina e espía, con catro estadías en Vigo no mesmo ano.

Outro tanto sucede coas visitas a Vigo de figuras como Albert Einstein, a primeira en 1923, cando fixo escala procedente dunha xira asiática, e a segunda dous anos despois, da que deixou unha impresionante anotación no seu diario: «[Vigo] é unha baía rodeada de illas montañosas con fascinante poboación con forma de pintoresca azotea», para salientar despois «a riqueza de cores» e unha posta de sol «incomparable», na que podemos intuír un paseo pola cidade da oliveira. Como poderíamos seguir coas visitas de Guglielmo Marconi en 1928 e 1932, a bordo do seu iate Electra e a súa viaxe en coche polo Morrazo e visita a factoría de conservas Massó. Ou as horas viguesas da escala en 1936 do escritor Stefan Zweig camiño de Bos Aires fuxindo do terror nazi. Longa relación na que figuran tamén Federico García Lorca (1932) e a centena de participantes do III Congreso Internacional de Poesía que no mes de xullo de 1954 compartiron xira pola ría até as Illas Cíes conducida por José María Castroviejo como mestre de cerimonias… Recomendo que se deteñan un tempiño diante do Marco para gozar destas historias enagaiolantes do Vigo máis cosmopolita rescatadas do esquezo pola teimosía de Ceferino de Blas.

María Victoria Moreno e a lingua galega

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a María Victoria Moreno:

O 17 de maio homenaxeamos a María Victoria Moreno, cidadá galega á que moito lle amolaba ser considerada como «unha autora estremeña (Valencia de Alcántara, 1939), que escribía en galego». E abofé que a catedrática pontevedresa tiña razóns para salientar a súa galeguidade de cidadanía, xa que non debería ser considerada estremeña como tal, xa que filla de nai andaluza e pai castelán naceu na localidade cacereña por puro azar, estudou Primaria en Segovia, Bacharelato en Barcelona e Románicas na Universidade de Madrid, trasladándose despois a Galicia onde traballou como profesora de linguas durante catro décadas. Como  tampouco pode ser clasificada de forma ningunha como escritora alófona galega, como si o foron o xenial Federico García Lorca dos «Seis poemas galegos» (1935), e o catalán Carles Riba, autor de 205 versos en galego distribuídos en dous poemarios «Cantares d’ amor» e «Cantares d’ amigo», publicados en 1911.

María Victoria Moreno foi cidadá e escritora galega por elección consciente e persistente, idéntica escolla a que fixo a escritora e académica Marilar Aleixandre, que converteu  a ambas as dúas escritoras e fundadoras da nosa literatura infantil e xuvenil en referentes dun impagable galeguismo de adscrición e tradición republicana. María Victoria Moreno confesou que a súa relación con Galicia e a súa opción pola súa lingua foi «simplemente unha historia de amor». Demóstrano Xavier Senín e Isabel Soto na biografía «María Victoria Moreno. Sementadora de futuro» (Xerais 2018), cando lembran a mañá bretemosa de agosto de 1963 na que chegou a estación de Redondela para despois descubrir en Pontevedra, unha cidade que lle pareceu fermosa, onde alugou un ático orientado ao solpor, todo o que podía desexar: «xentes acolledoras, paisaxes marabillosas, un clima feito a medida do meu carácter e tantas cousas máis…»

Como relatan os seus biógrafos que en 1965, despois de aprobar a oposición de Profesora Agregada de Lingua e Literatura Española, María Victoria escribiu no Instituto Masculino de Lugo durante dous cursos unha páxina indeleble na súa vida na que Galicia aniñou no seu corazón: «Foi en Lugo onde Galicia se revelou ante os meus ollos, enteira, no seu ser, na súa cultura, no seu feitizo, na súa problemática e na súa lingua». Revelación na que tivo tamén que ver a amizade que trabou con Xesús Alonso Montero, daquela o catedrático do seu departamento, e que a levaría a sumarse dende entón á defensa da lingua galega e á loita pola súa dignidade.

Compromiso adquirido coa lingua galega, que asume como propia, ao que tampouco foi alleo o seu amor vocacional polo ensino que dende 1967 desenvolveu no Instituto Feminino de Pontevedra como profesora de Lingua e Literatura Española. María Victoria contaxiou alí a rapazas de quince e dezaseis anos tanto a súa paixón pola lectura literaria como o interese pola realidade lingüística e cultural de Galicia. Confésao a profesora Moncha Fuentes, unha das súas alumnas: «Unha María Vitoria Moreno, xove, entusiasta, e recén chegadiña de Lugo ensinábanos a amar a nosa lingua –que tamén fixo súa– e a ler a Rosalía, a Valle e a Miguel Hernández».

Compromiso que a partir da década de 1970 levaría a María Victoria Moreno a participar no mundo cultural de noso impartindo algúns dos primeiros cursos de galego, ditando conferencias, participando na aventura da libraría Xuntanza de Pontevedra (1973-1976), editando a antoloxía «Os novísimos da poesía galega» (1973), publicando artigos en defensa do idioma como «No dejéis que muera vuestra lengua» («Diario de Pontevedra», 1973) e comezando a súa traxectoria como unha das creadoras da literatura infantil en galego coa publicación de «Mar adiante. Historias de nenos pra nenos» (Edicions do Castro, 1973).

