Listado de la etiqueta: agustín_fernández_paz

No centenario de Bradbury e Isaac

/en , , , , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao centenario de Ray Bradbury e Isaac Díaz Pardo

Non reparara até agora no feito de que Ray Bradbury e Isaac Díaz Pardo naceran ambos os dous o 22 de agosto de 1920 e morreran a comezos de 2012. Unha venturosa serendipia, como todas inesperada e fortuíta, froito de senllos centenarios lembrados en Twitter, que dende agora une a dúas das miñas figuras intelectuais máis admiradas, das que descoñecía tivesen vidas tan paralelas no tempo, aínda que permanecesen afastadas por nove mil quilómetros, a do estadounidense mestre da fantasía e da ficción científica desenvolta en California na meca da industria cinematográfica; a do editor do Castro e creador de Sargadelos entre Compostela e A Mariña. Traxectorias, porén, que representan en cadanseu ámbito algúns dos valores máis primixenios da modernidade e do activismo artístico humanista do século XX, como as guías da razón, da ciencia, da tecnoloxía, mais tamén das diversas artes e da memoria.

Admiración polo escritor de Waukegan que nos levou hai quince anos a publicar en galego no catálogo da colección Fóra de Xogo (Xerais) dúas das súas obras senlleiras, traducidas por María Magdalena Fernández Pérez: Crónicas marcianas (1950), a súa obra inicial, unha colección de relatos que conforma a crónica das seis primeiras viaxes dos habitantes da Terra, desde 1999 a 2026, para colonizar Marte; Fahrenheit 451 (1953), un dos clásicos da literatura do século XX, tamén o título da única obra que aparece na súa lápida, unha fantasía futurista dun tempo no que a lectura está prohibida e todos os libros son denunciados e destruídos, o que leva a un grupo secreto de activistas da lectura refuxiados nos bosques a memorizalos e gardalos nas súas cabezas como forma máis segura de conservación.

Edición en galego, á que non fora allea a recomendación do escritor Agustín Fernández Paz, ao que sempre lembraremos nas súas intervencións orais sobre a lectura recuperando as palabras de Montag, o capitán dos bombeiros incendiarios, protagonista de Fahrenheit 451: «Sinto que detrás de cada libro hai unha persoa que me fala». Irene Vallejo rescata en El infinito en un junco (Siruela 2019), obra extraordinaria (moi rcomendable) sobre a invención dos libros no mundo antigo, o Fahrenheit 451 de Bradbury, escrito como unha fábula distópica, para poñer énfase no valor dos libros como recipientes de memoria, sobre todo, nas Idades de Escuridade, no valor de cada un dos lectores e lectoras como portadores de íntimas bibliotecas clandestinas: «Cando a guerra termine, algún día, algún ano, os libros poderán ser reescritos. As persoas serán convocadas unha por unha, para que reciten o que saben…».

Valor da memoria que compartía Isaac Díaz Pardo cando como editor en lingua galega puxo en marcha en Ediciós do Castro (Sada, 1963) a colección «Documentos para a Historia Contemporánea de Galicia», a primeira trabe na construción da memoria republicana de Galicia en base as testemuñas e as memorias dos que padeceron os días de terror e as penalidades da ditadura. Teimosía por recordar e gardar o recordado que Isaac imprimiu a moitos outros dos seus proxectos, como nas series temáticas das súas cerámicas, símbolos que contribuíron a dar a coñecer que Galicia tiña unha historia de seu; como a Biblioteca do Exilio, onde pretendeu reunir un cento de obras escritas por autores españois exiliados; como aquela cronoloxía histórica de Galicia, que vimos como actualizaba día a día nas instalacións do Instituto Galego da Información (1977) en San Marcos, creado para publicar un xornal en galego; como nas salas do Museo Galego de Arte Contemporánea Carlos Maside do Castro de Samoedo (1970), fundado hai agora cincuenta anos, onde quen foi un dos xenios indiscutibles da pintura galega reuniu a máis importante colección artística do seu tempo.

Admiración polo creador de Sargadelos, a industria cultural galega máis relevante da
segunda metade do século XX, que en tantas conversas nos insistiu, e que comparto ao cen por cen, en que a primeira tarefa do editor, o que poderíamos facer extensible á de calquera outro empresario do sector cultural, é a de promover e a acompañar aos creadores da forma máis discreta e xenerosa posible, o que moitas veces nos obriga a «templar gaitas e limpar merdas». Que outra tarefa do creador de cultura é valorar o escaso para que sexa devecido polo seu público. E ben o poñía en práctica don Isaac que fixo posible a fantasía do día a día daquel Laboratorio de Formas (1963), utopía artística imaxinada polo seu amigo Luis Seoane, ou quen publicou varios milleiros de libros moi especializados ou quen te acollía na súa casa e na súa mesa sempre cos brazos abertos.

