Libro híbrido

Convidado por Galix participei nas xornadas sobre a Lix e os novos soportes de lectura. Unha oportunidade para reflexionar sobre o estado do proceso de tránsito da comunicación textual, no que dende hai tres décadas conviven o modelo analóxico e o dixital, así como sobre os conceptos de libro e de lectura. Superadas as profecías milenaristas que agoiraban a desaparición do libro en papel, definido (dende a invención de Gutenberg) polas características do seu soporte (un número determinado de follas impresas e encadernadas), as novas tipificacións salientan que o libro híbrido é unha orde de palabras e textos escritos ou hipertextuais creados para a súa lectura. Decodificación, que fai da lectura o eixo central do novo paradigma da hibridación da comunicación. Lectura sobre papel ou sobre as pantallas dos formatos máis diversos –que non debe ser identificada como un hábito de lecer de minorías seducidas polo goce das obras literarias impresas–, na medida que é unha competencia cidadá interxeracional, imprescindible para comprender e participar nun mundo saturado de textos impresos ou electrónicos, boa parte lixo ou de procedencia dubidosa. Lectura, concibida como ferramenta crítica, vinculada no caso galego, aos procesos de alfabetización informacional (Alfin) e normalización lingüística, cuxo fomento entre todos os segmentos sociais e de idade debería transformarse na prioridade de todas as políticas culturais, educativas e de igualdade a desenvolver no país. Novos significados para o libro e a lectura híbrido que mudan o papel das escritoras e editoras, centradas agora sobre a creación, produción, distribución e promoción de contidos culturais ou informativos escritos ou multimodais, como das bibliotecas, o servizo público especializado no acceso da cidadanía á lectura, no caso escolar, a primeira aula de cada centro educativo. Como neste novo tecido lector mudan as mediacións, presenciais e virtuais, sexan da crítica, da libraría ou das redes sociais.

Publicado en Nós diario: 24/01/2024

Llegim!

O Consell de Govern da Generalitat de Catalunya do 14 de xullo aprobou «Llegim!», plan nacional do libro e da lectura, froito dun proceso de diálogo e planificación compartido polas consellerías de Cultura e Educación, no que participaron os membros do Consello nacional de lectura pertencentes a un cento de entidades públicas e sectores culturais e educativos privados. Dotado con 58 millóns de euros, Llegim! asume como obxectivos xerais que en 2030 o 76 % da poboación catalá maior de 14 anos lea un libro cada trimestre, o 65 % lea unha vez por semana e que o 40 % lea en catalán. Un plan artellado arredor de catro eixos de actuación (Fomento do hábito lector, Dereito á lectura e atención á diversidade, Soporte ao ecosistema do libro e Gobernanza) que inclúe tanto o diagnóstico nunha ducia de ámbitos relacionados coa lectura e a industria do libro como 73 actuacións concretas, con cadanseu orzamento, calendario de execución e indicadores de seguimento e avaliación. Dende Galicia máis ca dotación e concreción  orzamentaria asumida, chama a atención do plan de lectura catalán o seu novidoso enfoque transversal e interdepartamental, xustificado por unha actualización da definición de lectura, que non pode quedar hoxe reducida aos  libros e textos escritos e obriga a recoñecer a diversidade de contornas, contidos e formatos do feito lector contemporáneo. Como provoca envexa o procedemento participativo e consensuado co que foi elaborado, que lembra ao utilizado hai vinte anos cando se xestou a modélica Lei 17/2006 do libro e da lectura de Galicia que, por certo, a este teor establecía no seu artigo nº 4 a «elaboración, con audiencia aos axentes do libro, ou en colaboración con eles, de plans e programas de actuación anuais ou plurianuais», e na disposición adicional primeira a obriga do goberno de presentar no Parlamento nun prazo de seis meses un plan de fomento da lectura, compromiso, coma tantos outros daquel modélico e pioneiro texto, que quedou en augas de bacallau.

Publicado en Nós diario: 16/08/2023

Onte 1698: Nos camiños

Clubs_de_lectura_10_06_2016_01

Nos últimos tres días andei os camiños do país de aquí para acolá apoiando varias presentacións e recepcións de premios de libros da editorial, nese labor imprescindible dos editores de contribuír a facer máis visibles as nosas novidades e catálogos. En todos estes actos percibín unha inequívoca intencón de actualización dos formatos dete tipo de actos e do seu eco nas redes.

