Onte 1935: Culturgal 2017, un culturdez

Tras case unha semana moi intensa de traballo, o domingo rematou o Culturgal 2017, a décima edición da Feira das Industrias Culturais. Os organizadores quedamos satisfeitos xa que os públicos volveron acudir de forma masiva ao Pazo da Cultura de Pontevedra, a pesar de que percibimos unha lixeira diminución da participación, sobre todo na tarde do sábado. Lembraremos este Culturgal pola mudanza da nosa imaxe corporativa (un acerto rotundo do mestre Pepe Barro), pola participación institucional de Portugal, que pretendemos se consolide en futuras edicións, como polo éxito tan rotundo e inagardado do novo espazo de Arte Contemporánea, onde se celebrou na tarde do domingo un acto en lembranza do pintor Manuel Moldes.

Sei que tamén lembremos este Culturgal 2017 polas asinaturas interminables da cantora Ses e da escritora Ledicia Costas, que convocaron a centos de persoas, así como o éxito dos diversos «photo call» distribuídos pola feira, un fenómeno ao que tampouco foi allea a importante proxección de Culturgal nas redes sociais. Como tamén foron un éxito as actividades profesionais do venres, tanto as organizadas por Escena Galega, AGEM e a Asociación Galega de Xestores Culturais, que abren un vieiro a explorar por outros gremios. Como foi un acerto celebrar o domingo o Día Internacional da Descapacidade, expresando a vontade de Culturgal de apostar pola cultura inclusiva como outro dos seus eixos transversais nos que afondar no futuro.

Non teño dúbidas que Culturgal está consolidado como espazo de mediación entre creadores, empresas, administracións e públicos das industrias culturais en Galicia e en galego. Xaora, como levo expresado cada ano, este modelo comeza a expresar algunhas debilidades que obrigan a repensar tanto o seu programa de actividades como o seu modelo de xestión e financiamento. E entre estas feblezas para min a principal é o seu reducido financiamento, insuficiente para manter con dignidade un evento da fasquía do actual, o que obrigará na vindeira edición a reconsiderar as achegas corresponsables de cada unha das administracións públicas participantes como a procurar no patrocinio publicitario das empresas privadas unha vía para incrementar os ingresos.

Como tamén é unha febleza do Culturgal actual as súas dificultades para incorporar de forma máis potente e atractiva a cultura dixital, tanto na organización de actividades como na propia comunicación cos seus públicos, sobre todo o adolescente e xuvenil, hoxe moi afastados da feira. Outrosí sucede coa excesiva dependencia de Culturgal da rexión urbana Compostela-Vigo, o que obriga aos organizadores a procurar fórmulas de integración territorial dunha feira que naceu con vontade inequivocamente galega no que atinxe a procedencia xeográfica de expositores e dos seus públicos.

Despois de catro anos, sei que vou lembrar cun chisco de saudade este Culturgal 2017 como o derradeiro no que fun presidente dun proxecto mancomunado tanto na súa concepción como na execución. Hoxe a miña gratitude é maior para o medio cento de profesionais que fixeron, unha vez máis, posible a fantasía de Culturgal, dende Xosé Aldea, o director do equipo, Cecilia Carballido e Arancha Estévez, responsables de Produción e Comunicación, até Antón Sobral e Paula Caballeiro, comisarios do espazo de Arte Contemporánea. En todo caso, expreso as miñas desculpas polos erros que puideramos ter cometido e os meus parabéns a todas e cada unha das persoas que achegaron o seu pulo de orgullo e entusiasmo para facer deste un auténtico Culturdez (roubándolle a palabra ao admirado Ramón Rozas). Longa vida a Culturgal!!!