No centenario de Ray Bradbury e Isaac Díaz Pardo celebramos o mellor da cultura do século XX, o valor da memoria e das artes e das ciencias como chaves para crear o futuro.

Onte 2080: «Simplemente perfecto», Gaarder en estado de graza

/en , , , , , , , /por

Entre a media ducia de autorías non galegas das que sigo con fidelidade cada nova entrega (McEwan, Atxaga, Camilleri, Landero, Edurne Portela…) está a do meu admiradísimo Jostein Gaarder, o autor d’ O enigma do espello (1993), o primeiro a quen lle escoitamos nunha entrevista que «se unha historia é boa para as crianzas tamén pode ser lida por persoas adultas». Con escasa presenza na edición galega (unha das moitas espiñas que na miña vida de editor en lingua galega non me puiden sacar), reducida a un dos seus títulos recentes, A Terra de Anna (Kalandraka 2016), o narrador noruego acaba de publicar en castelán e catalán Simplemente perfecto (Siruela, Ámsterdam 2020), unha das súas novelas máis conmovedoras e fermosas.  Velaí a historia dun profesor de secundaria aparentemente feliz a quen a súa médica de cabeceira, noutrora unha das súas mozas, lle comunica que padece ELA e que lle queda pouco tempo de vida.

Como acontece na maior parte das súas obras, Gaarder agóchase tras a voz potente dunha primeira persoa para ofrecernos unha historia breve (homenaxe implícita a Stephen Hawking, autor d’ Unha breve historia do tempo), que dura menos de corenta e oito horas. Un relato comezado o 23 de abril de 2009 (outra homenaxe ao mundo do libro e da lectura), unha longa carta que o protagonista escribe a súa familia para poñer en orde a súa vida, que ven sendo tanto como falar do amor e da súa relación co universo. Cunha escritura confesional e vibrante, Gaarder colle á lectora polos camiños da memoria dunha vida para proponerlle nun momento no que pode ser completamente sincero e honesto unha reflexión sobre a eternidade, a finitude da vida: «non existe outra eternidade que unha serie de momentos de presenza irremprazable» (o que mestre Agustín Fernández Paz acuñou como «días felices»); «durante case toda a vida estamos condenados a vivir coa certeza de que todo o marabilloso que vivimos  nos veremos obrigados a abandonalo tras uns poucos anos».

Gaarder en estado de graza utilizando o conto clásico de Riciños de ouro (1837) e a súa versión máis doce d’ Os tres osos (ese relato dentro do relato, recurso metaliterario tan frecuente nas súas novelas) como alegoría para advertir que a humanidade vive de auténtico milagre na zona habitable do universo; o noso planeta é apenas como o Casa do Conto onde Albert, o seu protagonista, lembra os «anos da maxia»: «só os cerebros dos nenos están adaptados á ledicia pura e dura do xogo espontáneo». Simplemente perfecto é unha viaxe a cerna do universo, xusto onde está a estirpe da condición humana. Unha novela que nos reconcilia co valor da literatura como acicate para a vida plena.

Onte 2078: «A tartaruga Amodovou» de Paula Carballeira e Ana Seixas

/en , , , , , , , /por

A tartaruga Amodovou (Oqueleo 2019), texto de Paula Carballeira e ilustracións de Ana Seixas, amosa que é posible ofrecer dende as coleccións de lecturas graduadas grandes títulos da categoría dos chamados «imprescindibles» para a formación lectora. Ese foi o vieiro principal que percorreu a LIX Galega dende hai tres décadas, mais que a actual idade de ouro do álbum ilustrado non debería minusvalorar de forma ningunha. Por ventura nos catálogos de Merlín e Sopa de Libros de Xerais, de Árbore de Galaxia ou do Barco de Vapor de SM atopamos varias ducias deses títulos de sempre, que non perderon interese. Semella que esa pretende ser tamén a estratexia pola que apostou Santillana coa creación do selo ou colección Oqueleo promovido por dúas das nosas grandes editoras, Ana Guerra e Irene Penas, no que xa atopamos títulos tan excelentes e recoñecidos como este de Carballeira e Seixas, Premio Gala do Libro galego 2020 ao mellor libro infantil, ou como O xeito das froitas de María Reimóndez, que esta semana recibiu o Premio Frei Martín Sarmiento ao mellor libro para 3º e 4º de Primaria.