Na cata literaria, celebrada no Museo Interactivo de Historia Lugo, onde presentamos no serán do xoves Tempo de bebidas isotónicas e fast-food de Álex Alonso, foron o viño e as tapas, servidos antes do inicio do acto literario, o engado para un público tan numeroso como atento. No caso da presentación de Galería de saldos, o libro co que debuta Diego Giráldez, celebrado o venres no Círculo Recreativo Cultural do Porriño, na que participaron 200 persoas, foi a actuación do croner Tony Lomba a que pechou un acontecemento inesquecible. Como tamén o foi no serán do sábado a celebrada no Ateneo Valle Inclán de Ribeira, onde se presentou As horas roubadas de María Solar, outro acto magnífico pechado con tres cancións a capela de Javi Maneiro, o cantante de Herdeiros da Crus.

Sabemos que a fusión da literatura coa gastronomía ou coa música, como os itinerarios e viaxes literarias, como o protagonismo dos lectores e lectoras nos clubes de lectura, contribúnen de forma decisiva á presenza do libro galego na axenda pública. Nesta semana seguiremos nos nosos camiños con novos actos de Xerais en Ourense, Vila de Cruces, Santiago, Vigo, Ribeira e na Feira do libro, que por vez primeira chega a Redondela.

Onte 1233: «Escarlatina» na lista de honra do IBBY

ledicia_costasRecibimos con satisfacción a noticia da elección de Escarlatina. A cociñeira defunta de Ledicia Costas para formar parte da Lista de Honra do IBBY do bienio 2015-2016. Recoñécese outra vez un deses textos literarios, que ademais de merecer o premio Merlín 2014 de literatura infantil e o Fervenzas ao mellor libro infantil do ano, está recibindo unha acollida calorosa entre os lectores e lectoras novos, xa que en cinco meses van xa tres edicións e varias ducias de encontros en bibliotecas escolares do país. Xaora, este fulgor de Escarlatina é o propio dunha novela nacida con vontade de clásico infantil contemporáneo, sexa pola orixinalidade da súa proposta temática e estrutura narrativa, onde a cociña e o inframundo teñen grande protagonismo, como pola súa sutileza para abordar a relación da rapazada coa morte e co auténtico valor da vida. Aledámonos do éxito de Ledicia Costas, unha das narradoras máis destacadas e máis versátiles da Xeración da Esperanza, que na primavera publicara en Xerais Narrativa Un animal chamado Néboa. Ogallá teña azos e medios para viaxar en agosto de 2016 a Auckland, nas antípodas, para recoller o diploma do IBBY. Beizóns!!!

Onte 1144: Os máis lidos

listado2

Soubemos onte da relación dos títulos máis lidos o pasado curso nos 209 clubes de lectura da rede de bibliotecas escolares de Galicia, unha valiosa información anual sobre as preferencias do noso lectorado mozo que contribúe a orientar o traballo de editores e mediadores. Chama a atención deste listado o peso dalgúns títulos publicados orixinalmente en galego como Cartas de inverno de Agustín Fernández Paz, Todos somos de Marcos Calveiro, O corazón de Xúpiter de Ledicia Costas, Os fillos do mar de Pedro Feijoo, Ámote Leo A. de Rosa Aneiros, Faneca brava de Manuel Portas, Poetízate de Fran Alonso ou Dragal de Elena Gallego, por citar algúns dos publicados por Xerais. Como tamén é de salientar o protagononismo da novela, o elevado número de títulos traducidos e, en xeral, a veteranía dunha boa parte deles, o que expresa a permanencia destas eleccións capaces de transformalos en «clásicos do noso tempo». Xaora, o que me pareceu máis característico é o seu carácter de libros de fronteira, inevitable no seu papel na formación do lectorado literario. Como lin hai uns días nun carteliño nunha libraría de Gales, nesta relación dos máis lidos aparecen libros para a mocidade amados polas persoas maiores, libros para maiores amados pola mocidade. Unha relación a ter en conta.

Onte 961: Lectoras novas

amote_leo_a_30-04-2014

Nas dúas presentacións do serán de onte na Feira do Libro de Compostela, tanto na primeira de Penúltimas tendencias de Carlos Negro coma na da triloxía de Ámote Leo A. de Rosa Aneiros, púxose en evidencia o papel fulcral das mediadoras na formación da lectora literaria e a esperanza representada pola xeración de lectoras novas.

