Mulleres do silencio

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo  á exposición do Marco comisariada por Rosario Sarmiento dedicada a artistas plásticas galegas do século XX.

20140402_111726

Gustei moito da exposición “Mulleres do silencio. De Maruja Mallo a Ángela de la Cruz” coa que o Marco inaugurou o venres a súa tempada de outono. Unha mostra de produción propia do museo de arte contemporánea de Vigo, comisariada por Rosario Sarmiento, que reúne un cento de obras de 21 artistas galegas, pintoras e escultoras de diversas xeracións dende as pioneiras das primeiras décadas do século XX, Maruja Mallo e Julia Minguillón, até ás máis recente da década de 1990, como Almudena Fernández Fariña e Tatiana Medal, formadas xa na Facultade de Belas Artes de Pontevedra, que supón unha revisión e actualización daqueloutra referencial, “A arte inexistente”, que a mesma comisaria coidara para o Auditorio de Galicia en 1995. Unha exposición de inequívoco espírito didáctico, froito dun concienciudo traballo de investigación documental e de colaboración con institucións públicas e coleccionistas privados, concibida coas intencións de propoñer un relato alternativo da nosa historia da arte e desvelar ao grande público o protagonismo e a achega decisiva (e até agora tan oculta e prexuizada) das artistas galegas do século XX.

Como sinala a comisaria no seu texto curatorial é un feito que a historia da arte occidental favoreceu o protagonismo do creador masculino, “excluíndo ás mulleres dos principais movementos artísticos”, até preguntarnos, como fixo Linda Nochlin nos seus estudos sobre arte e xénero, por que non houbo ao longo da historia grandes mulleres artistas? Inexistencia de mulleres na historia da arte (coas excepcións coñecidas de pintoras como Artemisia Gentileschi, Tamara de Lempicka ou Frida Kahlo, por poñer algúns exemplos), mais tamén na historia da literatura, da música e do cine, que non son consecuencia da súa natureza, senón do papel que ao longo da historia se lle asignou ás mulleres nas artes relegándoas a seres pasivos. Un agochamento e unha desigualdade que, a pesar dos logros acadados polo movemento feminista nas últimas décadas e da maior presenza das mulleres nas facultades de Belas Artes (onde son clara maioría e obteñen os mellores resultados académicos), aínda pervive, xa que “o recoñecemento artístico feminino segue sendo minoritario con respecto ao dos homes”. As mulleres nas artes continúan traballando nunha posición claramente secundaria. Dous datos contundentes: en España só o 20% das exposicións individuais están protagonizadas por mulleres; e en Galicia a participación feminina en mostras colectivas está entre o 17% e o 30%.

Desvelar este silencio ao que foron e son sometidas as mulleres artistas galegas, amosar a riqueza e a diversidade de tanto que permaneceu agochado, restaurar ausencias e focalizar protagonismos, son fíos condutores da proposta expositiva preparada por Rosario Sarmiento. Un percorrido xeracional que se inicia coa achega das pioneiras e onde se poden ver no mesmo patio para emoción do visitante dous dos cadros máis emblemáticos da pintura galega do século XX, “Muller con cabra” (1927) de Maruja Mallo e “A escola de Doloriñas” (1941) de Julia Minguillón. Interese que no decae nos espazos dedicados ás artistas da posguerra e do exilio, onde, entre outras, se presentan a figuración inxenuísta e popular de María Antonia Dans, o expresionismo dramático de Mercedes Ruibal (estremecedor o cadro dedicado a Allende), o neofigurativismo intimista de Mª Victoria de la Fuente, o construtivismo cromático de Beatriz Rey, as colaxes abstractas de Fina Mantiñán e as cerámicas innovadoras de Elena Colmeiro.

Ocupan a galería central algunhas das obras emblemáticas de Menchu Lamas, entre elas “Árbore de dúas cabezas” (1985), “Peixes” (1981) e “Secuencia ascensional” (1997), representando o pulo de transformación radical que supuxo a obra da única muller do grupo Atlántica. Grandes formatos que dialogan coas cerámicas de María Xosé Díaz e coas pezas policilíndricas manuscritas de Soledad Penalta. Espírito de renovación moi presente no patio dedicado á obra de Rosalía Pazo, Berta Cáccamo e Ángela de la Cruz, e tamén na sala anexa onde Mónica Alonso presenta a súa instalación “Angustia” (unha das mellores experiencias para o visitante da mostra), catro das artistas fulcrais do período de entre séculos en permanente proceso de investigación plástica.