Enguedelloume o texto de Paula Carballeira sobre esta tartaruga que vai devagariño, o que non lle impide ter a intención de percorrer o mundo enteiro para gardar a memoria das paisaxes, dos sons e das súas palabras. Un relato oral de animais, como a Carballeira e a DoCampo máis lles prestaba, concibido para ser contado no escenario e recreado de forma visual no formato libro. Velaí o papel das ilustracións de Ana Seixas concibidas coma se de iconas xeométricas de cor se tratasen, o que facilita e enriquece a lectura do que para que para algúns lectores pode ser un dos primeiros libros que conquisten de forma autónoma.

Amodovou, sempre devagariño, de moza escapará de paxaros tolos como pardais, pegas, merlos e bubelas, e cruzarase despois con moitos outros animais e algún ser humano, mais nunca perderá o seu propio ritmo, a súa forma de estar no mundo ao longo da súa vida longa. Un conto breve de toda unha vida, do nacemento á vellez desta tartaruga que viaxa por terra, mar e aire. Construído como unha fabula contemporánea, aborda o valor das cousas importantes: a amizade, a vontade de sermos e superarmos, mesmo cando temos que recuar un chisco para reemprender o camiño; o interese por acometer aprendizaxes novas e compartilas con outras persoas; o valor da solidariedade e da unión nos momentos decisivos para camiñar nun mundo sen espiñas e fronteiras.

Percibín n’ A tartaruga Amodovou o recendo dos contos clásicos para o primeiro lectorado autónomo, presente nalgúns dos primeiros títulos da colección Merlín de sete anos en diante, publicados hai case tres décadas, como Rata linda de Compostela (1994) de Bernardino Graña, Rimas con letra (1991) de Gloria Sánchez ou A cidade dos desexos (1989) de Agustín Fernández Paz, libros que tanto contrubuiron a refundar o conto literario galego para crianzas dende o piar da oralidade e do xogo rodariano. Paula Carballeira é unha mestra nesa angueira como demostra neste libro rotundo e fermoso que recomendo con entusiasmo (tamén ao lectorado das persoas maiores, como metáfora de vida longa e plenamente vivida).

Onte 2073: «A proba de auga», premio de BD O Garaxe Hermético

/en , , , , , , , , , , , , , /por

Unha das novas relevantes da edición en galego da última década foi a incipiente normalización da publicación de banda deseñada (BD) dirixida ao público infantil en galego. A creación por parte de Xerais do selo MerlínComics, iniciado en outono de 2012 coa primeira entrega da logo exitosa serie Marcopola de Jacobo Fernández Serrano, uniuse ás iniciativas que dende 2007 promovía Retranca editora, a editorial creada por Kiko da Silva, que ademais de publicar a revista homónima editaba libros de BD como os da serie Fiz. O neno máis porco do mundo. Idéntica angueira normalizadora levou a Kiko da Silva, unha figura central na BD galega das dúas primeiras décadas de século, a fundar en en Pontevedra no ano 2012, en plena crise da edición galega, O Garaxe Hermético, a primeira escola profesional de BD e ilustración, onde dende entón se formaron varias promocións de profesionais e se impulsou a edición dun número xa significativo de títulos de BD.

Con idéntica intención de impulsar estas iniciativas normalizadoras, Xerais e o Garaxe Hermético  uniron os seus esforzos para crear o Premio de Banda Deseñada O Garaxe Hermético. Un certame anual que contribuirá a abrir oportunidades profesionais ao alumnado que está rematando na escola prontevedresa a súa formación, así como a fomentar a creación de BD para público infantil e xuvenil en lingua galega. Froito desa primeira convocatoria é a publicación d’ A proba de auga, un álbum de 96 páxinas de Anémona de Río, no que con grande orixinalidade se abordan contidos científicos utilizando os recursos ficionais da intriga para facelos máis accesibles e divertidos a un lectorado infantil autónomo (entendo que a partir de oito ou nove anos). Gañadora que xa publicará a súa primeira obra, Tam, con retranca editora.

Inserida nas habilidades estéticas do manga e conectada coa tradición da liña clara do cómic europeo, a xove autora viguesa propón unha sorprendente viaxe polo interior do corpo humano da man dunha pinga de auga preparada para levar a cabo o seu traballo de identificar a un descoñecido capaz de provocar un rebumbio tremendo. Unha viaxe onde a afouta rapaza terá que facer fronte a diversos perigos, inundacións e estouridos, baixar até profundas cavidades, desprazarse en vehículos colectivos até coñecer temibles virus e xenerosas vacinas. Unha historia de total actualidade neste tempo de pandemia, abordada cunha notable eficacia narrativa á que  non é allea a habilidade  da autora no uso da cor e na creación de personaxes, que imitan nalgúns casos a coñecidos da escola xaponesa.