Reitero en cada unha das miñas intervencións a nosa gratitude como editores polo labor de intermediación tan xeneroso realizado nas aulas, bibliotecas e redes por persoas como Montse Pena Presas e Gracia Sanctorum, integrantes destacadas desa xeración de profesoras promotoras dunha revolución silenciosa, a da lectura educativa en Galicia. O papel da mediadora como apoio, modelo, incitación, interlocución, provocación ou confrontación é esencial no proceso de integración da lectura, e da lectura literaria, nos hábitos da vida adulta.

No entanto, o protagonismo onte na feira foi para as lectoras. Recoñeceuno Carlos Negro lendo emocionado algúns comentarios (extraordinarios, engado eu) publicados en blogs de bibliotecas escolares sobre Penúltimas tendencias, amosando que «os termos poesía e adolescencia non son antagónicos, son complementarios», sempre que se «se proporcionen chanzos de acceso». Outro tanto aconteceu na presentación da triloxía de Aneiros, onde Denise Varela e Alba Moreira, integrantes do Clube Lectura pola Igualdade do IES de Silleda, opinaron sobre os dous volumes publicados e conversaron coa autora con sinceridade e profundidade sobre o texto literario. Rosa Aneiros confesou ao remate dunha conversa engaiolante para os asistentes, que «nos clubes de lectura as autoras enfrontámonos directamente ás novas xeracións». O de onte foi un serán de festa para a lectura, a Xeración da Esperanza tamén está nas lectoras novas. Saímos felices da feira.

[Grazas a Xesús Cociña pola magnífica galería de fotos da presentación de Ámote Leo A.]

Onte 754: Con Dolores Redondo no Club de Espazo Lectura

Brillante iniciativa de Espazo Lectura a de convocar un vermú literario con polbo á feira arredor de Dolores Redondo, a autora d’ O gardián invisible. Desque entrou pola porta, Dolores non perdeu nin un minuto e entrou de cheo nas preguntas que lle formularon os membros do Club de Lectura de Espazo Lectura de Gondomar.

Comezou insistindo en que «o lector merece que a autora lle dea todo tipo de explicacións, máis aínda tratándose de novel negra.» Redondo non dubidou en cualificar a súa triloxía como novela negra «con todas as convencións do xénero». «Nas miñas novelas hai unha parte técnica calcada do que fai a Policía Foral de Navarra e outro dos procedementos forenses, caros e longüísimos, que na realidade non sempre se levan até o final.» Cualificou O gardián invisble como «novela policial cunha compoñente emotiva, moi presente nas novelas norteamericanas de misterio, que min moito me gustan. Interésame moito o matriarcado, unha forma de vida que coñezo ben, razón pola que quizais esta sexa unha novela moi de mulleres. Quixen ofrecer un detective co que me sentise identificada. Quería moverme nunha contorna onde puidese profundizar máis nas emocións e na nosa cultura».

Referiuse a súa avoa galega que «cando emigrou aos vinte anos levou con ela o coñecemento da tradición ancestral galega, que incorporou á que aprendeu e creu no País Vasco. Aquel mundo da avoa impregnoume a min dende os sete anos, fíxoseme crible. Quizais foi esta a razón principal pola que as novelas se desenvolven no Val de Baztan, onde se preservaron os costumes e crenzas do pasado, sen perder unha miga da súa identidade nin da súa conexión wifi.» Identificou semellanzas daquela cultura popular coa galega, sobre todo no esforzo por preservar a lingua e algunhas crenzas que no caso do Baztan teñen moito que ver coa potencia do bosque e do río, da propia natureza.» Confesou os seus medos de que lle poñan a etiqueta de «maxia» a súa próxima novela. «Non é maxia, é a forma coa que os baztaneros se relacionan coa natureza. Eles, sobre todo elas, as baztaneras pagaron por isto un tributo moi elevado de sangue e horror, queimadas na fogueira da Inquisición.»

Confesou que escribiu a triloxía coa esperanza de que funcionase entre os lectores, xa que «todos os escritores deben soñar que a súa novela pode chegar moi lonxe.» «A velocidade é unha das características do meu estilo narrativo. Odio a palla nas novelas. A xente le novela negra para saír do mundo real. A paz nas miñas narracións atópase no lugar.» Rematou as súas respostas expresando que «o pesadelo de todo escritor de crime é que alguén se lle ocorra poñelo en escena» e anunciando que «cando remate a aparición da triloxía, publicarei outra novela policiaca que non estará protagonizada pola inspectora Amaia Salazar.»

