A lix, o libro en papel e o libro dixital

Queda no arquivo o texto da presentación que preparei sobre «A lix, o libro en papel e o libro dixital» nas xornadas de GÁLIX. Desfacendo a RAIA XII arredor do tema «A lix fronte aos novos formatos de lectura».

A presentación pode baixarse en pdf aquí.

Presentación «Vigo no tempo»

Deixo para o arquivo o texto da presentación da exposición «Vigo no tempo» que lin o venres 10 de novembro en calidade de coordinador local:

Conselleiro de Cultura, autoridades, amigas, boas tardes.

Foi Manuel Murguía quen acuñou a lenda de que Vigo era unha cidade con escasa historia, sen identidade. Aquel tópico comezou a ser superado hai 70 anos grazas á moderna historiografía e arqueoloxía viguesas que identificaron vestixios en tempos moi pretéritos. Con todo, o prexuízo romántico callou na sociedade viguesa que non valorou a súa historia nin o peso da súa memoria, reducida aos acontecementos da Reconquista, mito fundacional da cidade.

O Vigo contemporáneo desenvolveuse como cidade portuaria, que medra ao ritmo das súas actividades vinculadas a pesca, a conserva e o tráfico transatlántico. Unha cidade que, dende a segunda metade do século XIX, duplicou en varias ocasións a súa poboación, construíu un perfil pétreo no seu ensanche burgués, desenvolveu sectores industriais e transformou súa morfoloxía de núcleo portuario á actual cidade espallada sobre a ría e o val do Fragoso sobre o Lagares.

O nome de Vigo aparece por vez primeira nun documento (presente na exposición) pertencente ao mosteiro de Santa María de Melón, datado o 9 de agosto de 1097, no preito que o xuíz Sandino Sagániz dirimiu entre os veciños de Vigo e os de Canadelo respecto aos límites de separación entre ambas as dúas poboacións, que formaban parte da freguesía de Santiago de Vigo, situada no Areal. O Vigo da freguesía de Santa María de Vigo, que conformaba o que Cunqueiro chamou a vila creada por Martín Codax, autor que fixou a hélice da lingua galega e de todas as Galicias posibles no ADN vigués.

O impresionante Vigo románico, do que desapareceron as igrexas de Santa María de Bouzas, San Miguel de Oia, Santo Estevo de Beade, Santa Cristina de Lavadores (da que se conserva a antefixa presente na exposición) e a propia Santa María. O Vigo que dende 1237 pertencerá á mitra compostelá até 1811, cando foron abolidos os señoríos e Vigo estreara nomeamento como cidade.

Foi o poeta Ramón González Alegre quen asegurou que Vigo nace sempre, para salientar así a capacidade de pura transformación que a cidade amosou dende o derradeiro terzo do século XIX no que incrementou a súa poboación ao ritmo da súa actividade industrial, portuaria e comercial, tres das hélices do seu ADN. Velaí a cerna desta mostra de Vigo no tempo. Como as edificacións residenciais e industriais comezan a estenderse polo ensanche gañado á ría e fóra das murallas seguindo as dúas estradas de saída da cidade, que modifican o perfil da cidade. Ao tempo que tece unha tea de medios propios, Faro de Vigo e La Oliva (presentes na mostra), mais tamén asociativa, tanto na incipiente sociedade de industriais, de espírito cosmopolita, cultural e deportivo, como nas emerxentes sociedades obreiras de traballadoras da conserva e das factorías navais.

Foi Vigo para Otero Pedrayo «cidade de límites, flexibles, variables, sensibles, con reaccións vitais de tipo vexetal e de tipo humano que a foron transformando en comarca». Incorporou os concellos de Bouzas (1904) e Lavadores (1940), nun proceso de transformación metropolitana impulsado polo tranvía (1914), que identificara Antonio Palacios no seu plan urbanístico no que concibía Vigo como capital de Galicia, quizais porque, como máis tarde afirmaría Méndez Ferrín, «resumía as diferentes morfoloxías nas que Galicia pode revelarse».