A proba de auga é unha valiosa achega ao catálogo da BD infantil galega, un magnífico comezo para este Premio Garaxe Hermético. Recomendable para todas as comictecas (como lle gustaba dicir ao mestre Agustín Fernández Paz) ou bedetecas (na tradición europea).

 

Onte 2071: «Meigas fóra!» na noite de San Xoán

/en , , , , , , , , , , , , /por

Dende hai tres anos Ramón Domínguez Veiga desenvolve un proxecto de álbum ilustrado sobre o ciclo de festas estacionais galegas. En diálogo co ilustrador David Sierra ofreceu a entrega sobre Samaín, Violeta quere ser vampiro (2017), e sobre o carnaval, É tempo de Entroido (2018), libros nos que anticipaba algúns dos ingredientes preferidos das súas historias: a utilización de estruturas narrativas da tradición oral, fose en base a textos rimados e dialogados ou acumulativos ou enumerativos; o emprego do humor como primeiro recurso expresivo; e o coidado meticuloso na integración gráfica e textual. Máis recentemente, comezou a colaboración co ilustrador Iván R. para ofrecer a Araña que lles tiña medo ás arañas (2019), un divertidísimo álbum de terror no que destacaba o xogo espectacular de planos gráficos ensamblados nunha estrutura enumerativa e circular moi orixinal.

Tras Eu quedo na casa, o conto en liña sobre o confinamento das crianzas provocado polo Covid19, Ramón e Iván estreitan a súa colaboración en Meigas fóra! (2020) para ofrecer un dos mellores títulos que lembramos da serie de 7 anos en diante (lectores/as autónomos) da colección Merlín. Utilizando como motor a rivalidade entre dúas vilas veciñas, Leira e Beira, relatan como dúas alcaldías irresponsables e grandilocuentes, que non paraban de discutir e  pelexar intentando demostrar quen tiña máis poder, levaron a cada unha das súas comunidades case ao desastre, cando as lapas de Leira acadaron tal altura que a lúa decidiu non volver alumar aquela vilas nunca máis, e as de Beira tanta amplitude que obrigaron aos peixes a fuxir. Unha exaltación, ademais, do valor purificador da noite do 23 de xuño, a máis curta do ano, na que saltando por riba do lume escorréntanse as meigas, que é tanto como dicir sobre as envexas, maldades e as súas porfías.

Ramón e Iván consiguen que textos e imaxes funcionen á perfección na progresión dun relato cheo de sorpresas e xiros argumentais, dosificando a información e modulando con sutileza os aspectos emocionais. Ofrecen unha historia memorable que, como aquel inesquecible  Valados de Agustín Fernández Paz e Xan López Domínguez, amosa que é posible para unha comunidade construír un futuro mellor en liberdade, superando os valados da intolerancia, do egoísmo e do autoritarismo: «A ledicia está en construír xuntos un novo lugar onde vivir en harmonía».

Aventuro que Meigas fóra!, ademais de consolidar a sociedade creativa de Ramón e Iván, será un dos mellores libros infantís deste ano da pandemia. Excelente en todos os eidos.

 

Árbore dos desexos (conto de nadal)

/en , , , , , , , , /por

Neste día de noiteboa publico en Faro de Vigo un conto de nadal que dedico aos meus coles:

Ás comunidades das escolas de Laredo e Cedeira

No meu cole celebramos o pasado venres o cotillón de fin de ano. Ás doce en punto compartimos as doce badaladas na pantalla da aula de usos múltiples. Vestímonos todos de gala para recibir xuntos o aninovo con dez días de adianto. Eu puxen unha das garabatas do avó e un chapeu moi bonito que mamá comprou no chino. O orientador novo díxome que con esas trazas parecía un científico, un investigador en intelixencia artificial ou en nanotecnoloxía. Alba, a nosa titora, recomendounos que estivésemos atentos e que acompañásemos cada uva cun desexo para que así o novo ano fose máis propicio para cada un de nós e para as nosas familias. Eu fíxeno até que me perdín. A primeira uva foi para que mamá volvese ter traballo. A segunda para que a avoa Carme non quedase ingresada outra vez no Cunqueiro. A terceira para que os reis me boten unha tablet nova. E xa non puiden pedir máis que case me atragoo con tanto balbordo e tanta uva, a pesar que antes lle quitara as pebidas unha por unha.

