Príncipe con nomes de muller

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a iniciativa de instlar bancos con nomes de muller:

Segundo conta o historiador Juan Miguel González-Alemparte Fernández no libro Os nomes das rúas de Vigo (1640-1945) (Instituto de Estudios Vigueses 2021), un grupo de veciños do comezo da estrada de Castela, trazada a cordel en 1834 atravesando o barrio do Salgueiral, treito primeiro da estrada Vigo-Villacastín (Segovia) entre a Porta do Sol e o lugar do «Ramalillo», solicitaron en 1861 ao concello que se chamase «rúa do Príncipe». Era xa entón un  dos vieiros principais da cidade do que Nicolás Taboada Leal di na súa coñecida historia de Vigo (1840) que no seu tempo xa «se achaba decruado e achandado na súa maior parte». Viario que dúas décadas despois sería o primeiro en pavimentarse fóra das murallas, xusto cando en 1861 se redactou a súa acta de entrega ao concello (coa excepción da fortaleza do Castro) e o comezo das obras da súa demolición. Proposta de inclusión no rueiro vigués dun príncipe que non era outro que Afonso de Borbón, o futuro Afonso XII, fillo primoxénito e herdeiro da raíña Sabela II, nacido o 28 de novembro de 1857. Aprobado pola corporación o 21 de marzo de 1861, o nome sería conservado dende entón agás nos anos da IIª República, cando foi mudado polo de Capitán Galán.

Rúa do Príncipe que a partir de 1870 adquire o carácter de icona do desenvolvemento comercial e urbano de Vigo, reproducida en numerosas cartas postais, polas que nos facemos idea do seu pulo. Alí establecéronse as oficinas do Cable Inglés (1873), o primeiro café que se abriu en Vigo, o Suízo (1875), no que se falaba inglés e alemán, varios colexios, as primeiras oficinas da Caja de Ahorros y Monte de Piedad de Vigo (1880), o Cárcere e Pazo de Xustiza (1881), a primeira oficina telefónica (1889), a sede do Círculo Industrial e Mercantil (1927), ademais de imprentas, librarías, almacéns, tendas de vestiario, ultramarinos e outros establecementos dun amplo tecido comercial moderno e elegante, nunha cidade que comezaba a multiplicarse. Unha rúa na que se estableceron as consultas médicas e as oficinas comerciais dalgúns consignatarios, que co seu esplendor nas primeiras décadas do século XX converteuse na rúa do paseo, no primeiro espazo para ver e ser visto camiñando dende a Porta do Sol a praza do farol de Urzaiz, mesmo a pesar do seu moito tráfico xa que por alí circulaban carros de bois, coches de cabalos e a motor e mesmo o tranvía durante uns anos, até quedar como a primeira rúa peonil.

Carácter de rúa principal que Príncipe nunca perdeu, a pesar de que nas cinco últimas décadas mudou a súa pel comercial, da que hoxe se conserva só a xoiaría de Ramón Fernández e a Academia de Remedios Vivas, substituída por establecementos de cadeas, a semellanza de calquera outra rúa comercial europea. Xaora, cada xeración conserva na súa memoria os nomes desaparecidos da súa rúa do Príncipe, relación iniciada no meu caso pola mercería La Favorita, calzados Chavalín, Kadete, a mercería Amalia, a Papelería Comercial, a Papelería Española, a libraría Barrientos, os almacéns Alfredo Romero, a dozaría as Colonias, os bolsos de Barros, as galerías da Norma, Karina, Esmar, o salón de fotografía de Pacheco, a farmacia de Carrascal, o obradoiro dos prateiros Hernández, o Sport, a xoguetaría Moya, a xoiaría Arosa, a zapataría Layton, a camisaría La Industrial, a Ideal, Fotoclub, Foto Mecánicos, as galerías Olmedo, os almacéns El Príncipe, Carbajo, a cafetaría Flamingo, entre outros que sei cada lectora completará.