Vigo mantén o carácter impreciso dos seus territorios e súa nomenclatura clandestina cos nomes arcaicos indemnes (Peniche, os Choróns, as Travesas, os Caños, a Barxa, o Calvario, a Calzada e Casablanca), que nunca apareceron no rueiro, ou coa utilización de viguismos léxicos que máis alá de faros, manises ou patatillas expresan unha forma singular de mirar o mundo dende Galicia.

Dende hai sesenta anos cidade do automóbil, continúa mantendo o recendo a salitre que lle imprime o porto alongado de Coia ao Areal, perfil do Vigo guindastre no que Paz Andrade identificaba que se iniciaban «os camiños do progreso» de Galicia. Daquel Vigo sen historia do queixoso Murguía apenas queda unha severa dificultade de mobilidade provocada polas súas costas e o seu carácter de serea deitada no anfiteatro da ría, á que non foron alleos erros como a desaparición do tranvía en 1968.

Non se entende o Vigo actual sen o seu afán de encabezar a Galicia moderna (outro dos eixos desta mostra). Pulsión de mudanza cosmopolita tecnolóxica, artística e das formas de vida expresada por moi diversas formas de emprendemento de industriais como Antonio Sanjurjo Badía, empresas como o Cable Inglés e Alemán, estaleiros Barreras, Conservas Alfageme, Massó, Curvera, La Artística, sociedades como La Oliva, o Mercantil, o Náutico, fotógrafos como Filippo Prósperi e Cándida Otero, cineastas como José Gil, deseñadores como Federico Ribas, deportistas como Emilia Docet ou Manuel de Casto Handicap, ourives como os irmáns Hernández, pintores como Serafín Avendaño, Urbano Lugrís ou María Victoria de la Fuente, escultores como Camilo Nogueira, sindicalistas como Heraclio Botana ou a longa nómina de arquitectos vigueses, encabezada por Manuel Gómez Román, Jenaro de la Fuente, Michel Pacewicz, Francisco Castro Represas, entre outras persoas presentes ou ausentes nesta mostra de síntese que é Vigo no tempo.

Tras a folga de 1972, coa chegada da reforma política, Vigo afronta unha dolorosa reconversión industrial, ao tempo que culturalmente se converte en capital editorial de Galicia e berce da Movida, con expresión musical, nas artes plásticas e na moda. Unha reinvención que mobilizou durante anos difíciles tanto o teatro cívico de Urzaiz como a actividade artística dunha xeración con vontade de atopar o celme da identidade viguesa… Reinvención cidadá da reconversión e da Movida que se lembra de forma novidosa nesta exposición.

Por último, expreso a miña gratitude ao comisario do proxecto «Cidades no tempo», Manuel Gago, por convidarme a acompañalo na apaixonante angueira de ofrecer unha ollada afastada de tópicos e inzada de sorpresas dunha cidade ‘revolcada’ (como a definía a poeta Xela Arias), mais que sempre deitou unha ollada no porvir. Grazas.

 

Onte 2154: Vida de infancia de Lois Pérez

Prestoume acompañar a Lois Pérez nas presentacións en Vilalba, o 16 de outubro, e en Ribadeo o 23, da súa novela A gruta da torre (Xerais 2022), gañadora do Vº Premio Agustín Fernández Paz de Narrativa Infantil e Xuvenil pola Igualdade convocado polo IESCHA e o Concello de Vilalba. Dous seráns literarios memorables, onde rimos moito e emocionámonos máis, falando dunha novela da memoria, algo moi singular na nosa lix, unha achega a aquelas vidas de infancia do verán de 1990 que viviron unha cuadrilla de preadolescentes, entre os que se atopaba o propio narrador, que homenaxea aqueloutra de pandas do mestre Agustín, As flores radiactivas, publicada na primavera daquel mesmo ano. Unha novela dos días felices dunha rapazada que baixa a tumba aberta polas rúas de Ribadeo, unha espectacular localización para unha narración, onde non falta o contexto de acontecementos como a presenza da foca Cuquita na ría do Eo e a súa amizade cun rapaz ribadense ou da represión no 36 a cargo do nefasto «Rabioso».

