Onte 1385: Rúa Cunqueiro

Varios medios recabaron onte a miña opinión sobre a posibilidade que manexa o concello de Madrid de retirar do rueiro, en cumprimento da Lei da Memoria Histórica, o nome de Álvaro Cunqueiro. Non son orixinal expresando a miña decepción xa que se bautizaron co nome de don Álvaro unha rúa madrileña noi foi porque no ano 1937 publicase en El Pueblo Gallego artigos como «De la necesidad del Caudillo» ou poemas como «Elegía verdadera a los muertos de la revolución«, ao servizo da causa franquista, senón pola súa condición de escritor e fabulador memorable. Cunqueiro tiña no seu ADN a escritura, «non había realidade, fose cal for, que non suscitase nel unha construción literaria». Escritor, esencialmente, en lingua galega, cun talento moi por riba de xéneros, xa que foi narrador, poeta, autor dramático, xornalista e tradutor. Sería máis que lamentable que o equipo de goberno de Manuel Carmena non entendese a dimensión de escritor total de Álvaro Cunqueiro.

«Rúa Cunqueiro en Madrid» (artigo en Faro de Vigo).

Onte 1384: Humillación ou grexit?

12-07-2015Angela Merkel e o bloque dos seus socios non deixaron onte moita opción a Tsipras: ou reformas draconianas coa conseguinte perda de soberanía (e polo tanto humillación do goberno e pobo gregos) ou saída do euro (a pesar de non estar contemplada nos tratados). Á chanceleira alemá non lle chista o actual goberno grego de esquerda europeísta e non está disposta a que se contaxie o seu exemplo a España e Portugal, países tamén debedores ás portas dunha convocatoria electoral a fin deste ano.

Se algunha dúbida quedaba, nesta Europa ao xeito alemán só hai espazo para os negocios (e intereses) das grandes corporacións financeiras, quedando as vidas das persoas e o seus dereitos ao abeiro das axudas humanitarias. Con todo, a situación de onte foi semellante ao ultimátum que recibiu Zapatero e que o levou a pactar con Rajoy aquela reforma express da Constitución sen referendo ningún. Sen posibilidades de acordar un marco equilibrado entre países debedores e acreedores non hai credibilidade para a moeda única, mais tampouco viabilidade para o proxecto de integración europea que esta semana corre o risco de escachar en múltiples anacos.

Onte 1383: Libros censurados

Sin t’tulo-1O feito de que o alcalde de Venecia pretendese retirar das escolas municipais de educación infantil os 49 títulos do programa «Ler sen esterotipos», entre os que estaban algúns dos álbums publicados por Kalandraka, é un síntoma moi preocupante de como a intransixencia e o autoritarismo fura nas institucións dos países da Unión Europea. Por ventura, o Ministerio de Educación italiano reaccionou decontado lembrando nunha nota que só corresponde a cada comunidade educativa (profesorado e familias) determinar os libros que deben estar nun centro escolar. Xaora, a pesar de que fose solucionado o conflito, a existencia dunha lista de libros censurados (ou prohibidos) corresponde decote cos peores momentos da historia europea. Moi inquedante.

Onte 1382: Pola unidade no 25X

_manifesto_pola_unidade_10-07-2015

Tras varias semanas de traballo, onte saíu publicado o Manifesto pola Unidade, un chamamento que promovemos vinte e cinco persoas de diversos ámbitos e procedencias coa intención de que colectivos cidadáns, sociais, culturais e partidos e organizacións políticas se sumen, sen exclusión previa ningunha, na celebración do vindeiro 25 de xullo. Sei que cada un dos asinantes e das asinantes facémolo a título persoal porque entendemos que esta é a forma máis clara de expresión da cidadanía, a da suma das vontades individuais. Soñamos e, dende agora, pretendemos que o 25 de xullo as rúas de Compostela sexan as dun país en marcha que, como remata o manifesto,«tome nas súas mans a construción dunha nación para tod@s». Convido a asinar aquí o manifesto e agradezo a súa difusión.