Tendas con historia

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao programa da Cámara Municipal do Porto de protección aos establecementos comerciais con máis de cincuenta anos de historia:

favoritabolhao_small11

A Cámara Municipal do Porto identificou as primeiras 37 tendas históricas da súa cidade, que estarán protexidas no programa “Porto de Tradição”. Establecementos todos cun mínimo de 50 anos de actividade, entre os que se inclúen algúns tan coñecidos polos galegos como a ourivesaría Coutinho (1859), a papelaría Modelo (1921), as librarías Lello (1869) e Académica (1912), a vidraría Fonseca (1908), a padaría Ribeiro (1878), a confeitaría Arcadia (1933), os cafés Majestic (1921) da rúa Santa Catarina e Guarany (1933) da avenida Aliados, a mercearía A Favorita do Bolhão (1934), a xastraría London Style (1918) ou a farmacia Lemos (1780). Xaora, alén desta lonxevidade, sexa pola especificade do seu produto ou servizo como pola súa ubicación, decoración ou estilo, todos posúen un significado para a historia e a memoria da cidade portuense. Son, en definitiva, tendas con historia, que forman parte do patrimonio histórico material e inmaterial e como tales merecen ser apoiadas e conservadas.

“Porto de Tradição”, programa semellante ao de “Lojas con História” da Cámara de Lisboa, naceu para contribuír a preservar e facer sostible as actividades económicas destes establecementos e afrontar a “Lei do Arrendamento Urbano”, que en Portugal supuxo un aumento desorbitado dos alugueiros e fixo perigar a viabilidade do comercio tradicional. Lonxe de calquera saudosismo dun tempo que nunca regresará ou do perigo da súa fosilización como “tendas museo”, este programa municipal portuense establece medidas de protección e apoio económico (incluídos beneficios fiscais para os propietarios dos inmobles das tendas distinguidas), tanto no que atinxe a autorización de intervencións no interior ou exterior como da divulgación e promoción da súa actividade económica. Preténdese, pois, que estas tendas de comercio tradicional, integradas como patrimonio da memoria colectiva e da identidade da cidade, sexan ademais trabes no proxecto da súa rexeneración urbana.

Magoadamente en Vigo un programa de conservación de tendas con historia como o portuense chegaría xa moi tarde debido a que nas últimas catro décadas se produciu unha desfeita do tecido comercial vigués do século XX. As tendas do centro son hoxe apenas nomes que quedaron na memoria de noso: as mercearías como A Favorita e Amalia; os cafés como Derby, Goya ou Flamingo; as cervexarías como Joaquín ou Eusco; as librarías como Cervantes ou Barrientos; as papelarías como a Española ou a Comercial; a tenda de música de Manrique Villanueva de Velázquez Moreno; as zapatarías como Miami, Segarra, Novus, Cruces, Bar, Chavalín ou Layton; xoiarías como Resende ou Arosa; as pastelarías como As Colonias e Arrondo; os comercios como as Tres BBB, El Louvre, o Sport, Esmar, Gladys, Vigobazar, Cividanes, Joperi, Ropal, Blancazul, Galerías Romero, A Norma, Kadete, Gervasio, Karina, Barros ou Pousa; as farmacias como a de Carrascal ou Sanchón; quioscos como o Perrete; os almacéns como El Pilar, El Príncipe, Simeón, Olmedo, Asefal e Alfredo Romero; as xoguetarías como Tobarís e Moya; os bazares como Reguera ou A Ideal… Unha relación interminable que a memoria de cadaquén pode engrosar coa dos cines, hoteis, restaurantes, pubs, clubs, discotecas e mesmo algúns centros educativos borrados da xeografía de noso. Tendas con historia reemprazadas polas das cadeas de vestiario e polas oficinas de bancos e caixas, caídas arestora en desgraza, como se ve na desoladora rúa Policarpo Sanz, con boa parte dos seus baixos a barbeito.