Cando rematou a derradeira badalada todos comezaron a aplaudir e a abrazar a quen tiña o seu carón. Non me colleu por sorpresa, que xa mo advertira a profe Candela, sempre tan pendente do que me puidera pasar. Alba díxonos que o ano novo expresa o mito clásico do eterno retorno, dentro da crenza de que o cosmos está suxeito a un proceso de renovación periódica. E como se o cosmos se renovase cada ano e tras 365 días todo volvese ao seu punto de partida. O aninovo permite desfacernos da roupa vella e acuñar soños novos, dixo a miña profe, cando consultamos en internet onde se atopaba a estrela rosaliadecastro, a primeira no ceo que ten o nome dunha escritora galega. Esta semana Alba estaba moi contenta por esta escolla da Unión Astronómica Internacional. Gustoume moito o obradoiro de centros de mesa para Nadal que tivemos onte cunha florista e coas profes de inglés e plástica. Os meus avós non van crer que fixera eu unha cousa tan bonita para poñer na mesa desta noite. Alba que non perde ocasión, aconsellounos que estas días de vacacións fósemos á biblioteca e lésemos todo o que puidésemos, xa que para ela é a mellor forma de loitar contra a tristeza e contribuír a salvar o planeta que está en perigo.

No meu cole participamos na rede de escolas polo clima. Os de cuarto ocupámonos todos os días de recoller os colectores de reciclaxe para conseguir reducir a cero o uso de plásticos tanto nas aulas como no patio. Para mudar o mundo hai que comezar a mudar os nosos hábitos. Alba recomendounos ler un libro de Rosa Aneiros, Xelís, o guieiro das botellas de mar, o premio Merlín deste ano. Encantoume. Lino en catro horas e vinte e cinco minutos. Teño moitas preguntas para facerlle a autora e a Andrés Meixide, o ilustrador, cando veñan ao encontro previsto na biblioteca. É unha gran idea formar coas botellas que se guindan ao mar, con cadansúa mensaxe secreta, unha barreira que sirva para reducir esa grande illa de plásticos de todo o planeta que aboia no océano Pacífico. Alba descubriume a Greta Thunberg, unha rapaza coma min, que en Estocolmo comezou a loitar ela soa contra o cambio climático. Que ben fala Greta! Encántanme todos os seus vídeos, sempre tan seria. Greta falou na ONU e no cumio de Madrid, onde reclamou ao dirixentes mundiais que se puxeran de acordo para reducir as emisións provocadas polo consumo de combustibles fósiles. Na radio da escola houbo un debate sobre se Greta fai ben en viaxar polo mundo sen utilizar o avión, que considera un medio de transporte moi contaminante. Eu non participei no programa, pero a min paréceme que Greta é consecuente.

Ademais do cotillón, este nadal chantamos na entrada do meu cole unha árbore dos desexos. Convidamos así a todas as persoas a escribir un desexo nunha tarxeta verde e pendurala logo da árbore. Alba dixo que é unha idea que o equipo de mestras sacaron lendo un conto de nadal de Agustín Fernández Paz, un mestre e escritor galego que morreu hai tres anos e a quen segundo Alba todo o mundo quería. Eu non podo evitar pararme cada día para ler as tarxetas de tantos desexos anónimos. Algunhas son moi bonitas, outras un pouco tristes. «Que non haxa ninguén sen casa.» «Que me toque a lotaría.» «Desexo estar sempre coa miña familia.» «Desexo que ningún dos meus amigos se faga dano.» «Desexo para min que a miña familia sempre estea cerca.» «O meu desexo é que me regalen un unicornio.» «O meu desexo é que este ano teñamos moita saúde e que non haxa máis violencia e pelexas.» «Desexo dar unha volta ao mundo.» «Desexo cando sexa maior ter un traballo, que a pobreza non exista e que o Nadal dure sempre.» «Quero un gato para o meu aniversario.» «Desexo ter un can e un poni.» «Desexo estar coa miña nai.»…

Alba di que esta árbore dos desexos nosa deita moita máis luz que non sei cantos millóns de leds prendidos na nora e nas rúas de Vigo. A nosa árbore dos desexos feita de cartón e papeliños ilumina tanto porque posúe a enerxía e a forza das nosas palabras. As follas da nosa árbore son os nosos soños, o tronco e as polas as nosas emocións. Alba di que con esta árbore que fixemos todas as persoas da escola demos con esa maxia das palabras que aniña, durmida ás veces, no interior de todas as persoas. Levo moitos días pensando en deixar o meu texto. Hoxe atrevinme a escribir con letras maiúsculas, que así me queda mellor, o meu desexo: «QUE A ESTRELA DOS AFECTOS SEXA A QUE SEMPRE NOS GUÍE».