No difícil período tardofranquista María Victoria afondou no compromiso co proxecto de defensa social do galego e coa causa quixotesca de alfabetizar aos galegos na súa lingua propia. Entre 1971 e 1975 esta profesora extragalega impartiu de maneira gratuíta cursos de galego en diversas sociedades culturais, como Amigos da Cultura de Pontevedra ou Ateneo de Ourense, o que lle supuxo en 1973 a apertura dunha ficha policial, a retirada do pasaporte, un rexistro domiciliario, ademais de sentirse calumniada, difamada e rexeitada por parte da sociedade franquista pontevedresa.

Compromiso coa lingua galega que na década de 1980, xa no período autonómico, mudaría (por ventura) de carácter, impartindo cursos de galego dirixidos a docentes, participando na elaboración de libros de texto da editorial Galaxia dedicados á literatura galega no ensino medio e desenvolvendo unha obra pioneira e referencial no eido da literatura infantil e xuvenil.

Eis a traxectoria dunha escritora galega cento por cento.

Poema de hoxe 205: «Noiturno do adolescente morto» de Federico García Lorca
/en , , /por

O vento deixaba camelias de soma
na lumieira murcha da súa triste boca.

Federico García Lorca, Seis poemas galegos (1935)

Onte 1736: Casal, editor galego moderno

/en , , , , , , , /por

Anxel-Casal-Publicidade-de-Nós-1933-Únome á lembranza que a Asociación Galega de Editoras fixo onte de Ánxel Casal con morivo do oitenta aniversario do seu asasinato. O editor, libreiro, impresor, tamén alcalde de Compostela, foi cuneteado en Cacheiras o 18 de agosto de 1936, o mesmo día que tamén o fora en Víznar Federico Garcia Lorca, autor dos Seis poemas galegos que Casal publicara un ano antes. Destino tráxico que o editor galego e poeta andaluz comparten na nosa memoria como referentes da dignidade fronte á barbarie fascista, mais tamén como construtores do futuro sobre os alicerces chantados pola cultura,os libros e a palabra.

Casal foi o primeiro editor galego moderno, capaz de crear un catálogo editorial na nosa lingua, primeiro na editorial Lar (1924), máis tarde na editorial Nós (1927), onde desenvolveu o proxecto editorial fulcral para a cultura galega do século XX. Co apoio da súa compañeira María Miramontes (outra figura, até agora, invisibilizada), Casal asumiu o papel do editor moderno como o de soporte e canle para a creación artística, como activista político da lingua e da causa galega, como aglutinador de vontades diversas do galeguismo, mais tamén como creador vangardista capaz de abrir vieiros inexplorados para a nosa cultura. Filosofía do proxecto editorial de Nós que Casal resumía, como recolleu Alfonso Mato, de xeito ben sinxelo:

«Pubricar todas aquelas obras que estando escritas na nosa fala contribuian de calquer xeito ao seu máis grande uso sin perder o tempo en disquisicións literarias inuteis. Nós pensa e así o praitica, que hoxe en galego hai que escribir de todo e para todos.»

Consonte a esta concepción editorial expansiva, sempre atento ao que pasaba no mundo, Casal pretendeu ampliar o público para o libro galego do seu tempo, ensaiando novos formatos de edición, utilizando a publicidade e as suscricións como as súas mellores ferramentas.

Figura poliédrica na sociedade do seu tempo, de quen Castelao dixo «que fixo máis que todos nós» pola causa galega, Ánxel Casal non recibiu, aínda, o recoñecemento que merece.

Poema de hoxe 24: «Madrigal a cibda de Santiago» de Federico García Lorca
/en , , /por

AUTOGRAFO 1932Olla a choiva pola rúa,

laio de pedra e cristal.

Olla no vento esvaído

soma e cinza do teu mar.

Federico García Lorca, Seis poemas galegos (Editorial Nós, 1935)

Onte 706: Bóveda, Lorca e Casal

/en , , , /por

Nesta fin de semana lembramos o asasinato hai setenta e sete anos de Alexandre Bóveda, Ánxel Casal e Federico García Lorca, tres figuras que representan o noso ideal republicano e galeguista. Esta coincidencia fatidica da historia, aparentemente caprichosa, é explicable polo fanatismo fascista que escolleu como opción política o aniquilamento físico dos seus contrarios. Unha estratexia estarrecedora que, dende o alzamento militar, segou a vida (só en Galicia) a 4.600 persoas e vitimou a máis de 14.000 persoas, segundo o reconto do proxecto interuniversitario «Nomes, Voces e Lugares» (magoadamente paralizado pola falta de apoio público). Un xenocidio, que non pode ser esquecido nin agochado, do que estas tres figuras constitúen apenas insignia de dignidade. A recuperación da memoria destas vítimas, como afán colectivo e apartidario, constitúe un alegato contra a impunidade e, tamén, contra a hexemonía da falsa «memoria dos vencedores». Recoñezamos que aínda queda moi lonxe o consenso preciso para construír unha nova memoria colectiva, na que Bóveda, Casal e Federico ocupen o lugar que lles corresponde.