Decote gabámonos de vivir nunha cidade marabillosa e temos razóns abondas para facelo. Mais non podemos negar que o Vigo actual é unha cidade capaz de devorarse a si mesma, incapaz de singularizarse e conservar boa parte da súa arquitectura pétrea e tecido comercial que fixo daquel Vigo de hai cincuenta anos unha cidade probablemente máis cosmopolita e moderna do que é na actualidade. Por ventura, aínda quedan abertas algunhas tendas con historia, auténticas mohicanas que merecen ser catalogadas  e protexidas polo concello, como se está facendo en Porto, a cidade atlántica da que tanto temos que aprender. Unha nómina que comezaría coa xoiaría de Ramón Fernández de Príncipe, a esmaltaría dos Hernández de Gran Vía, a armería a Naval Viguesa de Carral, a farmacia de Díez de Castrelos, a pastelaría Ramos de Pi e Margall, a libraría Librouro de Eduardo Iglesias, as ferraxarías Iturmendi de Progreso e Julio Rico da praza de Almeida, a tenda de electrodomésticos Carbón Radio de Camelias, a viñoteca Arjeriz de Carral, o Herbolario Vanara de Sanjurjo Badía… Relación na que non poden faltar outros moitos establecementos do Vigo Vello, de Teis, Travesas, Bouzas e o Calvario abertos de 1960 en diante. Poñer en valor estas tendas con historia é un exercicio pendente.

Onte 1877: “Cartas da Guerra”

Cartas_de_la_guerra-500134728-largeNa proxección de Cartas da Guerra, o film do director portugués Ivo Ferreira, lembrei os días nos que convidamos a Antonio Lobo Antunes e ao seu editor, Nelson de Matos, a acompañarnos en Mondariz nos Premios Xerais de 1999. Quen confesou entón as saudades da súa ascendencia galega protagoniza a película de Ferreira, baseada nas cartas case diarias que Lobo escribiu a súa dona, reunidas na novela D´este viver aquí neste papel descripto: cartas da guerra, traducida ao castelán por Dolores Vilavedra. A película é unha crónica sobre a guerra de liberacion colonial de Angola na que o daquela xove escritor participou como médico de 1970 a 1973. Un excelente branco e negro, capaz de provocar o estrañamento necesario para seguir a voz da muller que le as cartas, subliñada en cada frase por unha BSO preciosa, contextualiza as imaxes que na pantalla aparecen do seu home e dos seus compañeiros de batallón, cada vez máis abatidos por unha guerra na que, dunha ou doutra maneira, toman conciencia política.

Cartas da Guerra é unha película de beleza conmovedora, tanto pola composición perfecta de cada encuadre e a combinación dos espazos diurnos e nocturnos, capaz de lembrar algunhas escenas de A árbore da vida ao Terrance Malick ou á Apocalipse now de Coppola, como polo texto literario que a sostén, potente na dicción, reflexivo nuns momentos, moi poético, mesmo sensual, noutros, mais sempre capaz de evitar os perigos da reiteración de procedemento narrativo tan arriscado, que coloca ao espectador preguiceiro no gume da navalla. Os de Ferreira e Lobo Antunes son auténticos cinepoemas contra a infamia e a crueldade que a guerra provoca con todos os seus participantes; unha esculca política, tamén, sobre as orixes daquel abril de 1974, que todo o quixo mudar. Recoméndoa.

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Onte 1838: O Vindel vai a Vigo

1280px-Martim_Codax_Cantigas_de_Amigo-1024x742

Merece os maiores parabéns o acordo da Universidade de Vigo e da Consellaría de Cultura que permitirá expoñer o Pergamiño Vindel no Museo do Mar de Alcabre entre outubro de 2017 e marzo de 2018. Péchase así, felizmente, a xestión iniciada pola Asociación Cultural Pertenza de Vigo que solicitou á Pierpont Morgan Library de Nova York a cesión temporal para a súa exposición en Vigo da que é unha das primeiras pezas do patrimonio literario galego e icona da cidade e da ría de Martín Codax. Unha exposición e un programa de actividades literarias, musicais e artísticas que convertirá a Vigo durante uns meses en capital literaria da lusofonía, ademais de importante atracción do turismo cultural portugués. Mágoa que o o concello de Vigo renunciase a participar nun fito histórico para Galicia e para a propia cidade. Apenas outra doa perdida máis no triste devalo cultural dunha cidade deitada nos brazos do conformismo cesarista. Beizón para os responsables da Universidade de Vigo e da Consellaría de Cultura pola súa xenerosa colaboración interinstitucional, unha cultura de acordos que tanto precisamos en Vigo.