Onte 2044: «Lúa en Ningures» de Beatriz Maceda

/en , , , , , , , , , /por

Estes días de vergonzosa peregrinaxe do Open Arms pola costa de Lampedusa, volvín ler Lúa en Ningures, a estremecedora novela infantil de Beatriz Maceda, ilustrada por Laura Veleiro. Na tradición de narrativa antibelicista galega de obras  como Valados (Xerais 2009) de Agustín Fernández Paz ou O valo de Carlos Labraña (Xerais 2017), como do libro libro antolóxico Educación e paz III. Literatura galega pola paz (Xerais 2008), coordinado polo inesquecible Suso Jares, Beatriz Maceda ofrece unha narración plena de matices sobre a problemática das persoas refuxiadas en tempo de guerra e, en xeral, das migracións no tempo actual. Sen acudir a localización xeográfica ningunha nin a referenciar conflitos bélicos concretos, Maceda afonda no estrañamento e na tráxica precariedade na que son obrigadas a vivir  oito mil persoas refuxiadas, boa parte delas menores, en Ningures, un campo internacional xestionado por unha ONG.

Vidas esnaquizadas, como as da familia de Lúa, a rapaciña narradora, obrigada a abandonar o fogar con apenas tres cousas, a súa caixa de pintura, unha edición d’ O principiño e o paquete que lle metera o seu avó no peto. Vidas para as que non semella existir a esperanza, que non contan con nada ao que poder regresar, vítimas doadas para as infeccións e para as penalidades de veráns e invernos severos, mais que sen embargo serán capaces de reconstruírse mercede os vimbios solidarios das palabras como «solidariedade» e «dignidade» que vividas alí poden adquirir un significado grande, que era imposible abarcar coa vista. Vidas que poden volver enxergar as estrelas grazas á lectura, as artes da ilustración ou da propia edición de libros cartoneiros.

Fronte á desolación de vidas rotas, na máis xenuína tradición exuperyana, Maceda conta a ledicia e a esperanza posibles, para o que se vale dun monllo de fragmentos aprendidos por Lúa de memoria d’ O principiño, libro co que dialoga de forma tan natural como deliciosa: «O que embelece o deserto é que esconde un pozo en calquera parte». Lúa en Ningures é unha novela pioneira na literatura infantil galega, tanto pola súa temática política como pola súa proposta artística, presente tanto no texto de Maceda como nas magníficas ilustracións de Laura Veleiro.

A centralidade do valor da narrativa debuxada como xeito universal de contar ou da expresión do graffiti presentes no texto insírese na atmosfera visual creada por unhas ilustracións cuxos fondos xeométricos proporcionan á obra un contexto alternativo, homenaxeando á cultura mediterránea e ás novas expresións das artes urbanas. Obra moi a ter en conta en calquera catálogo de lecturas inclusivas e de educación para a paz, non pode faltar en ningunha das nosas bibliotecas escolares. Parabéns a Beatriz Maceda e Laura Veleiro por libro tan valioso.

Onte 2043: «Conta nove estrelas» de Andrea Maceiras

/en , , , , , , , /por

Entre a máis que excelente colleita da colección Merlín no que vai de ano, destaca Conta nove estrelas de Andrea Maceiras, a novela infantil que mereceu o Premio Lazarillo 2018.  Tras dúas grandes novelas xuvenís, Europa Express (2015) e O que sei do silencio (2018), Maceiras amosa nesta obra de ficción científica a súa versatilidade e habilidade para abordar todo tipo de temas e subxéneros, o que a confirma como unha das grandes narradoras da súa xeración. Despois dunha experiencia de lectura engaiolante e aditiva, aventuro que esta novela de imaxinación desbordada sobre a aceptación da diferenza e a conquista dos valores da tolerancia, entre outros temas da formación do criterio moral, ambientada nunha sociedade intergaláctica, hipercomunicada, hipertecnolóxica e hiperregulada, está chamada a ser unha das obras máis representativas da literatura infantil do noso tempo.

Quepi, a heroína protagonista, é diferente á calquera dos habitantes do afastado planeta Dot da luminosa Galaxia OMA, o universo onde vive co seu irmán Udai e o seu avó Acasi. Quepi é única e singular, xa que ten o cabelo e os ollos da cor turquesa das rusgalias; posúe, ademais, a capacidade de comunicarse coa natureza até confundirse totalmente con ela. Afouta e atrevida é capaz de agochar un bobó, un animal prohibido cuxa saliva corrosiva destrúe todo o que toca, desafiando o cumprimento das Tres Normas Inquebrantables impostas polo seu avó: ser invisible, permanecer en silencio e agardar a que caia o tenue Sol de Sibi.