Complétase tan interesante exposición coas vitrinas onde se reúnen documentos de prensa e catálogos que completan o relato sobre a recepción da obra de cada unha das artistas, onde é doado identificar o silencio e os prexuízos que sufriron. Experiencia de desvelamento que os visitantes máis curiosos poden continuar no espazo anexo do mesmo museo onde a cineasta viguesa Xisela Franco presenta “Interior, exterior, durante”, peza que nos convida a contemplar o tempo dende a temporalidade propia.

Onte 1766: “Os libros arden mal” de Manuel Rivas, mellor obra da narrativa galega da década

Premio_Mondoñedo_10_16-10-2016

XG00084101Coincidindo coas San Lucas, Manuel Rivas recibiu onte o Premio Mondoñedo 10 que entre seis finalistas recoñece Os libros arden mal como a mellor obra da narrativa galega da década (2006-2015). Un galardón outorgado por un xurado formado por representantes das diversas institucións e entidades das nosas letras (Academia Galega, Consello da Cultura Galega, AELG, Pen Clube, AGE, Federación de librarías, entre outras) que pretende contribuír a fixar a memoria da nosa produción literaria e cultural nos diversos eidos, neste caso a narrativa. Un premio que recoñece unha obra traducida a diversas linguas europeas, considerada como excepcional e aclamada de forma entusiasta en todos os países como unha das novelas máis importantes do século XXI. Este premio para Os libros arden mal supón, ademais, unha oportunidade magnífica para volver sobre unha novela monumental, onde se atopa o adn literario de Manuel Rivas. Parabéns, Manolo!

Onte 1765: «Cousas de Papá», concerto presentación en Ourense

Cousas_de_Papá_Espazo_Lector_Ourense_15-10-2016

XG00256601Onte ao mediodía participamos na libraría Espazo Lector Nobel de Ourense na presentación do libro disco de poesía infantil Cousas de Papá. Un acto no que participaron activamente moitos picariños que cantaron e bailaron coas cancións que compuxo e interpretou Héctor Lorenzo, sobre os poemas moi imaxinativos e visuais de Raúl Pato. Un libro disco, ilustrado por Blanca Barrio, que ten por fío condutor a figura dun pai algo toliño «capaz de soñar soños soñados nunha noite de vento ventado» ou que contan «como se peiteaba unha serea nas augas do Miño». Tras as palabras de Raúl e Blanca, Héctor interpretou oito dos dez temas do disco, debullando os ritmos da bossa nova, o rock ou o swing galego. Corenta minutos divertidos e emocionantes protagonizados pola música e a poesía para os máis novos.

Onte 1764: Presentación en Baiona de «Xa non estou aquí» de Iria Misa

a_non_estou_aqui_Baiona_14-10-2016-04

Éxito rotundo de Iria Misa na presentación en Baiona de Xa non estou aquí, novela gañadora do Premio Jules Verne de Literatura Xuvenil 2016. Máis dun cento de persoas seguiron no salón de actos da Casa da Navegación a intervención de Ledicia Costas e Iria Misa, compañeiras e cómplices da Xeración da Esperanza que está remudando a literatura galega.

Comezou confesando Ledicia Costas que Xa non estou aquí era a segunda novela das catro que Iria Misa leva escritas. «Iria é unha escritora prudente, discreta, unha grande lectora, que coñece a actualidade literaria, que conta cun criterio literario moi formado e que leva traballando en silencio dende hai tempo. Gañar o Premio Jules Verne supón para ela entrar pola porta grande na literatura galega». «Iria Misa é unha escritora social, non escribe sobre temas amables, a denuncia social ten para ela un peso decisivo. Ela dedícase a narrar, non dá consellos morais, consciente de que as valoracións corresponde facelas ás lectoras».

A seguir, Ledicia Costas desvelou que nas conversas con Iria a esta novela sempre a chamaban «Os murnios», «uns personaxes moi potentes que viven ao límite». «Xa non estou aquí é unha novela sobre os límites, sobre os límites do amor e da soidade, os límites soportables na adolescencia, cando non existen os grises, cando todo e branco ou negro. Esta é unha historia na que se exploran con magníficos resultados os extremos». «Xaora, é un libro que pode ler calquera clase de público», afirmou Ledicia Costas, para seguir salientando que «é unha novela que se devora, que ten un ritmo que agarra polas entrañas». «Está narrada dende diversos puntos de vista. A novela funciona como un prisma no que a luz sobre desaparición da protagonista provoca reflexións e refraccións, luces e sombras«. «Trata temas esenciais como o amor, a soidade, a necesidade de formar parte din grupo, mais sobre todo é unha histoira de emocións». Rematou Ledicia Costas parabenizando a súa compañeira e aventurando que «Iria comezaba con este Premio Jules Verne un camiño cheo de alegría».