A gruta da torre é unha novela de aventuras coral e trepidante, unha intriga iniciada a partir dun documento atopado nun libro da biblioteca municipal da Torre dos Moreno, artificio de ficción, como o da escritura do diario daqueles días, que permite ao autor ofrecer un retrato emocionante da amizade ás portas da adolescencia, do espertar do amor ou de como afrontar as discriminacións e desigualdades. Unha narración, tamén, sobre como afrontar os medos que provoca percorrer o pasadizo entre a infancia e a adolescenica, entre a ficción e o real, entre o mundo dos libros e a vida.

A gruta da torre tamén é unha homenaxe aos libros e a lectura, seguindo o fío da lectura da Viaxe a Samoa de Marcell Schwob, o que lle permite a Lois Pérez exaltar o xénero de aventuras e o propio feito da lectura tecida coas historias que atravesan o tempo contra o escuro. Unha novela de fronteira, como sinalan os propios editores encadrándoa na actual colección Camaleón, que terá lectorado preadolescente mais que aventuramos contará coa entusiasta da xeración do autor, rememorando as súas vidas de infancia. Un magnífico premio Agustín Fernández Paz que recomendamos vivamente.

Onte 2123: O peso da lix no sistema editorial galego

Deixo no arquivo do blog a presentación que utilicei onte na intervención telemática nas xornadas organizadas por Gálix en colaboración co Consello da Cultura Galega. A encomenda de estimar o peso da literatura infantil e xuvenil galega no actual sistema editorial galego axudoume a volver sobre estudos anteriores de edición, que comezara nos anos noventa. Xaora, como sabía que este tipo de análises cuantitativas son moi densas, ademais de ofrecer cifras intentei resumir a situación nun cadro de fortalezas e feblezas. Non teño dúbida de que a lix é hoxe o sector primeiro e estratéxico da edición galega, como tamén de que fixar unha marca de calidade podería contribuír a facilitar a exportación de textos, como xa se está facendo co libro ilustrado de excelencia. Expreso a miña gratitude a Gálix polo convite, así como parabenizo un encontro de moito interese pola calidade das intervencións.

A miña presentación pode lerse en pdf aquí e a intervención verse ou escoitarse nesta peza (hora e catorce minutos):

Onte 2095: Librarías da memoria e da vida

Celebrouse onte do día das librarías, unha data de reivindicación do valor destas imprescindibles institucións culturais e comerciais de proximidade. Data na que se actualiza, agora nas xanelas das redes sociais, o dinamismo daquelas librarías que mellor se veñen adaptando ao proceso de hibridación dixital, á mudanza dos hábitos do consumo cultural e, sobre todo, a competencia con Amazon, o xigante monopolístico da distribución cultural e do consumo de produtos de lecer en tempos de pandemia.

Xaora, sería inxusto nesta data esquecer a memoria das librarías desaparecidas, sobre todo as máis afoutas e heroicas, as especializadas en libro galego, hoxe colocado nun inxusto segundo plano, mesmo nas librarías que hoxe contan nos medios e nas redes de máis visibilidade. Librarías cuxas pegadas quedaron impresas mentres viva no meu itinerario de lector e editor en lingua galega. Lembro a Andel de Xaime e Concha Nogueira, o facho que durante dúas décadas iluminou en Vigo o libro e disco galego, a que tanta debemos as editoras en lingua galega. Lembro a Libraría Mañán de Nacho, especializada en Vigo dende comezos de 1980 no libro educativo e infantil e xuvenil, para min a institución primeira onde me formei como mestre galeguista. Lembro a Libraría Ir Indo das galerías de Príncipe, onde coñecín a Roberto Pérez Pardo, Bieito Ledo e Benjamín, que cando era un mociño universitario tiveron a xenerosidade de abrirme conta. Lembro a Libraría A Esmorga da rúa Gamboa, creada por Pepe Ulloa, onde merquei algúns dos meus primeiros libros en galego. Lembro a Libraría Castelao dos Choróns, a do inesquecible Fernando Pereira, onde acudín a primeira presentación dun libro. Lembro a Curros Enriquez de Cánovas del Castillo, onde Xerais presentou os seus primeiros libros. Lembro a Libraría Bertrand de Príncipe, toda unha ilusión efémera, onde presentei por vez primeira un libro como editor….