Magnífico e trepidante vermú con Dolores Redondo. A hora e media de conversa non deu para máis. Agardamos volver contar con ela en Galicia nos vindeiros meses para participar na promoción de Legado nos ósos, a segunda novela da triloxía, que Xerais publicará en galego o 19 de novembro, coincidindo coa súa aparición en castelán, catalán e éuscaro.

O máis destacado no eido da lectura en Galicia (2010)

Propóñome ao longo desta derradeira semana do ano escribir varias anotacións de balance sobre o que entendo foron as noticias máis destacadas no eido da lectura neste 2010 que remata:

  1. O premio Fipresci que en Cannes recibiu Todos vós sodes capitáns, a película de Oliver Laxe [a pesar de tratarse de cinema, é unha noticia claramente literaria, polas características da obra e o discurso do seu director]
  2. A lección de coherencia e dignidade do escritor Agustín Fernández Paz.
  3. A consolidación do proxecto do plan de mellora de Bibliotecas Escolares de Galicia.
  4. O fracaso do Ano [bonsai] do Libro e da Lectura de Galicia.
  5. O éxito de público e de lectores dun bo monllo de novelas publicadas ou premiadas ao longo do ano: A intervención de Teresa Moure, O Cabo do Mundo [Premio da Crítica] de Xabier Quiroga, Sete palabras [Premio da Crítica Galicia] de Suso de Toro,  Denso recendo a salgado de Manuel Portas, O pintor do sombreiro de malvas de Marcos Calveiro, Todo é silencio de Manuel Rivas, Periferia de Iolanda Zúñiga, Asasinato no Consello Nacional de Diego Ameixeiras, Futuro imperfecto de Xulia Alonso Díaz… [desculpas por non poder citar outras tantas novelas valiosas publicadas en 2010] Un feito que demostra a vitalidade da nosa ficción e o apoio da sociedade de lectores e lectoras, ao que non son alleos o funcionamento dos Clubes de Lectura das bibliotecas públicas, outro dos fenónomenos culturais do ano.

Iniciativas ás que habería que engadir outras  tan interesantes como foron a creación do Clúster da Edición, librería e comercialización; a recuperación de Cultugal, da man dunha asociación intergremial de industrias culturais; os primeiros libros dixitais infantís en galego da editorial Galaxia; os booktrailers de Xerais, distribuídos na TVG e Internet; a posta en marcha de Redelibros, como a primeira rede social de lectura en Galicia; as actividades de asociacións de voluntariado pola lectura como Espazo Lectura ou a celebración dos Galeuscas de escritores na Coruña.

Un síntoma preocupante

Esta noticia podería ser un síntoma dunha doenza preocupante. É incomprensible que se valore con apenas 83,53 euros o proxecto presentado na maís recente convocatoria de axudas pola Lonxa Literaria de Moaña, un dos primeiros Clubs de Lectura do país, tanto pola súa antigüidade, traballo ininterrompido dende hai sete anos, como polo calidade, diversidade e rigor co que desenvolve o seu amplísimo programa de actividades. Confiamos que se trata dun erro administrativo que poderá ser subsanado nos vindeiros días.

O apoio ao funcionamento dos Clubs de Lectura, recoñecidos como axentes de fomento da lectura pola actual Lei do Libro e a lectura, debería constituír un dos eixos do actual «Ano da Lectura». Non deixaremos de insistir na importancia deste xeneroso voluntariado da lectura.

As actividades da Lonxa Literaria de Moaña xa protagonizaron varias veces as nosas anotacións. As nosas beizóns polo seu traballo. Moito pulo!

«2010. Ano do Libro e da lectura»

1259228099CARTEL_LE_AMARILLO2

No artigo da semana de Faro de Vigo expreso a miña perplexidade por este ano bonsai do libro e da lectura que anuncia a Consellaría de Cultura e Deporte. Se non se modifica o enfoque decontado, proporcionándolle un carácter transversal que abranga a todas as consellarías e administracións e dispoñendo de máis medios, estamos diante dunha nova decepción anunciada.