XG00248601Iria Misa confesou que admiraba moitísimo a Ledicia Costas «porque hoxe é a mellor, divertida e cunha cabeza prodixiosa, non podería contar cunha madriña mellor ca ela, e sen ela sei que hoxe non estariamos aquí». A autora salientou despois a importancia do tema das persoas desaparecidas, o tema central de Xa non estou aquí: «En España hai 14.000 persoas desaparecidas, cada día desaparecen 34, unha cifra arrepiante, un problema social que non caduca. Ninguén desaparece por que si. Entre todas estas desaparicións hai algunhas que merecen o impacto dos medios de comunicación de xeito que é imposible ignoralas, pero pasado un tempo esquecémolas e volvemos ao noso, asumindo aquilo que nos contaron sen maís. desta idea naceu esta novela e dunha fixación que tiña dende nena, o medo que me producía o conto do home do saco». «Cando hai case dez anos desapareceu en Baiona unha rapaza pareceume algo terrible. Aquilo coincidiu co inicio da miña escrita, aí naceu a historia que hoxe presentamos».

«Dende o inicio quixen que a miña protagonista falase por si mesma, por iso é Ánxela a que conta a versión do que lle pasa. Fala sen filtros, case sen emoción, conta de forma moi fría o que lle acontece, xa que non sempre é todo o que parece». «Na novela son moi importantes so murnios, unhas amizades de Ánxela, unha xente que ten unha ética fóra da ética, persoas que non seguen as convencións da súa idade, o que crea un misterio arredor delas. Pretendín que as lectoras entrasen pouco a pouco no seu mundo. Quixen fuxir do adoutrinamento e do didactismo, non quixen xulgar, iso correspóndelle ás lectoras, quixen confiar na rapazada. Como tamén pretendín que a novela servise para que as persoas adultas se abrisen á rapazada e coñecesen outras realidades.» «Estou convencida de que como persoas adultas temos que axudar aos mozos e mozas a decidir e valorar pola súa conta. Creo que a literatura, ademais de entreter, debe axudar a mudar as cousas, axudar a reflexionar».

Onte 1763: “Nunca paraíso” e a reivindicación da necesidade do teatro de Manuel Lourenzo

Xabier Docampo e Manuel Lourenzo.

As coincidencias atribuibles á providencia laica levaron onte a que a presentación na FNAC da Coruña de Nunca paraíso, o libro no que Manuel Lourenzo reuniu unha parte do teatro breve que escribiu nas últimas catro décadas, coincidise coa nova do pasamento de Darío Fo e coa sorprendente concesión do Nobel a Bod Dylan. Dúas noticias ás que se referiu o escritor Xabier DoCampo nunha intervención moi fermosa na que defendeu o papel esencial do teatro na formación do lector litearario e gabou como se merece a figura do mestre Manuel Lourenzo. Un serán memorable no que estiveron moi presentes algúns dos textos do autor do Valadouro incluídos en Nunca paraíso, ao comezo coa súa interpretación dunha parte do monólogo “Antes da función” e no remate coa de dúas actrices de Elsinor Teatro da peza “Zanzíbar”.

Xabier Docampo comezou lembrando que coñecía a Manuel Lourenzo dende hai cincuenta anos e afirmando que “Manuel Lourenzo é o gran mestre do teatro galego”. “Mestre de actores, directores, dramaturgos e de estudosos do noso teatro. Mais tamén da creación dun discurso dramático, da obra e do oficio dramatúrxico. Manolo deixou unha impronta que se recoñece nas persoas que educou teatralmente. Como tamén é mestre no sentido pedagóxico, é un pedagogo do teatro, creou unha esocla de teatro, camiñou a carón dos que estaba tutelando e aprendendo”. “A edición deste libro onde se recollen trinta e nove pezas de teatro breve é un recoñecemento de que Manuel Lourenzo estivo alimentando de textos ao teatro galego durante máis de catro décadas. Un libro no que hai teatro, textos que teñen por obxecto a formación de lectores e lectoras de textos dramáticos. Ten por iso un carácter moi importante. O teatral estáno interior do espectador ou do lector, xa que a lectura fai o texto propio do lector. No caso das pezas de Nunca paraíso son todas elas das que implican completamente aos que as apreenden”.