Como sería inxusto non lembrar nesta data ás miñas librarías viguesas de referencia, Librouro e Cartabón, onde acudo a encher os meus depósitos de esperanza. Na Librouro do vello Patiño e de Munda merquei de contrabando o meu exemplar de peto de Sempre Galiza (1977), a libraría de Xurxo Patiño onde despois de catro décadas continúo entrando co entusiasmo inquedo do primeiro día. Na Cartabón de Gonzalo e Maribel vivín algúns dos momentos máis felices e, tamén, máis tristes do meu oficio como editor, amparado polo agarimo dunha parella de libreiros que fixeron da súa profesión unha forma digna de vivir e dende alí intentar transformar o mundo.

Como tampouco podo esquecer tantas pequenas librarías independentes da xeografía nosa que me acolleron durante décadas cos brazos abertos como editor: a Couceiro de Compostela de Suso e Pablo, a libraría onde quizais presentei máis veces; a Pedreira de Santiago de Antón e Chus, onde presentei o meu último libro como editor; a Lila de Lilith de Santiago de Patricia Portopaderne, que mantén un compromiso heroico co catálogo feminista; as Sargadelos de Santiago e Ferrol, que o espírito do gran Isaac converteu en auténticos ateneos;  a Trama de Lugo de Jorge Coira, unida sempre na miña memoria á dramática presentación da última novela de Xabier DoCampo; a Nós de Sanxenxo de Xaime Corral, sempre un porto seguro de afecto e entusiasmo; a Paz de Pontevedra de Cano, un océano cultural onde sei sempre vou atopar algo interesante;  a Lume da Coruña de Lola, onde vivín algúns dos días máis felices como editor; a Torga de Ourense de Xavier Paz, desaparecida desgrazadamente tras a primeira crise destes anos dez; a Biblos de Betanzos de Tucho e Carme, unha fantasía extraordinaria e elegante; a Miranda de Bueu de Fernando; a Wells de Cangas de Carlos; a Maraxe de Cangas de Lito; o Pontillón de Moaña do finado Benxamín …

Grazas, Xaime, Concha, Nacho, Roberto, Bieito, Benjamín, Xurxo, Amparo, Gonzalo, Maribel, Suso, Pablo, María, Antón, Chus, Patricia, Jorge, Xaime, Cano, Lola, Xavier, Tucho, Carme, Fernando, Carlos, Lito, Benxamín …, libreiros e libreiras da miña memoria e da miña vida, non sei como hei pagar a débeda que teño con vós.

Onte 2050: «Sándalo» de María Xosé Porteiro

Acompañei onte a María Xosé Porteiro na presentación no Corte Inglés de Santiago da segunda edición de Sándalo, a súa novela sobre a emigración galega en Cuba. Dende o título, que fai referencia a esta madeira dunha árbore sagrada que conserva sempre o seu arume, todo nesta novela evoca a memoria do que permanece, a esencia do vivido. Un texto nacido da experiencia e da memoria familiar dunha autora que viviu os anos decisivos da súa infancia en Cuba, boa coñecedora da súa historia política e das transformacións sociais da pérola do Caribe durante os dous centos últimos anos. Unha novela ambiciosa na concepción, intensa no emotivo, complexa na súa estrutura fragmentaria e acumulativa, onde se entretecen de forma absolutamente natural os fíos dos acontecementos históricos acaecidos en ambas as dúas beiras do Atlántico cos ires e devires dunha familia galega emigrante que agocha un enigma.