Onte 1381: Presentacións na feira

Pechamos onte a participación de Xerais na Feira do Libro de Vigo coas presentacións dos libros de Silvestre Gómez Xurxo, De cristal, e Xabier Paz, A galera de Xelmírez.

Vigo_09-07-2015

A lectura dun texto do crítico Ramón Nicolás, que non puido participar, iniciou a presentación do libro de relatos de Silvestre Gómez Xurxo, que contou ademais coa participación de Pablo e Magoia, mestres gaiteiros do grupo Treixadura, que ao remate do acto estrearon a «Muiñeira da moa», en homenaxe ao autor. Nas súas palabras Silvestre explicou que a fraxilidade e vulnerabilidade humanas eran o centro dun libro, pouco convencional na literatura xuvenil actual.» «Creo que a vulnerabilidade é unha lei universal, todo o que existe desaparece. Eu teño esa visión. Tanto as persoas coma os animais son fráxiles e vulnerables.» «Percibimos a nosa existencia de forma máis primitiva grazas á amígdala, o centro das nosas atencións, que fai que reaccionemos sen pensar diante dos perigos, coma fan o resto dos animais. Ás veces temos medo de máis e prodúcese o “secuestro amigdalar”, e non sabemos reaccionar, quedamos bloqueados, sexa polo sentimento de culpa como polo propio medo.» Continuou Silvestre explicando que «por fortuna contamos cos lóbulos frontais que nos permiten planificar, aprender, facernos fortes fronte o abuso, grazas a eles temos posibilidades de ser máis resilientes, de aumentar as nosas defensas». Rematou Silvestre Gómez Xurso parafraseando un título memorable dunha novela de Kenzaburo Oe: Dinos como sobrevivir á fraxilidade.

A-galera_de_Xelmirez_Vigo_09-07-2015

A profesora da Universidade de Vigo Camino Noia ocupouse da presentación d’ A galera de Xelmírez. Comezou o seu discurso sinalando que na novela de Xabier Paz «as dúas versións da viaxe dos protagonistas, Fuxón Bonincontro e Stephano Bognoli, que camiñan de Pisa a Iria para construír unha galera para o arcebispo Xelmírez, ocupan un tempo narrativo distinto; Stephano conta cando regresa da viaxe e Fuxón apenas unhas horas antes da súa morte, explicando algúns detalles que sirven tamén para interpretar os comportamentos das persoas». «Fuxón coñece o mundo da sexualidade e das drogas que o leva a despreocuparse da misión que o leva a Compostela. En todo caso, a deles é unha viaxe con consecuencias tráxicas para ambos os dous. O relato da construción da galera é episódico. O actante é a viaxe polos camiños de Compostela, o que centra toda a historia. A viaxe é unha vía de autocoñecemento e autodestrución.»

Camino Noia salientou despois que «como nas novelas anteriores, Xabier Paz quere amosar o devir dos seres humanos que sometidos a condicións adversas sofren transformacións. Xabier é un autor máis preocupado pola introspección ca polo argumento, presenta máis caracteres ca acontecementos, non pretende arrastrar aos lectores a saber que pasa, senón o que serve para afondar na reflexión sobre cada un dos personaxes.» «A gran pregunta da novela é: “quen somos fóra do noso medio familiar e profesional?”, “como imos reaccionar?”»

«A galera de Xelmírez non é unha novela histórica, se entendemos por tal a que desenvolve episodios da Historia. Aínda que de fala de feitos reais, o espazo e o tempo é real, polo que se pode falar de “novela de aproximación histórica”. Descríbense moi ben as incipientes vilas do século XII, a vida das feiras, dos titiriteiros. Como tamén parece histórico o personaxe de Fuxón.» «Outro valor da novela é a descrición das paisaxes, que coinciden coas do Camiño francés de Santiago. As plantas, as partes dos barcos, o estado do mar son descritas con minuciosidade, como corresponde o gusto do autor como biólogo.» Rematou Camiño Noia resumindo que «este é un relato de experiencia, unha novela de viaxe moi ben escrita e de coidado espírito narrativo.»