A seguir DoCampo foi debullando comentarios sobre algunhas das pezas do libro que máis lle impactaron nas que se abordan temas principais como a soidade e a propia reflexión sobre o teatro, “que é o mesmo que falar da propia vida”. Rematou Xabier salientando que “ningunha das pezas do libro a viu representada pero acabo de ter o pracer de lelas”. “Este é un libro que elimina prexuízos sobre a lectura de textos dramáticos. A lectura de teatro é que a obra suceda en nós, que nos implique, aí está a verdadeira lectura, a que non sigue dicindo cousas de nós mesmos, como sucede en Nunca paraíso“.

XG00260101Comezou Manuel Lourenzo confesando que non era mérito ningún ter tantas pezas inéditas, “xa que non sei vivir sen o teatro, é a forma activa de vivir a vida, continúo escribindo e participando todos os anos nalgún certame, polo que se van acumulando pezas no escritorio”. “A finalidade do teatro é a escena, pero estamos nun país que aínda ten moitísimas deficiencias, tamén no eido teatral. Todos sabemos que estamos facendo teatro como se pode. Todos sabemos que e moi difícil contar con máis de tres actores. En Galicia desgraciadamente o teatro non se fai visible. E isto é grave xa que un país que non se pode expresar teatralmente non existe como tal. Non pode haber pobo ou nación sen teatro que represente todas as aventuras humanas nin xente que as exprese e que as crítica. Unha nación que non poida ter teatro, que non poida ter unha praza pública para expresarse e para debater as grandes controversias humanas, non existe como tal. En definitiva, sen teatro non hai país”. Rematou Lourenzo expresando a súa confianza no teatro.

Onte 1762: «A perda da escuridade»

Recibimos noticia do noso amigo Martin Pawley, membro da Agrupación Astronómica Coruñesa, da publicación da versión galega de Losing the dark, un documental de seis minutos e medio sobre a contaminación luminosa e a reivindicación do dereito a gozar dun ceo nocturno limpo. Un excelente recurso didáctico para abordar a defensa da observación dun ceo limpo como un dereito da humanidade ademais dun xeito de reducir o consumo de enerxías fósiles. Esta loita contra a contaminación luminosa contribúe, tamén, unha importate redución do custe enerxético. A este teor, a Agrupación Astronómica Coruñesa Ío estima a redución en Galicia de 30 millóns de euros anuais, só dous na cidade de Vigo. Non teño dúbida que o emprego máis racional e austero da luz artificial e o combate da contaminación luminosa, como sucede nos países do norte de Europa, é un asunto que con rigor e espírito construtivo debería ser incorporado na nosa axenda pública.

Fenda de lectura

No artigo da semana no Faro de Vigo comento os resultados do barómetro do CIS sobre lectura.

Lectoras

É de agradecer que o Centro de Investigacións Sociolóxicas (CIS) dedicase o seu estudo do mes de setembro a analizar o estado da lectura en España. Un barómetro, no que foron consultadas 2.483 persoas, do que se tiran datos esclarecedores sobre o comportamento dos lectores e lectoras, tanto no que atinxe aos soportes impresos (libros, xornais e revistas), como dixitais (e-books e prensa dixital). Un retrato que permite comprender o actual proceso de hibridación da lectura, provocada pola masificación da lectura de textos e hipertextos en pantallas (ordenadores, taboíñas e teléfonos), que afecta xa e de forma irreversible a todos os segmentos de idade, coexiste coa utilización de soportes impresos que, a pesar dos interesados agoiros dos gurús dixitais, representan aínda a maior parte da cota lectora.

Nun país onde o 87,10% da poboación valora a situación política como mala ou moi mala, o 61,60 % declárase interesada pola lectura como actividade cultural, porcentaxe só superada pola música (74,60%) e polo cine (63,40%), e superior á do teatro (39,00%) e ás artes plásticas (40,60%), cifras semellantes ás do último barómetro deste tipo, publicado polo CIS en decembro de 2014. A lectura ten un espazo de seu nas preferencias da poboación que nun 63,90% se declara lectora de libros (65,00% en 2014), porcentaxes que se sitúas aínda por debaixo da media europea (68,00%), e nun 69,60% de xornais.