Concedéndolle todo o protagonismo ás mulleres, tanto no que atinxe á historia familiar como a política e social, Porteiro ofrece en Sándalo unha das pezas literarias máis logradas sobre a emigración galega a América, á altura de novelas como A república dos soños de Nélida Piñón, coa que mantén algunhas semellanzas. Para Porteiro a emigración galega supuxo intercambio cultural e mestizaxe, contribuíndo tanto ao desenvolvemento de Galicia como o dos países aos que nosos heroes e heroínas marcharon e continúan marchando. Unha moi interesante esculca sobre a conformación da identidade familiar e colectiva, que para o escritor e editor Xosé Antonio Perozo constitúe, tamén «un romance de sentimentos, asumible por todos os pobos emigrantes, que son todos».

Onte 2047: «Vigo, puro milagre», presentación na EMAO

Comparto algunhas fotos da presentación de Vigo, puro milagre o pasado venres na EMAO. A miña gratitude a Rafael Ojea, Fran Alonso e ao cento de amizades que me arrouparon co seu afecto e co seu tempo nunha xornada para min inesquecible. Beizón.

Onte 2039: Presentación de «Sementeira. Porträts» na Feira do Libro da Coruña

Magnífico serán literario o de onte na Feira do Libro da Coruña, onde convocados por Luzes, participamos na presentación da edición alemá d’ Os libros arden mal, que fixo o coruñés Javier Gómez Montero, catedrático da Universidade de Kiel, e do libro Sementeira. Porträts de Manuel Álvarez e Manuel Rivas. A carpa Luisa Villalta quedou moi pequena para abrigar dos ballóns a máis dun cento de persoas que seguiron un acto conducido con grande mestría por Xosé Manuel Pereiro, codirector de Luzes, que salientou o carácter emigrante da revista e o seu compromiso coa diáspora «xa que este é o noso xeito de estar no mundo».

Un serán no que tiven a honra de presentar Sementeira Porträts, o libro marabilla froito do traballo colaborativo dos meus admirados Manolos, Álvarez e Rivas, unha arca de papel impreso na que recolleron 42 retratos do fotógrafo e editor emigrante e outros tantos haikus e aforismos do poeta da torre. Un libro agarimado até o máis mínimo detalle por Álvarez, responsable do selo barede pranca, nacido da pulsión irresistible de dignidade e activismo cultural galeguista que dende hai case catro décadas mantén a Sociedade Cultural Galega Sementeira de Basilea, presidida polo carballés Ramón Carreira Collazo. Unha pulsión e un entusiasmo contaxioso que compartimos todas as persoas que tivemos a fortuna de ser convidados por eles a algunha das súas actividades, presente na fascinación que provocan os rostros e nas mans das persoas fotografadas por Manuel Álvarez.

Na intervención lembrei como coñecín a Manuel Álvarez en 2001 cando me propuxo a edición en Xerais do libro Gameleiros, no que recollera 27 fotografías, retratos, doutros tantos mariñeiros de baixura, gameleiros da súa Guarda natal, en diálogo cos textos poéticos de Miro Villar. Unha homenaxe a forza humana do mar de Galicia, que levamos ás librarías no mes de decembro de 2002, cando se loitaban nos portos galegos contra o chapappote do Prestige, unha coincidencia fortuíta que marcaría a recepeción daquela obra. Coa edición extraordinaria de Gameleiros, un dos libros dos que me sinto máis orgullos de ter publicado, coñecín ao Manuel Álvarez retratista excepcional, cazador de olladas e xestualidades que expresan almas colectivas. Coñecín daquela ao editor coidadoso, teimudo, esixente no traballo gráfico, de impresión e acabamento, realizado baixo a súa supervisión nun prelo artesanal suízo.