Nun espazo de ficción coidado con todo detalle, como corresponde ao xénero, Maceiras constrúe unha aventura preciosa, que non dá tregua ao lectorado, protagonizada por dous irmáns na procura dun futuro mellor,  identificado coa posibilidade de observar no firmamento A Estrela Dormente. Unha viaxe intergaláctica, a velocidades supersónicas, que os obrigará a superar probas, afrontar perigos e arriscar as súas propias vidas. En definitiva, a aventura como viaxe iniciática de aprendizaxe e superación.

Escrita con grande vontade de estilo, a prosa flúe coma a auga limpa –como lle gustaba dicir ao mestre Agustín Fernández Paz– Andrea ofrece unha das súas novelas máis logradas e atractivas. É unha beizón atoparse cunha escritora en lingua galega en plena madurez estilística e creativa capaz de atreverse con proxecto tan complexo como é  crear un universo alegórico cheo de matices onde abordar as cuestións esenciais da condición humana. Novela de formación e de aventuras contribúe tanto á educación literaria como ao debate sobre valores fulcrais sobre os que artellar unha convivencia actual e futura. Alédome moito da publicación da súa tradución ao castelán, o que sei ampliará considerablemente o lectorado dunha das nosas autoras infanto-xuvenis máis destacadas. Parabéns, moitos, Andrea!

Parabéns, tamén, para Paula Mayor, autora das ilustracións, que lle imprimen ao texto un carácter poeticamente futurista. Excelente traballo!

Onte 2042: Aprende Banda Deseñada

/en , , , , , , , , , /por

Pareceume unha excelente iniciativa de Xerais a publicación do libro de Kiko Da Silva Aprende Banda Deseñada con Fiz (2019). Unha obra de grande utilidade didáctica na que o autor vigués e director e fundador da Escola de BD «O Garaxe Hermético» presenta ao vivo os conceptos fundamentais dunha das belas artes nacida como tal no século XX. Un libro que, inevitablemente, actualiza e supera a outros dous de intencionalidade semellante de Agustín Fernández Paz, Os cómics nas aulas (1992) e Facermos cómics (1991), ambos os dous publicados en Xerais nun momento no que coa LOXSE comezaba a recomendarse a utilización educativa do cómic. Un tempo no que Xerais fixo o seu primeiro intento de ampliar a comicteca en galego para o público infantil e xuvenil, despois chegaría a creación da revista Golfiño(1999), traducindo varias serie de BD de liña clara, entre elas Lucky Luke, Franka e Jerome K. Jerome.

Xaora, Kiko Da Silva válese de Fiz, o seu popular personaxe infantil máis escatolóxico, «o neno máis porco do mundo», para explicar os temas básicos da narrativa debuxada, dende as súas orixes nas pinturas rupestres, pasando polos Códices Maias e Códices Medievais até os pioneiros da historieta a comezos do século XX. A seguir, detense nos superheroes americanos e na «invasión manga», para despois ir debullando cunha grande habilidade didáctica os procedementos para a creación dun cómic: as técnicas da creación de personaxes, a invencións de gags, o deseño e tamaño das viñetas, o valor da elipse narrativa, a utilización dos diversos planos, a escritura do guión… Remata o libro, concibido como un álbum, cun epílogo no que Da Silva ofrece un «decálogo para ser autor de cómics», un texto moi logrado que sintetiza os conceptos da obra e amosa a gran capacidade didáctica do autor deste álbum tan tan útil como necesario na actual educación literaria e artística.

Aplaudo, tamén, de forma entusiasta a convocatoria do 1º Premio «O Garaxe Hermético» de Banda Deseñada, presentado estes días pasados en Viñetas desde o Atlántico,  creado pola escola Profesional de Banda Deseñada «O Garaxe Hermético» e por Xerais. Un galardón que sei estimulará a creación e a excelencia da comicteca galega dirixida ao público infantil e xuvenil, un proxecto no que Xerais está na actualidade moi comprometida, tanto pola publicación dos títulos de Merlín Cómics, con series tan exitosas como Marcopola de Jacobo Fernández Serrano e Animalia de Xosé Tomás, a publicación das novidades de Astérix e a ampliación do seu catálogo galego, como por outros títulos de BD e novela gráfica de creación propia. Parabéns a Kiko Da Silva, activista da cultura galega e peza principal no proceso de normalización da BD en Galicia, tanto por realizar esta publicación didáctica como por promover este premio dirixido a nosa canteira de autores e autoras de narrativa debuxada.