Poema de hoxe 116: «25 de avril» de Sophia de Mello Breyner

Esta é a madrugada que eu esperava
O dia inicial inteiro e limpo
Onde emergimos da noite e do silêncio
E livres habitamos a substância do tempo

Sophia de Mello Breyner Andresen, O Nome das Coisas

Onte 1459: «Por que as sombras non teñen ollos», presentación en Ourense

garcia-mana-1O salón noble do Liceo de Ourense encheuse onte na primeira presentación de Porque as sombras non teñen ollos, a quinta novela de Luís García Mañá. A pequena exposición de obxectos relacionados coa historia da novela, dende paracaídas, radios, emisora morse até obxectos persoais, recortes de prensa de época, moito chamaron a atención aos participantes. José Antonio Alonso Miranda, xeneral do Exército na reserva, na súa intervención contextualizou a novela en dous episodios históricos, o sinistro dun avion Hudson da RAF na Serra de Pena, territorio galego barrosá o 22 de febreiro de 1944 e a operación Overlord que arrincaría o 6 de xuño de 1944.

Nas súas palabras, Luís García Mañá confesou que foron tres os piares sobre os que construiu a novela: un real, outro antropolóxico e etnográfico e outro baseado na súa cultura sentimental. «O primeiro fai referencia a que a novela naceu dun feito real, histórico, a do sinistro dun avión da RAF na Serra de Pena á altura do marco 125 da fronteira luso galaica. A novela é unha historia de espías. Pretendín salientar que Galicia foi importantísima durante a Segunda Guerra Mundial, fose polas minas de volframio que se utilizaba para endurecer o armamento, fose pola colocación de torres de comunicación alemás. Eu quixen facer unha historia de espías na raia seca, o territorio onde se instala a novela.»

XG00245001Debullou despois García Mañá o piar antropolóxico de Por que as sombras non teñen ollos. «Na novela son moi importantes os contos de inverno. Son fillo dunha muller de Calvos de Randín e dun home de Taramundi. Na miña casa había sempre un bo conteiro na familia que andaba dacabalo entre o real e o imaxinario. Esa é a razón pola que falo do contrabando de supervivencia, nun tempo onde todo se aproveitaba, como fixeron os habitantes da zona coa tea dos paracaídas do avión que utilizaron para facer camisas, xa que era moito máis fina que as súas teas rudas de liño. Falo dos contrabandistas e dos seus agochos, onde desaparecían as súas mercadorías. Mais falo tamén das casas pobres da fronteira, onde non había sequera un lugar onde aliviarse, da falta da luz electríca, endémica durante os anos da Segunda Guerra Mundial. A novela naceu dos contos da miña nai que tiñan sempre un fondo real.

O piar sentimental está no título, «que mo deu o meu neto cando me preguntou por que as sombras non teñen ollos. Na novela as sombras dos contrabandistas e dos espías non teñen ollos, xa que se non serían recoñecibles.» Rematou Garcia Mañá reflexionando sobre as intencións da súa novela. «Tagore dixo que “nós non somos o que cremos que somos”. Aspiro a que esta novela dalgunha maneira sirva para abrir os ollos do que foi a vida naqueles pobos arraianos durante a década de 1940. Aspiro a salientar a importancia das súas mulleres que producían o cemento que substentaba as súas familias». Luís pechou as súas palabras lembrando unha cita de carácter educativo que viña ao caso: »Sabemos que os nenos esquecen o que escoitam, lembran o que ven e aprenden o que fan».