Hoxe felizmente xubilado como funcionario de ACNUR en Xenebra, con casa aberta en Salcidos, na paisaxe de privilexio do esteiro do Miño, non podemos esquecer que Manuel Álvarez foi animador e activista da Sociedade A Nosa Galiza de Xenebra. Amigou e colaborou con José Ángel Valente, cuxa pegada poética e rigor está presente en todos os seus traballos fotográficos, consciente como o autor de Cantigas de alén de que na palabra reside a raíz de toda a creación. Velaí na súa convicción de que «unha palabra vale máis que mil imaxes» a razón pola que convidou a Manuel Rivas, coa mediación de Pereiro e Carreira, a que imprimise palabras aos rostros e á corporeidade destas 42 persoas de Sementeira. Un proxecto que Manuel Rivas asumiu co reto de estilizar a súa poética e esculcar nas olladas e nos rostros até o esencial, sen coñecer entón nin os nomes nin as vidas de cada unha delas.

Utilizando os recursos dunha poesía de natureza insurxente, como xa fixera n’ A boca da terra (Xerais, 2015) empregando a forma do haiku e a potencia condensadora do aforismo, Rivas retrata a dignidade e a presenza emigrante, conseguindo un texto extraordinario, probablemente un dos seus traballos máis logrados e luminosos. Apenas tres versos abonda para trazar un retrato poético minimalista e certeiro, para identificar a memoria do traballo na xeografía do corpo: Carmen, a man sincera. Queijo, o primeiro movemento é o abrazo. Ramona, o ver do querer. Tania, alborada. Reyes, coser as sombras. Natalia, o campo da festa nas cunca das mans. Ricardo, a memoria das mans. Herminda, aquén do alén… e así poderiamos seguir debullando un texto brillante capaz de agarimar os vagalumes que bulen, que esculca na perda que estrelampa a esperanza. Tremendo, brillante!

Rematei as miñas palabras facendo referencia á páxina de créditos, onde Manuel Álvarez publicou os agradecementos e os datos técnicos, expresión do seu modelo de edición artesá. Salientei a utilización da tipografía Cormorant Garamond e dun colofón no que coincide a aparición do libro co setenta e cinco aniversario da primeira edición de Sempre en Galiza en Bos Aires, serendipia afortunada para expresar a dignidade da emigración como parte esencial da identidade galega. Sementeira. Porträts é un libro arca e marabilla, unha desas pezas extraordinarias da edición galega realizada fóra do país, que gañarán valor co paso dos anos.

 

Onte 2031: Festa dos Libros

Onte tiven a fortuna de conversar con Ledicia Costas sobre Infamia no marco das actividades da Festa dos Libros de Pontevedra. Media hora magnífica de reflexión literaria sobre esta novela origami de lectura irresistible, construída sen cortes ningúns, só a bases de dobras e máis dobras de trama e de matices e máis detalles na construción dun elenco coral de personaxes dunha peza que, como aventurabamos hai apenas dous meses, está marcando as preferencias do lectorado e confirma a Ledicia como unha autora literaria de referencia. Conversa na que confesou a súa satisfacción pola recepción da novela, tanto polos comentarios do lectorado como da crítica, adiantando que a finais do vindeiro ano haberá «unha segunda parte con moito sangue». Unha conversa na que Ledicia reflexionou sobre a violencia contra as mulleres, os abusos da pedofilia, o papel da Igrexa ou sobre a recente sentenza do Tribunal Supremo sobre a manada.

Mágoa que nos espazos da ducia de librarías pontevedresas participantes (non se admiten outras, o que constitúe un criterio restritivo ridículo) a oferta do libro galego fose tan escasa, centrada apenas sobre o álbum infantil. Un síntoma preocupante do estado actual da nosa edición, máis tamén da percepción prexuizada do mundo da libraría sobre o interese do libro galego para a súa clientela. Unha oferta galega insuficiente para unha cidade como Pontevedra que reivindica para si o carácter de «cidade galega do libro», velaí o Salón do Libro e a súa programación anual, velaí a permanencia de Culturgal, ou excelente programación de actividades literarias desta Festa das Letras, na que onte, ademais de Ledicia, participaron durante o serán Eli Ríos, Emma Pedreira, Antón Lopo e Miguel Anxo Seixas.