Pola súa banda, Xabier Paz confesou que «este libro naceu como un empeño de síntese, un libro que pode entenderse de xeografías e identidades.». «Abordo o concepto de identidade como o da formación da conciencia, como somos e que cousas son as que nos ameazan, mais tamén a identidade dende o colectivo.» Explicou despois a xénese do libro. «naceu nun momento no que estaba ocupado con Xelmírez e a raíña Urraca, dúas figuras que entendo foron desenfocadas na nosa historiografía. Lendo na Historia Compostelana atopei a noticia da construción dunha galera por un tal Fuxón. E ocorréuseme desenvolver o que pensaría aquel mozo pisano.»

A seguir falou Xabier da importancia dos portos galegos no século XII e no traspaso da tecnoloxía naval daquela época na que se substituíu o sistema de construción das embarcacións. «Hai no libro unha vontade de poñer en contacto a cultura do país coa europea da época, a través do Camiño de Santiago.» Por último, explicou que pretendeu que o título da novela fose descritivo, «a galera simboliza o compromiso social, a responsabilidade profesional, a obriga que tensiona e xustifica a viaxe e o comportamento dos dous personaxes principais.» «Quixen facer un libro ameno e sintético», rematou.

Onte 1380: Conversas na feira

Magnífico serán de conversas literarias o de onte na Feira do Libro de Vigo, arredor d’As palabras poden matar de Marcos Calveiro e Un animal chamado néboa de Ledicia Costas.

Feira_do_Libro_de_Vigo_08-07-2015

Foi a escritora Iolanda Zúñiga quen presentou de forma vibrante a Calveiro como «valor seguro da nosa literatura infantil e xuvenil, xa que cada un dos seus relatos nos nutren e vitaminizan» e gabou un libro que «revolve as entrañas« e aborda «unha situación que segue a suceder en moitas cidades do mundo, hai centos de Seavias que merecen ser escoitadas». Na conversa coa autora de Perferia Calveiro confesou que a novela nacera dunha noticia que lera sobre un alumno dunha escola de mimo de Medellín que fora asasinado. Ambos os dous autores coincidiron que na novela existía un espazo para a esperanza, mais tamén asumindo que «a vida é un carrusel», onde se repiten as situacións. «Ente a vida e a lenda, preferín escribir unha lenda. A novela non é unha denuncia, é a realidade» dixo o autor, antes de confesar que despois de escribir de forma moi intensa durante os último nove anos, decidira darse un respiro, «aínda teño dúas novelas para adultos e unha xuvenil por publicar».

FLVIGO_08-07-2015

Fran P. Lorenzo, despois de estar asinando exemplares de Cabalos e lobos, conversou con Ledicia Costas sobre Un animal chamado néboa, Comezou abeizoando á Ledicia por tres cousas: por ser capaz de adaptar o seu discurso a públicos diversos, o que é síntoma de valía literaria; por abordar a guerra como tema para un libro e por optar polo relato curto, un xénero maltratadísimo. «Este é un libro moi duro, pero necesario, que remove a quen le», afirmou Fran para interpelar despois a Ledicia sobre o risco que isto podía supoñer para o lector. «Non quería escribir un libro amable», contestou a autora, «quixen escribir algo radical como é a guerra». «A escrita é valentía, hai que atreverse a contar do xeito máis cru.»

A afirmación de Lorenzo de que «escribir sobre a guerra exixe un plus de responsabilidade, xa que un tema non se pode abordar de forma frívola» deu pé a Costas a recoñecer que o seu nivel de exixencia na escrita do libro fora moi alta, sobre todo na obsesión pola documentación. «Estiven lendo sobre a Segunda Guerra Mundial durante dous anos. Busquei historias vividas como as de Tanya Sascideva durante o asedio de Leningrado que tiña por obxectivo que morresen de fame millóns de persoas».

Despois de ir debullando algún dos contidos dos seis relatos, con especial atención aos que fan referencia ao holocausto, Lorenzo e Costas coincidiron en que a redención a través do amor era a única esperanza que deitaba o libro. «No medio da dureza tiña que prender candeas, o único que quedaba era o amor. Foi o xeito que tiven de prender luces. Prender candeas para que o lector non sucumbise», rematou Ledicia Costas.

