Enrique X. Macías: I. Itinerario de luz

Je ne confonds pas la solitude avec la lyre du désert.
Le nuage cette nuit qui cerne ton oreille n’est pas de neige endormante, mais d’enbruns enlevés au printemps.
René Char

Onte recibín o programa impreso de Música Viva 2006, a décimo segunda edición do festival de Música Contemporánea de Lisboa, a celebrar dende finais de setembro a finais de outubro. A miña grande alegría foi comprobar que está prevista, a noite do 27 de outubro, a interpretación de Itinerario de luz, a derradeira obra do meu amigo Enrique X. Macías, que presentei no CGAC, poucos meses antes da súa morte. Miguel Azguime, o compositor portugués e responsable de Miso Music, continúa así, como sucedera no festival do pasado ano coa interpretación de La Lyre du Désert (obra totalmente electrónica) programando e revivificando o amplo catálogo musical de Enrique. Unha mostra de lealtade con el da música contemporánea portuguesa (pequena comunidade artística da que o galego sentíase partícipe), mais tamén do interese e actualidade da súa obra monumental.
Pola contra, é abraiante e patético o esquezo absoluto en Galicia da obra do noso máis importante compositor contemporáneo. Dende o ano da súa morte, non se volveu a escoitar no seu país a súa música en directo, nin se fixo, coa excepción da celebración discontinua do “Memorial Enrique X. Macías“, case ningún acto en lembranza súa, nin se pode adquirir a súa discografía nas tendas de música, nin apenas existen referencias súas en internet en galego.. Feitos atribuíbles todos eles a nosa escasa cultura musical contemporánea e ao desleixo e falta de autoestima das nosas institucións pola posta en valor desta parte do noso patrimonio cultural.
Enrique X. Macías Alonso, o compositor vigués da xeración do Polycomander, foise un día do outono de 1995. Contemporáneo dos membros do grupo poético Rompente e dos artistas de Atlántica, participou nas primeiras “performances” plásticas, músicais e literarias artelladas por aquel grupo inquedo de novos creadores no desaparecido Sachtmo, un local situado na rúa Finisterre, que foi unha das covas da modernidade viguesa no remate dos anos setenta.
Enrique posuía a presenza sedutora do artista refinado e apaixonado. Gostaba da conversa repousada e vagarosa na súa casa de García Barbón, acompañado de María, rodeado de cadros, milleiros de fitas, discos, libros, e das caixas coas partichelas das súas obras. Cando regresaba das súas estadías en Paris, Ámsterdam ou Torino, onde era recoñecido como un dos máis prometedores compositores europeos, chamaba aos amigos para saber das novas dun país que amaba e que, en moi contadas ocasións recoñeceu e apoiou o seu traballo. Eu pasmaba escoitándoo falar por teléfono, ora en italiano, logo en inglés, despois en francés ou en requintado portugués, que dominaba con precisión e elegancia. Enrique viviu a soidade do creador de fondo, entre a incomprensión dos seus coetáneos e o seu permanente compromiso persoal coa contemporaneidade.
Lémbroo moi feliz despois do concerto do Centro Cultural Caixavigo de Les adieux e Nobilisima Visione II/Postludios, interpretadas polo pianista Roberto Bollea, co que mantiña un estreito vencello creativo. Estaba moi satisfeito, cando presentamos o seu último disco no Centro Galego de Arte Contemporánea diante de duascentas persoas, todo un atrevemento, tratándose de música contemporánea! Viviu moi intensamente aquela noite de 1987 cando lle concederon o Premio da Crítica no apartado de música. Enrique, á hora de agradecer o galardón, leu un fermoso texto onde citou a René Char, un dos seus poetas preferidos, para sinalar a rebeldía como un dos sinais de identidade do creador. No mesmo acto –no que tamén foron premiados Suso de Toro e Manuel Rivas– Antón Costa Rico, voceiro de Nova Escola Galega, solicitou no seu discurso a democratización do Consello Escolar Municipal de Vigo. Aquelas intervencións anoxaron ao alcalde, que considerou que o concello non debería subvencionar máis uns premios que servían para que os galardonados criticasen a súa política cultural e educativa. Enrique lembrábame moitas veces a anécdota daquela noite pavera, como exemplo da concepción utilitaria que algúns políticos posúen con respecto á creación cultural. Viviu dolorosamente esta incomprensión que moito o desanimaba.
De formación musical autodidacta, Macías deuse a coñecer en 1976 participando no Iº Encontro de Artistas Xoves, organizado por Xuventudes Musicais de Vigo, onde presentou as súas Sete micropezas para piano. Dende aquela traballou incansablemente na composición, atopando alén das nosas fronteiras os medios e os recursos que precisaba para desenvolver o seu traballo creativo. O seu autodidactismo, que concibía como reflexión individual que asume diante do público tódolos riscos posibles, levouno a renovar constantemente o seu traballo, tanto no que atinxía a súa temática e a súa preocupación estética, como tamén aos propios medios técnicos que empregaba, sen menoscabo do seu interese polas posibilidades creativas dos instrumentos tradicionais.
A obra de Enrique estaba en permanente construción. Actualizaba constan
temente o seu material e o seu catálogo, e cando escribía unha nova obra sabía que non estaba rematada. Foi esta a razón pola que empregaba unha técnica moi persoal de citacións ou de insercións de fragmentos preexistentes en composicións anteriores. Un proceso creador permanente, nunca totalmente concluído, que no vasto fresco sinfónico de Exequias, quizais a peza que mellor simboliza a súa madurez compositiva, amosa un estado de procura, de búsqueda, de inquietude, pero tamén de rebeldía, como foi a vida toda de Enrique.
Galicia –e especialmente a cidade de Vigo, que da man de Carlos G. Príncipe encargou Exequias, estreada e gravada pola Orquestra Sinfónica de Galicia (con fermosa portada do noso admirado Carlos Maño)– non debería esquecer a figura dun dos seus máis senlleiros creadores, que posúe unha obra que será comprendida e admirada nas vindeiras décadas.
A reedición da obra integral de Macías (hai gravacións suficientes e outras poderían acometerse) debería ser realizada polos actuais responsables do IGAEM, con motivo do cincuenta aniversario do nacemento do músico (ano 2008). Continuaríamos así o itinerario de luz que prendeu Enrique X. Macías. Ata agora, no caso da posta en valor da obra de Enrique, nunca mellor dito aquilo de: Menos mal que nos queda Portugal!