No entanto, o 74,20% das persoas consultadas expresan a percepción de que se le pouco, identificando a existencia dun déficit lector na nosa sociedade. Outrosí, a pesar de que un 38,10% declaran que non len nunca un libro e un 30,40% que non tocan un xornal, hai pola contra un 28,60% que todos os días len nun libro e un 39,80% que o fan nos xornais. Cifras que expresan a existencia na nosa sociedade dunha fenda entre o terzo daquelas persoas que consolidaron o seu hábito lector e o terzo daqueloutras que son totalmente alleas á práctica lectora.

As razóns da fobia lectora radican no desinterese e falta de atractivo da lectura (para o 42,30% das persoas que non len nunca) ou pola falta de tempo (22,30%), mentres que a filia lectora ten as súas principais motivacións no entretemento (para o 59,70% das enquisadas), na procura de información (14,10%) e na mellora cultural (12,30%), sendo apenas o 12,60% as que len “obrigadas” por razóns académicas ou profesionais. Cifras que sitúan o comportamento lector e a compra de libros (o 47,60% declara ter comprado e o 38,40% ter agasallado algún libro no último ano) no eido das actividades do lecer. Contexto no que é comprensible que novela sexa o xénero preferido para o 73,50% das persoas que se declaran lectoras. O que, ademais, semella coherente co feito de que o 60,70% confese que a lectura é unha escolla persoal, aínda que o 26,50% agradeza as recomendacións de familiares e amizades e só o 11,30% se oriente polas dos profesionais da libraría, crítica e medios; sendo para o 61,10% o tema do libro o seu principal criterio de escolla, seguindo polo 20,30% que acredita no coñecemento do autor ou autora.

Actividade que para un 89,80% das lectoras desenvólvese na casa, o espazo privilexiado para a lectura, onde o 17% afirma contar con máis de 200 libros, o que explicaría que o 70,90% declarase non ter pisado unha biblioteca no último ano, a pesar do seu papel no fomento da lectura e no acceso gratuíto a Internet. Como é de atender o feito paradóxico de que baixe a media de libros lidos por habitante e ano até 7,92 (en 2014, 8,6), que queda moi lonxe das doutros estados da Unión con maior febre lectora como Finlandia (47 por ano), mentres aumenta a dos libros mercados por habitante, 6,46 (en 2014, 5,96). Como tamén semella significativo que a pesar de que o 81,90% das persoas consultadas confese que se conecta todos os días a Internet, só un 43,80% utiliza o seu ordenador, taboíña ou teléfono para ler textos longos “de varios parágrafos” en webs, blogs e redes sociais, o que expresa a fraxilidade da actual lectura electrónica.

Como tamén é salientable que no proceso de hibridación dos soportes de lectura o 78,60% das consultadas exprese a súa preferencia polo emprego do libro impreso (o 80% no barómetro de 2014) e o 60,50% polo xornal en papel, aínda que un 37,60% confese ter lido algunha vez un e-book e un 31,70% aventure que no futuro haberá moi poucos libros impresos en papel.

En definitiva, no marco da crise económica e política e do proceso de hibridación dixital da cultura, este novo barómetro do CIS consolida en España un modelo de lectura hibridado e vinculado coas actividades culturais de lecer, especialmente a música e o cine. Un modelo no que se detecta unha profunda fenda entre as persoas lectoras e non lectoras, así como unha ralentización do proceso de dixitalización do sector do libro e da lectura.

Onte 1761: “Crónica Córnica”, a novela finalista do Xerais 2016

XG00267501Xunto á novela gañadora do Xerais 2016, chega estes días ás librarías tamén a finalista, Crónica Córnica, escrita por Francisco Coimbra, un galego de adopción, nacido en Madrid, hoxe profesor de Lingüística na Universidade de Paraná no Brasil. Unha novela sorprendente arredor da extinción dunha lingua, o córnico, no condado de Cornuallle, na illa de Gran Bretaña. Unha novela de personaxe colectivo encarnado en persoas de profesións moi diversass, como secretarias, profesoras,carteiras, pallasos e libreiros que adopta as formas dun relatorio polifónico e da crónica onde, por veces, é máis importante o non dito, o diálogo imaxinario, do que a voz directamente expresada. Unha obra que en cada páxina destila amor polas palabras e polas linguas, ao tempo que supón unha reflexión obrigada sobre a identidade e a represión lingüística. Crónica Córnica supón unha das máis orixinais achegas á narrativa galega actual, tanto pola incoporación dun novo narrador galego como pola novidosa temática abordada. Un texto moi valioso sobre o que volveremos.