Un ano para o Manuel

Dediquei a Manuel María o artigo da semana en Faro de Vigo con motivo do videiro 17 de maio.

1094853606_850215_0000000000_sumario_normalNon nego que agardaba a elección de Xela Arias, a nosa compañeira de Xerais, a poeta viguesa da denuncia do equilibrio, mais a do admirado Manuel María constitúe unha decisión moi acertada da Real Academia Galega para celebrar o vindeiro 17 de maio. Tras a polémica do verán pasado, que ensombreceu a homenaxe a Filgueira Valverde, a elección do poeta chairego acadou decontado un alto nivel de consenso, o que coincidindo co centenario da fundación das Irmandades da Fala, aventura unha celebración moi exitosa do “Ano Manuel María”.

Manuel María Fernández Teixeiro, desde que naceu o 6 de outubro de 1929, nunha casa de labranza en Outeiro de Rei, até que morreu na Coruña o 8 de setembro de 2004, dedicou boa parte da súa vida a construír de forma continuada unha obra literaria monumental en galego, que superou o cento de títulos, con atención especial á poesía e ao teatro, e a manter como libreiro, editor, ensaísta e xornalista literario unha actividade incesante a prol da nosa cultura e en defensa da nosa lingua. Membro numerario serodio da Real Academia Galega –leu o seu discurso de ingreso Terra Chá: poesía e paisaxe, que foi respondido por X.L. Méndez Ferrín, apenas un ano e medio antes do seu pasamento–, Manuel María recibiu en vida a consideración de poeta nacional de Galicia, tanto pola importancia da súa obra poética coma polo seu compromiso político co nacionalismo galego.

Iniciou en Lugo a súa actividade literaria en 1949, cando sendo alumno de sétimo de bacharelato promoveu co seu compañeiro Manuel Antonio Sopena a publicación das follas de poesía “Xistral”, título co que os agasallara Luís Pimentel, a quen coñecera xunto con Celestino Fernández de la Vega e outros galeguistas na tertulia do Cantón Bar (despois do Méndez Núñez). Un ano despois foi Aquilino Iglesia Alvariño quen xestionou con Celso Emilio Ferreiro e Sabino Torres a publicación na colección de poesía Benito Soto de Pontevedra do seu primeiro libro Muiñeiro de brétemas (1950), co que iniciou a súa etapa de poemarios de corte existencialista, ao que pertencen tamén Morrendo a cada intre (1952) e Advento (1954), nos que aparecen os abraios e os berros angustiados do poeta adolescente de intensidade e sinceridade abrumadoras. Porén, axiña aparecerá o xermolo dunha nova etapa poética en Terra Chá (1954), no que ademais de deterse na paisaxe natal realiza un percorrido pola xeografía humana da chaira lucense, fose pola súa historia, real ou lendaria, como polas tradicións e oficios das súas xentes. Un libro moi traballado, fulcral na súa obra poética, que foi refacendo e ampliando até en catro ocasións ao longo da súa vida, conectando na súa intencionalidade e época con Os Eidos de Novoneyra, poeta con que moito amigara en Compostela nos tempos do servizo militar, e con Bocarribeira de Otero Pedrayo, que cantan ao Caurel e a ribeira ourensana do Miño.

Será con Documentos personaes (1958) e Mar Maior (1962), publicado na colección Sanlés que dirixía Celso Emilio Ferreiro, cando utilizando os recursos do sarcasmo e da ironía comeza a súa serie de poesía social, de protesta e patriótica, presente en libros como Versos para un país de minifundios (1969), Remol (1970), publicados por Edicións Nós en Buenos Aires, e que culminará cos versos totalmente partidistas de Poemas para construír unha Patria (1977). Poesía civil, que el definiu como “rabiosamente nacionalista”, mais que cómpre recoñecer que nalgúns casos tivo carácter circunstancial, que coincidiu coa publicación do seu libro, para min máis fermoso e emocionante, Os soños na gaiola (Cartonaxes Anni, 1969), unha peza esencialmente lírica. Escrita nunha semana, utilizando versos populares, o máis musicais posibles, Manuel explica aos nenos e nenas os elementos fundamentais da súa infancia labrega. Fermosamente musicado por Suso Vaamonde, Os soños na gaiola é o libro alboral da poesía infantil en lingua galega, unha desas alfaias que continúa brillando.