Defendo dende hai décadas que a edición en galego non pode nunca dar por consolidados os seus avances. O libro galego precisa do compromiso constante das súas autoras, editoras, librarías e do propio lectorado para incrementar a súa visibilidade, mesmo en escaparates como esta Festa dos Libros, organizada polo concello de Pontevedra, para apoiar a un sector que tanto o precisa.

Onte 2019: Un decálogo para «Infamia» de Ledicia Costas

Moito agradecín que Ledicia Costas e Fran Alonso me convidasen a acompañalos na presentación de Infamia no Instituto Camoens. Un acto no que tiven a oportunidade de expresar a miña admiración por unha autora excepcional e compartir a lectura dunha novela que aventuro marcará unha xeración de lectoras do noso tempo. Atrevinme a preparar un décalogo, que a seguir resumo, coa intención de sen desvelar a trama contribuír a compartir unha obra tan valiosa e tan salientable, sen dúbida, un texto 100% Ledicia Costas.

  1. Infamia é unha novela con estrutura narrativa de perfecto origami, planificada e escrita como un thriller psicolóxico sen cortes ningúns, construída sobre dobras e dobreces, o que provocaunha lectura adictiva e amosa unha habilidade excepcional da autora para dosificar a intriga e a tensión narrativa. Origami que fai referencia, ademais, á lectura como unha actividade que libera tensión e producecalma, ao tempo que remite ás mil grullas (ave que en Xapón expresa a felicidade) de papel que forman parte do Parque Memorial de Hiroshima.
  2. Infamia é unha novela de arrabalde, localizada en Merlo, un espazo enchoupado pola choiva («Chovía en alta definición» é a primeira frase da novela, outra máis para as setenta do noso admirado James Rhodes), onde se produciu unha traxedia cuxas consecuencias se alongan durante décadas e onde se impuxo o silencio machista, tan mesto como a néboa que a todos cega. Merlo é un espazo de dor e de indagación onde a beleza e o terror chegan a identificarse.
  3. Infamia é unha novela sobre o peso da infancia e da memoria familiar, de experiencias marcantes que poden chegar a ser determinantes para as vidas das crianzas.
  4. Infamia é unha novela coral onde case unha ducia de protagonistas interactúan ao fío dos seus actos, do peso das súas conciencias; personaxes cheos de matices e contradicións.
  5. Infamia é unha novela política, unha representación das violencias do mundo actual, na que se abordan temas como a violación da manada, a pedofilia dos depredadores eclesiásticos ou a regulación dos delitos sobre a liberdade sexual.
  6. Infamia é unha novela poética tanto pola súa escrita soberbia (hai páxinas de beleza desbordada) como polo protagonismo do poeta canario Félix Francisco Casanova, o Rimbaud español, falecido con apenas 19 anos. Os seus textos funcionan como trabes da propia trama de intriga psicolóxica.
  7. Infamia é unha novela onde a dor a todos iguala, unha novela sobre a perda, a loita de toda unha vida contra o monstro da culpa (metáfora da balea), o insoportable peso da conciencia e o dereito das vítimas á reparación.
  8. Infamia é unha novela feminista, tanto pola temática como polo punto de vista dunha narración onde son maioría os protagonistas masculinos.
  9. Infamia é unha novela cinematográfica e musical, que reivindica as narracións de intriga de filmes de Hitchcook e David Lynch, a atmosfera opresiva de Blade Runner ou a violencia dalgunhas pezas de Tarantino, acompañada dunha banda sonora protagonizada por The Smiths, Joy Division, Patti Smith, Nick Cave ou Massive Attack.
  10. Infamia é unha novela arca, chea de sorpresas e detalles fermosos, sexan intertextualidades e homenaxes literarias, como informacións sobre acontecementos arrepiantes.