Onte 1760: «River», a vontade de serie de culto

River_Serie_de_TV-479701300-large (1)Os seis episodios de River demostran que nas series policiais aínda nos queda moito por ver. O desgarro psicolóxico que sofre John River provocado polo asasinato da súa compañeira, levarao a continuar a conversa con ela e con outras vítimas de casos sen resolver nos que participou. Un vello policía londinense, un antiheroe fráxil no emocional e afouto e sistemático nas súas investigacións, interpretado de forma maxistral por Stellan Skarsgärd, capaz de imprimirlle ao seu rostro todos os matices da melancolía. A localización no fascinante London actual, a resolución visual austera e elegante, o inequívoco espírito literario dunha narración cuxa trama vai deixando todo anoado son valores que contribúen a engaiolar ao espectador. Como merece mención o achegamento que dende as convencións do xénero negro se realiza á doenza mental por medio dun personaxe obsesionado pola perda. Aventuro que esta produción da BBC converterase en serie de culto. Recoméndoa.

Onte 1759: Presentación en Librouro d´«A ira dos mansos» de Manuel Esteban

Vai ser moi difícil esquecer o sucedido no serán de onte en Librouro onde presentamos A ira dos mansos, a novela de Manuel Esteban gañadora do Premio Xerais deste ano. Máis dun cento de persoas desbordaron a libraría viguesa seguindo as intervencións da xornalista viguesa Marta Gómez González, membro do xurado que outorgou o premio, e do autor na súa primeira presentación. Un serán moi emocionante que aventura unha recepción entusiasta desta novela negra viguesa de profundo carácter social e ético.

Comezou o seu discurso Marta Gómez confesando que »empatizou decontado co personaxe de Carlos Manso» e que «a estrutura tan sólida de novela negra parecía ser dun autor consagrado». «Cando escoitei as primeiras declaracións do autor comprendín que esta non era unha novela, era –como el sinalaba– un tumor que tiña que ser extirpado». «A ira dos mansos non é só un exercicio literario, é un berro de impotencia, a literatura concibida como ferramenta. Mais iso non impide que a novela sexa trepidante, que ofreza unha atmosfera de Vigo como cidade portuaria moi ben reflectida». «Ademais, o protagonista é un policía vello co que imos empatizando grazas ao seu humor negro que che vai corroendo».

Marta Gómez continuou sinalando que a novela «era unha homenaxe aos traballadores das asociacións como Down-Vigo, representados no personaxe de Lorena». A presentadora detívose en salientar a importancia da filosofía na novela que propón un debate entre as doutrinas de Confucio e o imperativo categórico de Kant e o seu sentido da xustiza universal. Rematou Marta gabando o momento de lucidez do narrador para poñerse na cabeza de Pedro, un dos personaxes con síndrome de down, que «representa o presente absoluto, a vivencia plena, constituíndo unha forma moi lúcida de achegarse a estas persoas».

Comezou Manuel Esteban confesando que non era amigo de referencias persoais, aínda que eran inevitables para falar d’ A ira dos mansos. Relatou as circunstancias do nacemento hai trece anos do seu fillo Antón con síndrome de down e como a partir de entón nunca deixou por sentado o que sucedería no futuro, «desa ferida interior naceron os meus primeiros textos narrativos». A seguir leu un deles (que se recolle no vídeo desta anotación, gravado por Librouro) e explicou que a orixe do título da novela estaba nunha frase emblemática de Jose Saramago «deféndenos señor da ira dos mansos».

Manuel Esteban xustificou a súa elección da novela negra para expresar a súa intencionalidade tanto por ser lector do xénero dende a súa mocidade como pola ambigüidade moral que permiten as súas convencións. «Quixen ofrecer un policía filósofo, misántropo, visceral, que levase ao lombo un fato de prexuízos, mais que fose capaz de mudalos. Esta historia vai de cambiar. Tiven presente unha frase de Eduardo Galeano: “Somos o que facemos para cambiar o que somos”». Rematou Esteban expresando que o personaxe de Pedro é a razón deste libro, «a voz de todos os mansos do mundo».