Ademais de conservar o seu carácter comercial, ao que se engadiu o Marco (2002) e a sede do Celta de Vigo (2018), Príncipe é hoxe un espazo público e cívico multiusos, onde se celebran as festas de Nadal e frecuentes concentracións, exposicións ou intervencións de rúa. Velaí neste mes de marzo a inauguración dunha acción magnífica: a homenaxe a dezaseis mulleres destacadas das que se amosa a súa biografía nunha placa colocada en cada un dos bancos instalados ao longo de toda a rúa. Unha iniciativa para renomear con nomes de muller este espazo urbano de privilexio, contribuíndo a desvelar as súas biografías e a construír o relato compartido das mulleres na cidade. Escritoras como Rosalía de Castro, Concepción Arenal, Begoña Caamaño, Xela Arias, Xohana Torres e María Xosé Queizán. Pintoras como Mercedes Ruibal e Berta Cáccamo. Pedagogas como Ernestina Otero, Sofía Novoa e Antía Cal. Actrices como Dorotea Bárcena. Deportistas como María Antonina Sanjurjo Aranaz e Susana Rodríguez Gacio. Sindicalistas como Carmen Segurana e María Araújo. En Príncipe están a partir de agora os seus nomes e a memoria das súas vidas, está a súa xenealoxía, os seus afáns, os seus soños e compromisos. Parabéns a Carmela Silva, responsable da área de Igualdade e Consello Municipal da Muller do concello de Vigo, por tan valiosa intervención na memoria da cidade nosa.

2011, o ano de Pereiro, dos Bosques, da Química, do Alzheimer…

A celebración de efemérides («Ano de tal ou de cal») constitúe, ademais dun útil recurso didáctico, a posibilidade de orientar ao longo dun ano as políticas sociais, culturais e educativas públicas e privadas (sobre todo no eido da edición e da comunicación) cara a un tema, problema, personalidade, obra ou manifestación artística. A experiencia internacional e nacional demostrounos a súa eficacia como mecanismo de rescate ou sensibilización social, mais tamén que sen unha programación axeitada poden constituír o máis rotundo dos fracasos.

A pesar de todos estes condicionantes e do perigo de abusar na utilización deste recurso, non me resisto a enumerar algunhas das efemérides que celebraremos en Galicia ao longo deste 2011:

Ademais, 2011 será o ano antitabaco, o da inauguración da Biblioteca e Arquivo de Galicia na Cidade da Cultura,  ano de eleccións municipais (22 de maio) e outro ano máis da crise económica que ameaza con acadar os cinco millóns de parados en España e 237.000 en Galicia.

[Quizais poda quedarme atrás algunha outra, razón pola que moito agradece se enriqueza a anotación.]

«O pracer de aprender» (1992)

«O pracer de aprender». Materiais educativos de Xerais (1992) from Manuel Bragado on Vimeo.

A historia da edición en Galicia aínda está por facer. Velaí esta peza publicitaria (hoxe chamaríamola «book-trailer», como estoutra a primeira da historia da edición en galego) que preparamos en Xerais hai dezaoito anos para presentar nos centros de Primaria e nas xuntanzas que faiamos co profesorado os materiais curriculares da reforma curricular da LOXSE. Transcorridos o tempo (fixémonos maiores neste traballo, como os mociños e mociñas do Colexio Martín Codax de Vigo que aí aparecen), vemos atrás con certa melancolía e orgullo o noso inequívo discurso galeguizador e de renovación pedagóxica, plenamente vixente. Convido a ver o vídeo de sete minutos e medio con eses ollos de escola galeguizadora.

En Brétemas hai un ano , hai dous anos… (VII)

  • Hai un ano publicabamos a primeira anotación no blog sobre Home sen nome, a última novela de Suso de Toro que, despois de dez meses nas librarías, continúa sendo moi ben acollida entre os lectores. Precisamente, o domingo pasado foi a obra arredor da que xirou o Clube de Lectura do programa de Angels Barceló. Non erramos na nosa anotación cando cualificabamos o libro de Suso como “memorable”.
  • Hai dous anos reseñabamos a noite dos Premios Irmandade do Libro 2005, organizada pola Federación de Libreiros de Galicia, agradecendo o recoñecemento como mellor libro de 2004 para a Historia da Educación e a Cultura en Galicia de Antón Costa Rico. Esta voluminosa obra de mil duascentas páxinas, dende aquela, foi outra das que nos deu máis alegrías.