Coa publicación de Poemas de labarada estremecida (1981), froito da experiencia de moitos anos do seu matrimonio con Saleta Goi, recupera as formas clásicas e inicia a súa etapa de madurez, presente en libros esenciais como A primavera de Venus (1993), co que comeza a súa colaboración coa editorial Espiral Maior do poeta Miguel Anxo Fernán Vello, onde publicará Camiños de luz e sombra (2000), volume que recolle a obra poética completa deste período.

Este ano para o Manuel servirá para descubrilo tamén como importante autor de literatura dramática, como editor das coleccións Xistral e Val de Lemos, como inquedo libreiro da Libraría Xistral que abriu con Saleta a súa chegada a Monforte ou como soporte literario esencial de Voces Ceibes, da Nova Canción Galega e da actual música popular.

Onte 1379: Estrañamento lector

1006-t4-barajas_565Intentei onte en tres tendas de libros da T-2 de Barajas mercar algunha novidade para aliviar dúas horas de espera e viaxe. Fun incapaz. As poucas que me interesaban xa as lera e o resto non tiñan curiosidade ningunha para min, fose a «novela autobiográfica» da televisiva Olvido Hormigos (o lanzamento mellor situado), o último libro dun tertuliano para explicar a crise, unha das traducións da «mellor novela negra europea» ou o bestseller do momento de Planeta. Sufrín unha sensación de estrañamento semellante á que pasada semana vivín na sección de libraria duns grandes almacens de Vigo, cuxa oferta tamén se vai homoxeinizando con idénticos criterios. Sei que, por fortuna, a biodiversidade da oferta lectora queda nalgunhas librarías culturais capaces de resistir este tsunami de frivolidade e mediocridade literaria que ameaza con destruír o sector do libro en España. A redución das vendas a tres dixitos (menos de mil exemplares) de libros literarios de referencia (como os dos últimos premios Cervantes), a redución das tiradas até os mil exemplares, como a baixa moi significativa das vendas do libro literario, reflectida nas cifras do avance do estudo de Comercio interior do libro de 2014, expresan este doloroso estrañamento lector e a profunda crise que sofre a edición literaria en España.

Onte 1378: Escena Galega

escena_galegaMagnífica noticia a do ingreso de catorce compañías de teatro e  danza, entre as que están Voadora e Chévere, en Escena Galega,. Esta confluencia ten por obxectivo «reconstruír o sistema escénico galego», propoñer «un novo modelo de subvencións» e «abrir novas dinámicas de traballo entre as compañías». No eido as artes escénicas, como nos da edición, o audiovisual, da música ou das empresas vinculadas a internet (que comparten o proxecto de Culturgal), é imprescindible o fortalecemento do asociacionismo profesional. Compartir experiencias e actividades de formación e innovación, forxar novos modelos de produción e distribución son retos para a nova directiva de Escena Galega, á que lle desexamos azos e fortuna para procurar todas as súas angueiras.

Onte 1377: «Hablar»

Hablar-989404294-largePareceume que o máis interesante de Hablar, a película de Joaquín Oristrell, é a proeza de manter un plano secuencia durante oitenta minutos ao longo de 400 metros das rúas do barrio madrileño de Lavapiés. Tamén é valiosa a construción do guión sobre o que se ensarillan as vinte historias, máis ou menos representativas deste tempo actual de precariedade e crise económica en España. Mágoa que con algunha excepción, como as intervencións do personaxe de Nur Levi ou dos minutos finais no teatro, os diálogos non teñan a brillantez que se agarda nunha película que pretende denunciar a incomunicación, a perversión da linguaxe e reivindicar o valor da comunicación e o peso da palabra na resolución dos conflitos. O acerto do emprego do plano secuencia, algo semellante ao da voz en primeira persoa nas narracións escritas, salva a verosimilitude da película, aínda que lle faltan as doses de emoción e afouteza necesarias para retratar esta crise interminable.