Bases do 1º Premio «O Garaxe Hermético» de Banda Deseñada.

Onte 2029: As badaladas de Xabier

/en , , , , , , /por

O feito de que a chegada ás librarías da 12ª edición d’ O misterio das badaladas, novela xuvenil publicada na colección Merlín en 2011, coincidise co primeiro cabodano do pasamento do seu autor, Xabier DoCampo, constitúe unha serindipia afortunada ou agasallo da providencia laica, para lembrar a quen tanto queremos e admiramos. E abofé que Xabier merece todas as homenaxes, dende o número monográfico de CLIJ até os actos que lle dedicaron AELG na Coruña, Galix en Compostela, e o Maratón de los Cuentos de Guadalaxara , cando se volveu escoitar a súa voz firme e agarimosa.

E o feito de que este cabodano coincida con outra edición d’ O misterio das badaladas expresa o carácter clásico deste libro, auténtico long seller da edición galega moderna (con moitos, moitos, milleiros de exemplares vendidos) tras case trinta e tres anos da súa primeira edición por Vía Láctea, abrindo a colección de textos escolares da editora de Toño Conde, na que colaboraba  Nova Escola Galega por medio do xa desaparecido Benedicto García Villar. Unha edición príncipe que contaba cun prólogo de Agustín Fernández Paz, cando aínda non iniciara a súa traxectoria literaria, e unha carta ao lectorado do propio autor, iniciando así o que sería unha tradición cando entendía necesario dar conta da súa posición.

Un prólogo no que Agustín xa utiliza o que sería sempre unha das suas citas preferidas de Farenheith 451, cando a dona de Montag, o encargado de queimar os libros subversivos lle pregunta ao seu home que atopaba neles para resultarles tan apaixonantes e el responde: «porque sinto que detrás de cada libro hai unha persoa que me fala». Un prólogo no que Fernández Paz relacionaba esta primeira novela de Docampo coa estratexia de Gianni Rodari, a quen tanto admiraban os dous, de ofrecer textos que divertisen e emocionasen, mais tamén motivadores para que o lectorado participase activamente na historia.

A edición d’ O misterio das badaladas, ilustrada por Fausto Isorna,  deuse nun contexto fundacional do xénero infantil e xuvenil en galego, ao que pretendiamos contribuír os membros de Nova Escola Galega, que entón xa colaboraba con Xerais na edición dos libros de texto de lingu ae literatura galega de EXB, previo a aparición, dous anos despois, dos primeiros títulos das coleccións Árbore de Galaxia e Merlín de Xerais. Desa angueira participaron outros textos de Vía Láctea como as Mutacións xenéticas de Fina Casalderrey, Proxecto pomba dourada de Miguel Vazquez Freire, que como a noveliña de Xabier, anos máis tarde incorporamos ao catálogo de Xerais. Relación á que cómpre engadir A Rota dos adeuses (1989), a estrea narrativa de Luís Rei Núñez, O libro das viaxes e dos soños (1986), o único libro de narrativa do poeta Eusebio Lorenzo Baleirón (que merecería ser recuperado), O pergameo de Elir (1987) de David Perez Iglesias, así como outras dúas entregas de Docampo, Cun ollo aberto e outro sen cerrar (1986) e A chave das noces (1988), recuperado o ano 2018 para a colección Fora de Xogo.

Esta primeira publicación de Xabier forma parte do proxecto literario que compartían os membros do que logo bautizamos como Xeración Lamote, os tres chairegos, Agustín, Xabier e Paco Martín, o de ofrecer textos para a formación de lectores en lingua galega. Unha intencionalidade expresada por Docampo na carta ao lector que aparece na edición de Vía Láctea d’ O misterio das badaladas: «Quero que saibas que debes tomar esta noveliña como o que debera ser sempre a lectura: unha aventura na que te mergullar sen medo, en moitas cousas eivadas e incompleta, como son todos e todas as nosas obras. Pero tamén sei que podes completala coa túa imaxinación, e daquela será obra dos dous: túa e miña. Un libro é algo vivo que, nas túas mans e baixo os teus ollos, manifestará vida e moverase».

Todo un programa sobre a lectura e a creación literaria para a mocidade, que mobilizou a vida literaria de Xabier Docampo durante tres décadas. Velaí a importancia das badaladas de Xabier, a quen lembramos sempre con saudades e profunda admiración.