En Brétemas hai un ano, hai dous anos… (VI)

  • Hai un ano reseñabamos o libro de Daniel Cassany, fundamental para fixar o concepto de literacidade crítica, ao que tantas veces nos temos referido neste blog. Unha obra que volvo recomendar vivamente.
  • Hai dous anos, a raíz dunha anotación de Rogerio Santos (parabéns para os seus catro anos de blog) recolliamos a clasificación que Zallo fai das industrias culturais. Unha visión moi clarificadora e útil ás portas da celebración de Culturgal (Feira do Libro e da Industria Cultural), un evento que, polas noticias que recibimos, xa ten case ultimado un magnífico programa de actividades (grandes concertos, conferencias, encontros sectoriais, actividades para nenos e nenas…) e comprometida xa unha numerosa presenza de expositores. Culturgal é un evento que convén seguir coa maior atención.

En Brétemas hai un ano, hai dous anos… (V)

  • Hai un ano recomendabamos a entrevista de Teresa Moure en Vieiros. Estes días Teresa ultima a súa vindeira novela, Benquerida catástrofe, que, finalmente, publicaremos a finais do mes de abril, con motivo do Día do Libro.
  • Hai dous anos reflexionabamos sobre os comentarios reintegracionistas sobre unha miña proposta de regular o ensino da lingua e cultura galegas como materia optativa nos centros de Secundaria do resto do Estado; mágoa, que esta iniciativa non se recollese na nova Lei Orgánica de Educación.

En Brétemas hai un ano, hai dous anos… (IV)

  • Hai un ano no día de hoxe celebrabamos a vitoria do Celta fronte ao Villarreal nun gran partido no que presentaba a súa candidatura europea. Nada que ver coa triste situación desta tempada.
  • Hai dous anos faciamos a crónica da presentación no Ferrol de Veu visitarme o mar. Precisamente estes días comezamos a edición de Ao pé do abismo, o novo libro de Rosa Aneiros que aparecerá na colección Crónica na primavera.

En Brétemas hai un ano, hai dous anos… (III)

  • Hai un ano no día de hoxe propoñiamos que na redacción do novo Estatuto se recollese o deber de coñecer o galego, o seu dereito a usalo en todos os ámbitos dentro do territorio de Galicia, ademais de promover a redacción dunha Carta de Dereitos Lingüísticos. Esta foi unha das cuestións que, teoricamente, impediron o acordo entre os lideres, a pesar (e isto está agora acreditado) que existía un acordo entre os voceiros dos grupos (o día anterior) de aceptar a fórmula da “igualdade xurídica entre as dúas linguas oficiais”.
  • Hai dous anos recuperabamos dúas frases de Eduardo Galeano sobre a memoria (“Creo na memoria como continuidade da vida. Non a memoria morta que nos convida a contemplar unha bolboreta cravada na parede.”) e sobre a esperanza esperanza (“A esperanza é unha cousa que se conquista cada día con moita dificultade e que cada día cae e se ergue cando está viva de verdade.”). Non perderon un chisco do seu interese.

En Brétemas hai un ano, hai dous anos… (II)

  • Hai un ano no día de hoxe publicabamos unha anotación sobre o control da calidade na revisión de estilo dos orixinais e na corrección de probas con excelencia e eficacia. Mágoa que aínda non estea en marcha ese posible selo oficial de control de calidade no tratamento dos textos ao que faciamos referencia. Esta cuestión segue sendo unha das cuestións a mellorar no noso traballo.
  • Hai dous anos dabamos conta da aparición do Almanaque ZZ 2005, o título de maior tiraxe anual da edición en galego (sobre uns 90.000 exemplares), que, porén, ao non tratarse dunha edición non venal non computa nas estatísticas da nosa edición. Hai uns meses, cando estivemos na homenaxe a Lorca en Lugo, mercamos nas casetas do san Froilán a edición d’ O gaiteiro de Lugo. Os almanaques agrícolas, a pesar da crise do modelo de vida rural tradicional, continúan vivos.

En Brétemas hai un ano, hai dous anos… (I)

  • Hai dous anos recolliamos unha longa cita do libro de conversas con Xosé Manuel Beiras, moi acaída para interpretar o que está sucedendo o día de hoxe: “Abonda ollar e enfíar biografías de membros representativos das sucesivas xeracións -Faraldo, Rosalía, Murguía, Brañas, Villar Ponte, Castelao, por exemplo-: non hai continuum no proceso de construción do edificio da nación, senón unha sucesión de interrupcións, retrocesos e voltas a empezar”.