Onte 1422: Bento da Cruz

Finou onte no Porto o escritor Bento da Cruz, a quen tivemos a fortuna de coñecer cando publicamos en Xerais O lobo guerrilleiro (1996) e A Loba (2000), premio de novela Eixo Atlántico. É inevitable lembrar as súas visitas a Vigo, sobre todo aquela presentación memorable na Casa Galega da Cultura coa participación de Ferrín e Moncha Fuentes, a tradutora das súas novelas ao galego. Como é inevitable emparentalo con escritores de noso, como Ferrín e Luís García Mañá, cos que compartiu o espazo literario arraiano. Considerado «o príncipe do planalto barrosão», autor de vinte e cinco libros publicados ao longo de cincuenta anos, o doutor de Peirezes sempre reivindicou o berce da súa terra do Barroso, Planalto e Gostofrío. Ademais, foi unha das persoas que máis fixo por recuperar a memoria do movemento guerrilleiro galego na Raia, tanto nos seus romances e contos coma súa obra serodia de investigación Guerrilheiros Antifranquistas en Tras-os Montes, na que recolleu algúns dos episodios claves da represión. Beizón ao Bento da Cruz por ter traballado pola arela dese espazo común da cultura arraiana.

Onte 1220: «Dáte ao lote» na Biblioteca Agora

A Biblioteca Agora da Coruña puxo en marcha unha iniciativa moi orixinal para promover o préstamo dos seus fondos entre o público adulto. Trátase de «Dáte ao lote», unha proposta de 26 lotes de materiais diversos (libro, cedés, documentos…) relacionados entre sí polo tema, por trasladar unha idea ou polo enfoque co que abordan unha mesma cuestión. Así, por poñer un exemplo, o lote 17 artéllase sobre a lembranza dun momento de esperanza e rebeldía no que en Portugal semellou posible construír a terra da fraternidade. Nunha mochila moi xeitosa de tea reúnense un libro, Resistencia de Rosa Aneiros; un disco, Cantigas do Maio de José Afonso; e un documental, 25 de avril: a revolução dos cravos do Instituto Camoens. Un programa de préstamo bibliotecario que asume o carácter transversal e multisoporte da lectura actual. Interesante experiencia.

Onte 1204: Monumento a Martín Codax

Vindel1-205x300vindel2-198x300Recibín onte na caixa de correo a comunicación do grupo Pertenza de Vigo, constituído o pasado ano para a defensa da identidade galega, informándome da súa proposta de erguer en Vigo un monumento ao poeta Martín Codax con motivo do centenario da descuberta do «Pergamiño Vindel» e da publicación das seis cantigas do cantor do mar de Vigo.

Un proxecto que recupera aqueloutro, que xa fixera hai catro décadas o editor e cronista da cidade de Vigo Xosé María Álvarez Blázquez, de quen o 5 de febreiro celebraremos o centenario do seu nacemento, de gravar en pedra os textos universais de Martín Codax coa intención de sensibilizar a cidadanía viguesa sobre unha das proezas que a humanidade realizou na nosa lingua. Mágoa que ata o momento, e pasado xa o ano do centenario do Vindel, ningunha das nosas administracións nin das institucións culturais públicas, nin da Xunta nin da deputación de Pontevedra nin do concello de Vigo, máis alá dalgunha fotografía de circunstancias acometese un proxecto conmemorativo coma o proposto por Pertenza.

Xaora, entendo que ademais do monumento a Martín Codax sería acaído solicitar á Pierpont Morgan Library de Nova York, onde se garda nunha cámara acoirazada dos seus sotos o «Pergamiño Vindel», a súa cesión para expoñelo de forma itinerante por Galicia, comezando pola cidade de Vigo. Como non sería disparate ningún estudar as posibilidades da súa adquisición para que peza tan fulcral da literatura galega pasase a formar parte do patrimonio galego. Apoiamos ao grupo Pertenza no seu proxecto no que deberían participar todos os poderes públicos que operan en Vigo.

Chuva no Mar

«Chuva no mar», esta marabilla das miñas admiradas cantoras Marisa Monte e Carminho, sobre texto de Arnaldo Antunes e animación de Nicolau, acáelle coma anel a este tránsito entre o ano vello que remata e o que comeza devagariño.

Os meus votos de esperanza para facermos xuntos o camiño novo, o horizonte aínda está ao lonxe.